از ابتداي آبان ماه، طرح ملي پيشگيري از تنبلي چشم در همه مهدهاي كودك و مراكز پيش دبستاني سراسر كشور به اجرا درآمده است.آمبليوپي يا تنبلي چشم يكي از مهم ترين علت هاي نابينايي در سراسر جهان و بخصوص در كشورهاي در حال توسعه به شمار مي رود و اهميت آن از آنجا دو چندان مي شود كه اگر اين اختلال به موقع تشخيص داده شود، درمان به صورت كامل قابل انجام است و به راحتي مي توان از نابينايي پيشگيري كرد.گفته مي شود در حال حاضر تعداد كم نابينايان و نابيناياني كه به علت درمان به موقع تنبلي چشم دچار اين مشكلات شده ا ند، در سراسر دنيا به 120 ميليون نفر مي رسد كه سهم ايران از اين بيماران بيش از يك ميليون نفر است.درباره اين طرح با خانم اشرف رضا سلطاني كارشناس مسئول طرح آمبليوپي دفتر معاونت پيشگيري بهزيستي استان تهران گفت وگو كرده ايم كه مي خوانيد.
***
* تنبلي چشم را در يك عبارت ساده تعريف مي كنيد؟
- تنبلي چشم يا آمبليوپي نوعي اختلال بينايي است كه بعد از دفع هرگونه عيب ارگانيك در چشم وجود داشته باشد. يعني در اين اختلال ظاهر چشم ممكن است كاملا سالم به نظر برسد، اما اين بيماري طوري است كه به آرامي و به تدريج ايجاد مي شود و اگر درمان نگردد منجر به نابينايي فرد مي گردد. در حالي كه با تشخيص و درمان به موقع به راحتي و به طور كامل برطرف خواهد شد.
* اگر مي گوييد چشم ظاهرا سالم است، پس چطور مشكل ايجاد مي شود؟
- رشد و تكامل بينايي در مغز از دوران جنيني تا حدود 10 سالگي ادامه دارد، اما حداكثر رشد آن تا 3 سالگي است. بنابراين در 3 سال اول زندگي هر علتي كه باعث اشكال ديد در يك يا هر دو چشم كودك شود رشد و تكامل دستگاه بينايي را متوقف مي كند، باعث كاهش ميزان بينايي مي شود. در واقع اصطلاح تنبلي چشم هم به همين علت به كار مي رود كه اگر بينايي يك چشم به دليلي كمتر از بينايي آن يكي چشم باشد، به مرور زمان، مغز، بينايي چشمي را كه تنبل تر است، ناديده مي گيرد و بعد از مدتي چشم تنبل به كل نابينا مي شود.
در صورتي كه اشكال ديد قبل از 5 سالگي درمان شود حتي اگر چشم در اين مدت تنبل شده باشد با درمان ،بينايي كامل به دست مي آيد. ولي بعد از 5 سالگي هر چه درمان به تعويق بيفتد، احتمال به دست آوردن بينايي كامل كم مي شود.
* طرح پيشگيري كه الان در حال انجام است، يك طرح كشوري است يا اينكه در ساير كشورهاي ديگر هم انجام مي شود؟
- اين طرح از سال ها قبل در كشورهاي ديگر دنيا انجام مي شده و سازمان جهاني بهداشت هم براي اجراي اين طرح نظارت و همكاري دارند.
* اجراي اين طرح در كشور ما از چه سالي شروع و اجرا شد؟
- برنامه كشوري پيشگيري درخصوص تنبلي چشم به صورت آزمايشي در سال 1376 در چند استان انجام شد و چون ميزان بروز اين اختلال بيش از يك ميليون نفر در كشور گزارش شد، مسئولان براي اجراي سراسري آن جدي شدند و از سال 1377 اين طرح در كل كشور هر سال در همين فصل اجرا مي شود.
* در مورد نحوه اجراي اين طرح بيشتر توضيح مي دهيد؟
- برنامه پيشگيري از تنبلي چشم در 3 سطح معاينه صورت مي گيرد. اول معاينه توسط مربي در مهدهاي كودك تحت نظارت سازمان بهزيستي و مهدكودكها، آمادگي ها و كودكستان ها و نيز آمادگي هاي مستقل فرهنگيان، مدارس روستايي و عشايرنشين و نيز كليه پايگاههاي سنجش بينايي اگر در اين سطح، كودكي دچار مشكل تشخيص داده شود، توسط امپتومتريست (بينايي سنج) معاينه مي شود و بعد از آن در صورت نياز و تشخيص امپتومتريست، معاينه توسط چشم پزشك انجام مي شود.
* بعد از اين كه تنبلي چشم در كودكان تشخيص داده شد، چه مي كنيد؟
- تنها راه پيشگيري از تنبلي چشم تشخيص به موقع عوامل ايجادكننده است و چون اكثر اين عوامل براي خانواده ها ناشناخته است چشم كودكان لازم است 3 بار پيش از دبستان معاينه شود، 2 تا 3 سالگي، 3 تا 4 سالگي و 5 تا 6 سالگي. همچنين اگر كودكي انحراف چشم دارد والدين لازم است به محض تشخيص، او را نزد متخصص برده و تحت درمان قرار دهند. درمان تنبلي چشم معمولا بستن چشم سالم است تا چشم تنبل به كار افتد و تنبلي برطرف شود. مدت بستن چشم را متخصص تعيين مي كند و لازم است تا فرد تحت نظر متخصص باشد. در بعضي موارد، براي درمان عينك توصيه مي شود و گاهي نيز فرد مورد عمل جراحي قرار مي گيرد. اگر تنبلي چشم بر اثر بيماريهاي مادرزادي مانند آب مرواريد، پايين افتادگي پلك و يا ديگر عيوب ساختماني ايجاد شده بايد پيش از 3 ماهگي درمان شود و اگر به علتهاي ديگر بوجود آمده باشد، تا پيش از 5 سالگي درمان قطعي و موثر خواهد داشت. بعد از سن 5 سالگي درمان سخت تر خواهد بود و ممكن است نتيجه مطلوب نداشته باشد.
* چرا از مربيان مهدكودك در امر اجراي طرح استفاده مي شود؟
- با توجه به اينكه تنبلي چشم با يك تست ساده كه افراد معمولي با چند ساعت آموزش مي توانند اجرا كنند، به نظر مي رسد مناسب ترين افراد براي اجراي تست فوق مربي مهدها و آمادگي ها هستند چرا كه بعد از اعضاي خانواده اولين كساني هستند كه با كودكان ارتباط مستقيم دارند. در واقع مربيان مي توانند با ايجاد ارتباط صميمانه، همكاري كودكان را جلب نمايند. البته علت ديگر، كمبود متخصص در جامعه است، در حالي كه تعداد زياد مربيان و توزيع گسترده آنها در شهرها و روستاها اين مشكل را حل خواهد كرد. در واقع كودكاني كه توسط مربي معاينه مي شوند از لحاظ سلامت بينايي غربال مي گردند. تعداد زيادي از كودكان توسط اين غربالگري سالم تشخيص داده مي شوند و تعداد كمتري با تشخيص مربي مشكوك تلقي مي شوند، كه براي بررسي بيشتر و درمان به افراد متخصص بينايي سنج و چشم پزشك ارجاع داده مي شوند. مزيت ديگر اجراي اين برنامه توسط مربي هم اين است كه امكان تكرار ساليانه آن وجود دارد. چرا كه كودكان بايد تا پيش از سن دبستان 3 بار تحت معاينه چشم قرار گيرند.
* صحبت ديگري باقي مانده؟
- با توجه به اينكه برنامه كشوري پيشگيري از تنبلي چشم امسال از اول آبان ماه سال جاري به اجرا درآمده است و تا پايان همين ماه ادامه دارد، از والدين تقاضا مي كنيم براي سنجش بينايي كودكان 4 تا 6 ساله خود با در دست داشتن شناسنامه آنها به پايگاههاي سنجش بينايي مستقر در مهدهاي كودك و آمادگي هاي دولتي، خصوصي تحت نظارت سازمان بهزيستي و نيز مهدهاي كودك وابسته به آموزش و پرورش و كليه پايگاههاي سنجش بينايي مراجعه كنند. اجراي موفق اين طرح، بدون ياري مردم امكان پذير نيست.

گروه سلامت- تازه ترين تحقيقات نشان مي دهد متوسط بهره هوشي نوزاداني كه با وزن كم متولد مي شوند از نوزاداني كه وزن استاندارد دارند، كمتر است و اختلالات حركتي در آنها شيوع بيشتري دارد.
به گزارش هلث دي نيوز مطالعات قبلي نشان داده بود كه كم وزني اين نوزادان با خطر ناتوانايي هاي عمده اي مانند عقب ماندگي ذهني و فلج مغزي همراه است ولي نتايج تحقيقات جديد نشان مي دهد كه مشكلات كوچكتري مثل اختلالات حركتي، شناختي، يادگيري و حافظه در نوجواني نيز به دنبال اين كم  وزني براي نوزادان ايجاد مي شود. اين نتايج براساس پژوهش روي 474 نوجوان 16ساله كه در هنگام تولد كمتر از دو كيلو گرم(5/4پوند) وزن داشتند به دست آمد. نتايج اين تحقيقات نشان داد مهارت هاي حركتي اين كودكان در مقايسه با همسالانشان در سطح پايين تري قرار دارد و ميزان بهره هوشي متوسط اين افراد نيز نسبت به ديگر همسالانشان پايين تر است. به گفته محققان، مشكلات حركتي اين كودكان بيشتر مربوط به آ سيب هاي مغزي پيش از تولد و همچنين قرار گرفتن بيش از حد داخل دستگاه ونتيلاتور است. كاهش بهره هوشي اين كودكان نيز علاوه بر آسيب هاي مغزي پيش از تولد، در ارتباط نزديك با پايين بودن رشد اجتماعي آنها توضيح داده شده است.

گروه سلامت- تحقيقات جديد نشان داده است، فعاليت هاي ورزشي خطر ابتلا به نوعي بيماري چشمي كه در سنين پيري ممكن است باعث از دست دادن بينايي شود را كاهش مي دهد.
تخريب ماكولا نام بيماري اي است كه محققان مي گويند خطر آن با حداقل 25 دقيقه پياده روي در روز 30 درصد كاهش مي يابد.محققان دانشگاه ويسكانسن نتايج تحقيقات خود را در قالب مقاله اي در مجله چشم پزشكي انگلستان ارائه كرده اند.تخريب ماكولا وابسته به سن، همچون بيماري هاي قلبي- عروقي ممكن است عوامل خطري نظير اضافه وزن، بالا بودن فشار خون و كم تحركي داشته باشند، به اين ترتيب، افزايش تحرك بدني، نقش بسيار مؤثري در كاهش آنها خواهد داشت.در تحقيقي كه دانشمندان دانشگاه ويسكانسن طي 15سال انجام مي دادند 3874مرد و زن بين سنين 43 تا 86 سال مورد بررسي قرار گرفتند و ميزان تحرك بدني آنها اندازه گيري شد و نتيجه اين بررسي ها مشخص كرد كه در پيش گرفتن يك شيوه زندگي فعال و افزايش پياده روي روزانه، خطر ابتلا به AMD (تراوش مايع از جدار رگ هاي موئينه به نسوج مجاور) را در عرض اين 15 سال به ترتيب 70 و 30 درصد كاهش داد.

گروه سلامت- بسياري از ما ايراني ها گمان مي كنيم كه ديگر بيماري هايي مثل طاعون و آبله و فلج اطفال در دنيا وجود ندارد، اما واقعيت اين است كه به جز آبله تاكنون بيماري ديگري از جهان ريشه كن نشده است. سال 2003 بر اساس برنامه سازمان جهاني بهداشت، فلج اطفال از همه كشورهاي دنيا به جز 6 كشور حذف شد. اما در سال 2006 ورق برگشت و در طول امسال، به طور ناگهاني، بنا بر دلايلي كه هنوز دقيقاً معلوم نيست، تعداد مبتلايان به اين بيماري در 4 كشور نيجريه، افغانستان، هند و پاكستان افزايش يافت. در بين اين چهار كشور، تعداد بيماران فلج اطفال هند از همه بيشتر افزايش داشته است.
چرا كه هند در سال 2005، 66 بيمار فلج اطفال داشت ولي از ابتداي امسال تا كنون حدود 416 هندي دچار اين بيماري شده اند. پاكستان هم در سال 2005، 19 بيمار داشت و امسال 28 بيمار مبتلا به فلج اطفال دارد. در افغانستان هم، شيوع اين بيماري در سال 2005 در حد 4 مورد در كل سال بوده، در حالي كه در طول امسال 28 نفر به اين بيماري مبتلا شده اند.
ايران يكي از كشورهاي منطقه است كه توانسته به خوبي از پس بيماري فلج اطفال برآيد. با وجودي كه بر اساس برنامه قبلي سازمان جهاني بهداشت قرار بود، اين بيماري تا سال 2003 حذف شود، با انجام واكسيناسيون درست و چندين بسيج ملي واكسيناسيون در كشور، فلج اطفال در ايران از سال 2001 حذف شده و از آن سال تا كنون، هيچ كس در ايران به اين بيماري مبتلا نشده است.
اگر در سال 1997، 13 نفر در ايران به اين بيماري مبتلا شده بودند، در سال 1998، 3 نفر دچار فلج اطفال شدند. اين عدد 3 از آن سال طلسم شده تا اينكه در سال 2001 ناگهان به صفر تبديل شد. آخرين باري كه در ايران بيماري فلج اطفال گزارش شد، 18 دسامبر سال 2000 (27 آذر سال 1379) بود.
با اينكه دانشمندان مي گويند، ويروس فلج اطفال در هر سني مي تواند فرد را آلوده و بيمار كند، ولي بيشتر قربانيان اين ويروس قديمي، بچه ها هستند. راه انتقال اين ويروس هم گوارشي است. يعني كودك بايد اين ويروس را بخورد تا به روده ها رسيده و در آنجا تكثير پيدا كند. از هر 200 بيمار مبتلا به اين ويروس، 199 بيمار بهبود پيدا مي كنند، اما يك نفر از هر 200 نفر دچار فلج اطفال غير قابل برگشت مي شود. طبق برنامه سازمان برنامه جهاني بهداشت، بايد اين بيماري با كمك واكسن خوراكي فلج اطفال تا سال 2008 طوري از سطح جهان حذف شود كه عملا از سال 2009 به بعد ديگر نيازي به استفاده از اين واكسن نباشد.