گروه شهري- اسدالله افلاكي: محيط بانان با كمترين تجهيزات و امكانات ناگزير به مقابله با شكارچياني هستند كه با قصد لذت جويي به مناطق حفاظت شده وارد مي شوند و در اين مناطق جولان مي دهند، اين در حالي است كه مأموران حفاظت محيط زيست با موتورسيكلت يا حداكثر با لندرورهاي مدل پايين، بدون آنكه حتي جليقه ضد گلوله داشته باشند، به تعقيب شكارچياني مي پردازند كه سوار بر خودروهاي گران قيمت، به پيشرفته ترين تجهيزات شكار مجهزند. نتيجه اين تعقيب و گريز و رويارويي نابرابر، شهادت مأموراني است كه اينك به فاصله زماني اندك در گوشه و كنار كشور در مناطق حفاظت شده به خاك و خون كشيده مي شوند، با اين همه هنوز برخوردهاي قضايي با اين افراد به گونه اي نيست كه درس عبرتي براي ساير متخلفين شود، كه اگر چنين بود اينك خانواده و دوستان شهيد يحيي شاه كومحلي سوگوار اين دلباخته محيط زيست نبودند؛ جوانمردي كه جان بر سر آرمان و وظيفه خويش باخت.
محسن شهرياري، مديركل محيط زيست خراسان شمالي درباره چگونگي شهادت يحيي شاه كومحلي به همشهري گفت: روز ۱۸ تيرماه جاري بعد از شنيده شدن صداي تير در پارك ملي سالوك، شهيد شاه كومحلي - كارشناس مسئول نظارت و بازرسي استان- به همراه ۹ نفر ديگر از مأموران به قصد دستگيري شكارچيان غيرمجاز وارد منطقه مي شوند و پس از تعقيب سرانجام ساعت ۲ نيمه شب از روي آتشي كه شكارچيان افروخته اند محل اختفاي آنها را كشف و به شكارچيان نزديك مي شوند، سپس سعي مي كنند بدون تيراندازي و با مصالحه آنها را به خلع سلاح و تسليم تشويق كنند، اما يكي از شكارچيان از فاصله يك متري شاه كومحلي را هدف قرار مي دهد و تير به قلب، پهلو و ريه اين مأمور شجاع اصابت مي كند و متأسفانه با صورت در آتش شكارچيان سقوط مي كند كه در دم به شهادت مي رسد، ضمن آن كه صورت او دچار سوختگي شديد مي شود. در پي آن وحيد عليزاده- محيط باني كه پدر او با همين سمت ۴ سال پيش در همين نقطه با گلوله شكارچيان متجاوز به شهادت رسيده- نيز زخمي مي شود.
وي تعداد شكارچيان را ۳ نفر ذكر كرده و مي افزايد: ضارب اصلي پس از هدف قرار دادن محيط بانان فرار مي كند اما از بلندي پرت و ضربه مغزي مي شود. دو شكارچي ديگر دستگير و تحويل مقامات قضايي اسفراين مي شوند. ضارب نيز پس از انتقال به بيمارستان فوت مي كند.
مديركل اداره حفاظت محيط زيست خراسان شمالي، مي گويد: مشكل اين جاست كه همكاران ما در مناطق صعب العبور و غيرقابل دسترس معمولاً با كمترين امكانات و بدون توقع و با عشق و علاقه مشغول انجام وظيفه هستند تا بتوانند از انفال عمومي و ميراث طبيعي حفاظت كنند.
وي در خصوص كمبود امكانات و تجهيزات مي گويد: در زمينه امكانات و تجهيزات، محيط بانان واقعاً در مضيقه هستند تا آنجا كه نه جليقه ضد گلوله دارند و نه سلاح و مهمات آنها براي مقابله با متخلفين مناسب است. از تجهيزات هوايي نظير هلي كوپتر هم خبري نيست. اگر اين تجهيزات فراهم باشد ديگر نبايد جنازه شهيد يحيي شاه كومحلي را ۱۲ ساعت براي عبور از ارتفاعات صعب العبور روي دوش حمل كنيم.
شهرياري مي افزايد: ۱۰ درصد از سطح استان خراسان شمالي، يعني منطقه اي به وسعت ۲۳۸۸۰۰ هكتار تحت حفاظت محيط زيست قرار دارد.
۴۲ محيط بان، ۳ خودروي كمك دار، ۴ لندرور از رده خارج، ۱۰ موتورسيكلت و ۵ رأس اسب، همه تجهيزات و امكاناتي است كه با آن از اين مناطق حفاظت مي شود، به طوري كه هر ۵نفر محيط بان در يك شيفت كاري (۱۲ ساعت) بايد با اين تجهيزات از ۷۵ هزار هكتار حفاظت كنند.
وي مي گويد: انتظار ما اين است كه دولت و مسئولان قضايي از محيط بانان به عنوان ضابط قضايي بيشتر حمايت كنند تا اين افراد گمنام و بي توقع با دلگرمي بيشتري انجام وظيفه كنند. وقتي با متخلفين برخورد قاطعي صورت نمي گيرد اين مسئله سبب جري تر شدن آنها مي شود. در مواردي اين نگاه وجود دارد كه فرد متجاوز بي بضاعت است و از روي ناچاري مرتكب تخلف شده، براي نمونه وقتي دامداري براي چرا به طور غيرقانوني وارد پارك ملي مي شود، با اين نگاه كه او بي بضاعت است در برخورد قضايي مشمول تخفيف مي شود طبعاً اين نحوه باعث گستاخي او مي شود.
نكته ديگر اينكه اغلب شكارچيان به قصد لذت جويي وارد مناطق حفاظت شده مي شوند، در حالي كه بهترين امكانات را در اختيار دارند، خودروي آنها پرادوي ۵۰ ميليون توماني است و تفنگشان ۵ ميليون ارزش دارد. اما محيط بانان با نان خشك و تجهيزات بسيار ابتدايي بايد با آنها درگير بشوند و آنها را تعقيب كنند. نتيجه اين رويارويي از قبل مشخص است.
احمدعلي محسن زاده مديركل دفتر حقوقي و امور مجلس سازمان حفاظت محيط زيست درباره اقدامات قانوني مربوط به پيگيري شهادت شاه كومحلي به همشهري گفت: «ما در پي شهادت شاه كومحلي، بلافاصله نماينده حقوقي سازمان را به منطقه اعزام كرديم كه پس از ۶ ساعت از وقوع حادثه در منطقه حاضر شد و تمهيدات لازم حقوقي در آنجا معمول گرديد.»
وي براي پيشگيري از وقايع ناگوار مشابه مي گويد: «شيوه هاي ارتقاي كار را بايد در نظر بگيريم و سازمان بر آن است تا با استفاده از هواپيماهاي فوق سبك، كنترل و نظارت بيشتري را بر مناطق تحت حفاظت اعمال كند، ضمن آن كه تلاش مي شود تجهيزات مناسبتري براي محيط بانان فراهم شود.»
وي در خصوص نحوه برخورد قضايي با متخلفان گفت: «ما اعتقاد داريم بايد در چنين مواردي به طور جدي برخورد شود. تعقيب مظنونين و متهمان در اسرع وقت يك اقدام پيشگيرانه هست. اما ترديدي در اين نيست كه حمايت بيشتر و توجه دادن قضات به اهميت كار محيط بانان مظلوم ضرورتي اجتناب ناپذير است چرا كه اين افراد با كمترين امكانات در سخت ترين شرايط مشغول فعاليت و دفاع از عرصه هاي محيط زيست هستند.»
وي مي افزايد: «در حال حاضر به دليل تنگناهاي بودجه اي با كمبود امكانات مواجهيم اما تلاش سازمان بر آن است تا اين مشكلات و موانع برطرف شود.
فرهاد دبيري، مديركل سابق دفتر حقوقي و امور مجلس سازمان حفاظت محيط زيست مي گويد: «سازمان قانوناً مسئوليت كشف و تعقيب جرايم محيط زيست و شكار و صيد را برعهده دارد. اين ساختار ۴۰ سال پيش شكل گرفته است. به استناد ماده ۳۱ آيين نامه اجرايي بهسازي محيط  زيست، دستور العملي براي گارد حفاظت محيط زيست تدوين شده كه براساس آن شكل اونيفورم، نوع اسلحه، درجات و همچنين تكليف سازمان در قبال اتفاقات احتمالي كه اين مأموران با آن مواجه مي شوند به وضوح مشخص شده است.
افزون بر اين در سال ۷۳ قانوني به تصويب رسيد كه نحوه به كارگيري و حمل اسلحه توسط نيروهاي مسلح را نشان مي دهد كه اين قانون شامل حال مأموران محيط زيست به عنوان ضابطان دادگستري نيز مي شود.»
به گفته اين استاد دانشگاه: «مأموران محيط زيست در حال حاضر، حفاظت از ۵/۷ درصد خاك كشور را برعهده دارند به ويژه از اكوسيستم ها، حيات وحش و گونه هاي ارزشمند گياهي محافظت مي كنند كه در اين محدوده وسيع قرار دارد. اين در حالي است كه در بخش حفاظت از حيات وحش مأمورين محيط زيست كه تعدادشان با احتساب نيروهاي قراردادي و شركتي كمتر از ۳۰۰۰ نفر است با ۵۰۰ هزار اسلحه مجاز و به همين تعداد اسلحه غيرمجاز مواجهند. بديهي است در مقابل يك ميليون اسلحه در مواردي مأموران از ترس كنار مي كشند. در مواردي شكارچيان از دست مأموران فرار مي كنند اما گاهي مأموران محلي آنها را مي بينند؛مأموراني كه به تدريج چنان رابطه عاطفي با شكار پيدا كرده اند كه آنها را به منزله فرزندان خود مي دانند و در نتيجه به هيچ قيمتي حاضر نيستند به آنها آسيبي وارد شود، از همين رو به مقابله با شكارچي مي پردازند كه نتيجه آن فاجعه بار است.
دبيري معتقد است: برخوردهاي قضايي با متخلفان در استانها بسيار متفاوت است. اين در حالي است كه در سال ،۸۲ سازمان همايشي را با شركت رؤساي كل دادگستري هاي كشور برگزار كرد و طي آن قطعنامه ۵ ماده اي مبني بر حمايت قضايي از مأموران محيط زيست صادر شد. اما با اين همه يك رويه براي برخورد با متخلفان وجود ندارد، به طوري كه در يك استان با قاطعيت از مأموران محيط زيست حمايت مي شود اما در برخورد با مورد مشابه در استان ديگر، شيوه برخورد به گونه  ديگر است. براي نمونه نگاه قضايي به مأموري كه در حين انجام وظيفه براي حفظ منافع ملي كشته مي شود به گونه اي است كه بايد عمدي بودن قتل به اثبات برسد تا قاتل قصاص بشود، در حالي كه او در حين دفاع از انفال و ميراث طبيعي به شهادت رسيده است. اين پيچيدگي حقوقي مسئله را با بحران مواجه مي سازد. مثلاً حدود ۲ سال پيش ۲ مأ مور سازمان در بوشهر با شليك شكارچيان متخلف به شهادت مي رسند. يعني شكارچيان از پشت سر آنها را هدف قرار مي دهند و يكي در دم كشته مي شود اما ديگري ۳ روز زنده مي ماند كه همه وقايع را به وضوح شرح مي دهد.
براي اين پرونده در بوشهر رأي قصاص صادر مي شود اما در تهران به اين رأي ايراد مي گيرند و سرانجام قاضي مي گويد: چون اين اتفاق در تاريكي رخ داده ممكن است ضارب مأمور را تشخيص نداده باشد و قتل غيرعمد باشد و در نتيجه هنوز حكم قصاص تأييد نشده است و قاتلان در زندان به سر مي برند.»دبيري تصريح مي كند: «برداشتهاي قضايي گاهي در اجراي قانون تأخير ايجاد مي كند كه اين تأخير اثرات منفي دارد.»

هنوز ۲ ماه از شهادت داود مومني در تالاب انزلي نمي گذرد كه دوستداران طبيعت و محيط زيست در ماتم دلاور شهيد يحيي شاه كومحلي به سوگ نشسته اند.
حالا ديگر، هم محيط بانان و هم تمامي مسئولان و دست اندركاران حفاظت محيط زيست و مجريان قانون مي دانند كه اين ميدان دو جبهه دارد، يك جبهه، جبهه اي است كه محيط بانان عاشق با سلاح هاي فرسوده و خودروهاي از رده خارج عاشقانه بدون هيچ توقعي با چنگ و دندان از ميراث طبيعي دفاع مي كنند تا آنجا كه جان بر سر اين راه مي بازند و سوي ديگر جبهه، شكارچيان لذت جويي هستند كه به پيشرفته ترين سلاح ها، تجهيزات و خودروهاي گران قيمتي مجهزند كه به سادگي از چنگ محيط بانان فرار مي كنند و گستاخي شان به حدي است كه در صورت رويارويي، محيط بانان را شكار مي كنند.

شهيد يحيي شاه كومحلي سال ۱۳۳۸ در دامنه هاي جنوبي البرز روستاي زيارت گرگان چشم به جهان گشود. زيبايي هاي و چشم اندازهاي محيط طبيعي زادگاهش او را عاشق محيط زيست ساخت.
۲۳ سال در مناطق شمال كشور اما به دور از زادگاهش با عشق و شجاعت براي دفاع از محيط هاي طبيعي و بهبود وضعيت محيط زيست تلاش كرد كه همواره خار چشم نااهلان و بدخواهان محيط زيست بوده و چندين بار با ناملايمت و بي مهري در دوران خدمت مواجه شد اما با بردباري و عشق به محيط زيست ،اين بي مهري ها را به جان خريد و فراز و نشيب ها را پشت سر گذاشت، هرگز ناملايمات و سختي ها و پيامدهاي ناروا در روح بزرگ و مبارز و فداكارش خللي ايجاد نكرد.
او طبيعت مرد واقعي و خستگي ناپذير عرصه هاي تالاب ميانكاله و جنگل هاي شمال و كوههاي سر به فلك كشيده و صعب العبور بود كه همگي او را به مقاومت، تلاش و پشتكار و صداقت در دفاع از حيات وحش مي شناختند.
از جمله صفات بارز او سرسختي در مبارزه با تهديدات مخرب ذخيرگاه زيست گاه ميانكاله بود كه مقابل فشار غول هاي اقتصادي كه به صورت گاز انبري ميانكاله را از غرب، شرق و جنوب احاطه كرده بودند مقاومت مي كرد.
او همواره تا آخرين روز مسئوليتش در منطقه مزبور شجاعانه مقاومت كرد و از همين رو، مدام مورد ستيزه  جويي، عوامل تخريب و ايادي نفوذ آنها قرار مي گرفت و افتراهاي گوناگون را به اين يار صديق محيط زيست روا مي داشتند و سرانجام مانند دهها محيط بان فداكار ديگر، قلب پر مهر طبيعت دوستش هدف آماج گلوله سوداگران كور طبيعت شمال كشور قرار گرفت و در سحرگاه ۱۹ تير ماه در ارتفاعات پارك ملي سالوك در راه دفاع از حيات وحش و تنوع زيستي ناجوانمردانه به شهادت رسيد.
اميد است كه دستگاه قضايي كشور در برخورد عوامل تهديد آشكار و پنهان محيط زيست اهتمام بيشتري به خرج دهد تا ديگر شاهد نابودي محيط زيست و حاميان مظلوم و گمنام حفاظت از منابع حياتي آن نباشيم. روحش شاد و يادش گرامي و راهش پر رهرو باد.
* مسئول شبكه زيست محيطي شمال كشور