يكشنبه ۱۲ آذر ۱۳۸۵ - سال چهاردهم - شماره۴۱۴۸ - Dec 3, 2006
تأملي بر مقوله گردشگري از زمان هاي دور و نزديك با مروري بر سفرنامه هاي مكتوب
بسيار سفر بايد
دكتر رحيم چاووش اكبري
004242.jpg
همان طور كه خوانندگان عزيز استحضار دارند روزهاي يكشنبه و چهارشنبه در صفحه فرهنگ و آموزش، مباحث مربوط به فرهنگ و گردشگري، ميراث فرهنگي و جاذبه هاي زيباي فرهنگي ايران را دنبال مي كنيم. اين موضوعات را تاكنون از ابعاد گوناگون مورد توجه قرار داده ايم، ولي از اين شماره، سرفصل جديدي را مي گشاييم كه به درخواست گروه علمي فرهنگي و توسط دكتر رحيم چاووش اكبري، از استادان شناخته شده دانشگاه و محقق در تاريخ، فرهنگ و فولكلور ايران به رشته تحرير در مي آيد. دكتر اكبري، اخيراً پژوهش سترگ دايره المعارف تطبيقي سه زبان بزرگ عالم اسلام يعني عربي، فارسي و تركي را به اتمام رسانده اند و كار ايشان در يك مجموعه ده جلدي (شش هزار صفحه اي) در شرف انتشار است. آنچه از اين پس، هر از چند گاه يك بار در صفحه فرهنگ خواهيد خواند، بررسي سفرنامه هاي مكتوب برجاي مانده از نويسندگان، محققان و هنرمندان ايراني و خارجي است كه طي ساليان دور و نزديك نوشته شده است.
اولين بخش اين سلسله مطالب را به آشنايي با انواع سفرنامه ها اختصاص داده ايم و از بخش هاي ديگر، هر بار يك سفرنامه را مورد بررسي قرار خواهيم داد. نكته اي كه ذكر آن خالي از لطف نيست اينكه در اين مطالب، سفرنامه ها را صرفاً از زاويه فرهنگ و گردشگري مرور مي كنيم و به مباحثي كه ممكن است به روز نباشد و يا نتوان از آنها بهره اي در زندگي معاصر برد، نخواهيم پرداخت.
***
به هيچ يار مده خاطر و به هيچ ديار
كه به بر و بحر فراخست و آدمي بسيار
هميشه بر سگ شهري جفا و سنگ آيد
از آنكه چون سگ صيدي نمي رود به شكار
زمين لگد خورد از گاو و خر به علت آن
كه ساكن است نه مانند آسمان دوار
(سعدي، ديوان قصايد و غزليات. ص؛ 23)
سعدي- استاد مسلم در شعر سهل و ممتنع در سرودن اين قصيده به آيه مباركه قرآن كريم نظر داشته است:
قل سيروا في الارض ثم انظروا كيف كان عاقبه المكذبين (قرآن كريم: 11/6- ترجمه: زين العابدين رهنما، ج‎/۱)
بگو: در زمين سفر كنيد، سپس بنگريد كه سرانجام تكذيب كنندگان چه بوده است.
در كلام حضرت باريتعالي، سفر يك نوع فريضه غيرمؤكد است كه انسان ها از اعتقادات صحيح و نادرست و فلسفه حيات آنان آگاهي يافته و عبرت بگيرند.
در زندگينامه پيامبران هم خوانده ايم كه به قول مشهور: هيچ يك از پيامبران در ديار خود پيامبر نمي شدند . چنان كه پيامبر رحمت (صلوه الله و سلام عليه) وقتي به اشاعه دين مبين اسلام موفق شدند كه از مكه معظمه به مدينه منوره مهاجرت فرمود. و حضرت ابراهيم، قهرمان توحيد(ع) از فلسطين به حجاز مهاجرت كرد و به امر خدا، كعبه را برافراشت و به پيامبري و امامت رسيد.
حضرت موسي(ع) در مصر متولد شد و مادرش به امر خدا او را در سبدي به امواج نيل سپرد تا از تيغ جلادان فرعون محفوظ بماند كه كاهنان گفته بودند در بين قوم بني اسرائيل پسري متولد خواهد شد كه او را سرنگون خواهد كرد و فرعون كه ادعاي: انا ربكم الاعلي (قرآن كريم، 24/79) را داشت، براي جلوگيري از تقدير خداي منان دستور داد هر زن بني اسرائيل كه كودك پسر بزايد، بلافاصله بكشند، اما غافل از اينكه تقدير خدا تغييرناپذير است.
مولانا جلال الدين مولوي در داستان مربوط به حضرت موسي مي گويد:
صد هزاران طفل كشت آن كينه كش
آن كه را مي جست اندر خانه اش
(مثنوي، دفتر اول‎/۹۲۰)
اين حكايت قرآني مي فرمايد كه همسر فرعون سبد موسي را از نيل گرفت و خود مادر آن حضرت را به عنوان دايه استخدام كرد و موسي در خانه فرعون با شير مادرش بزرگ شد تا به سينا مهاجرت كرد و در حالي كه شغل چوپاني داشت، به پيامبري مبعوث شد(1).
حضرت عيسي بن مريم(ع) زاده بيت اللحم بود، اما اشاعه دينش با روم باستان آغاز شد و اشو زرتشت كه متولد آذربايجان بود، از يك پدر مادي و مادري از اهالي شهر ري، بعد از مهاجرت به شهرهاي شرق ايران، در بلخ و با ياري گشتاسب، دين خود را اشاعه داد. همه اين مطالب از اهميت سفر براي تكامل رفتار و گفتار و كردار و انديشه هاي انسان ها حكايت مي كنند، اما وقتي سفرنامه هاي موجود را مي خوانيم با اهداف كاملاً متمايز از سفارش خداوند متعال در قرآن كريم روبه رو مي شويم.
امروز سفرنامه ها و خاطرات زيادي از مردم جهان اعم از مسلمان، يهودي، مسيحي، زردشتي و بودايي و... از ملل مختلف در دست ماست. بررسي و مطالعه آن سفرنامه ها و خاطرات، ديدگاه هاي مختلفي به ما بازگو مي كنند و تا جايي كه صاحب اين قلم مطالعه كرده ام، اهداف زير به نظرم رسيده اند كه ان شا ءالله تعالي يك يك آن سفرنامه ها را در روزنامه همشهري معرفي و نقد خواهم كرد.
هدف اصلي سفرنامه ها به طور خلاصه چنين است:
زيارتي
مثل خسي در ميقات از مرحوم جلال آل احمد كه خاطرات خود را از سفر فريضه اي حج تمتع با ديدگاه خاص خودش نوشته است و يا خاقاني شرواني در قرن ششم هجري بعد از واسطه قراردادن كشيش اعظم روم، در قصيده ترسائيه براي رهايي از زندان شروانشاه و اجازه مسافرت به بيت المقدس، به زيارت كعبه معظم نائل مي شود و به صورت منظوم قصيده جاويداني: نهزه الارواح و نزهه الاشباح (ديوان، صص: 88 تا 95) را از در بغداد تا كعبه معظمه انشا كرده است. و يا در همان سفر ضمن عبور از بغداد و ديدن بقاياي فرهنگ و هنر ايراني در دوران قبل از هجوم اعراب به ايران متأثر شده و قصيده ايوان مدائن را سروده است و در همان سفر باز هم كتاب تحفه العراقين را از خود به يادگار گذاشته است.
آشنايي با فرهنگ و تمدن اديان مختلف
به عنوان نمونه باب برزويه طبيب در كليله و دمنه، و سعدي دو كتاب جاويدان خود: گلستان به نثر مسجع و بوستان، مثنوي در بحر متقارب را در حقيقت از آموخته هايش در چهل سال مسافرت و تحصيل به وجود آورده است. در مقدمه بوستان مي فرمايد:
در اقصاي عالم بگشتم بسي
بسر بردم ايام با هر كسي
تمتع به هر گوشه اي يافتم
ز هر خرمني خوشه اي يافتم
چو پاكان شيراز خاكي نهاد
نديدم كه رحمت برين خاك باد
تولاي مردان اين پاك بوم
برانگيختم خاطر از شام و روم
دريغ آمدم زآن همه بوستان
تهي دست رفتن سوي دوستان
به دل گفتم از مصر قند آورند
بر دوستان ارمغاني برند
مرا گر تهي بود از آن قند دست
سخن هاي شيرين تر از قند هست
(بوستان، بيت هاي 99 تا 105)
بعداً در مقاله مستقلي بر مبناي كليات سعدي، توضيح خواهم داد كه مصداق مثل معروف آذري: چوخ ياشايان چوخ بيلمز، چوخ دولانان چوخ بيلر / آن كه زياد عمر مي كند، زياد نمي داند آن كه زياد سفر كند، بيشتر مي داند.
سفرهاي تجارتي
از زبان سعدي مي خوانيم كه قند را از مصر مي آوردند و در گلستان هم، وي از طماع مردي ياد مي كند كه مي خواست بعد از عمري سفرهاي تجارتي، برد از يمن به هند و پولاد هندي به... ببرد كه اگر صد سال ديگر هم عمر داشت، موفق به انجام اين سفرها نمي شد.
متأسفانه امروزها اكثر سفرهاي زيارتي به سوريه و كربلا و مكه تحت تأثير طمع با بردن قاليچه هاي ابريشمي و... همراه شده است و از سوي ديگر به منظور اصلي جمع شدن مسلمانان در مكه و عرفات كمتر توجه مي شود كه در شرح و نقد سفرنامه هاي مختلف زيان اين گونه رفتارها را خواهم نوشت.
سفرهاي تحقيقاتي
اينجا نمي خواهم همه مسافران امور تحقيقاتي را به يك چوب برانم و اين حق را هم ندارم و با تمام وجود قبول دارم كه اگر بزرگاني چون شادروانان علامه محمد قزويني، استاد ابراهيم پورداود، دكتر عبدالحسين زرين كوب، سيدحسن صدر و... سالهاي سال آن هم به خرج شخصي به اروپا و تركيه و آلمان نمي رفتند، امروز آن همه آثار محققانه و منابع عظيم علمي و ادبي در اختيار ما نبود. اما خيلي ها هم بودند و هستند و خواهند بود كه با صرف بودجه هاي ملي و دانشگاهي مي رفتند و در بازگشت جز اخذ ظاهر تمدن غرب مثل: جعفرخان از فرنگ برگشته رهاورد ديگري براي ملت ما نداشتند و نخواهند داشت. آنها را هم در جاي خود توضيح خواهم داد. و امروز اين گونه سفرها با توجه به امكانات زياد به صورت ديجيتالي يعني خيلي كوتاه مدت با عنوان بورسيه انجام مي گيرد. ديگر از آنها سفرنامه نديده ايم فقط چند صفحه گزارش سفر خودشان را به مافوق مي نويسند كه اغلب در بايگاني و پرونده هاي محرمانه مي ماند و مي پوسد.
سفرهاي سياسي
سفرنامه هاي باقي مانده از دوره قاجاريه كه اغلب از شاهان آن سلسله يا درباريان صاحب نفوذ با القابي مختوم به السلطنه، الدوله انجام مي گرفت. دريغا كه همگي مطالبي نوشته اند كه جز تملق براي خوش آيند قبله عالم  ها مطلبي ندارند. خود ناصرالدين شاه در سفرنامه دوم فرهنگستان نوشته است: در وين به نوكران خود فرموديم كه به دنبال ما نيايند، اراده فرموديم كه در پارك وين يك دل سير خانم هاي وين را تماشا بفرماييم. كوپك اوغلي ها (پدرسگان) از دور مواظب ما بودند، نتوانستيم خوب تماشا بفرماييم.
ولي امروز اكثر سفرهاي سياسي معمولاً نتيجه خوبي دارند و به نوشتن سفرنامه هم احتياجي نيست. چون وقتي كه سياستمداران كشوري به كشورهاي ديگر سفر مي كنند، تمام مراحل سفر را بلافاصله رسانه ها (راديو، تلويزيون، ماهواره ها و مطبوعات و اينترنت) به اطلاع جهانيان مي رسانند و ديگر امكان ندارد در بازگشت حتي به مصلحت كه باشد، دروغ بگويند. مگر اينكه مذاكراتي كاملاً سري باشد آن هم با اسنادي كه مي ماند يا آن سياستمداران در خاطرات خود بعد از اتمام دوره سياستمداري آن اسرار را مي نويسند.
سفرهاي كاملاً علمي و تحقيقي
اين گونه سفرنامه ها را افرادي چون حكيم ناصرخسرو قبادياني و فيثاغورث نوشته اند. سفرنامه ناصرخسرو با همه سفرنامه ها متفاوت و از لحاظ جغرافيا، جامعه شناسي، اديان قابل استفاده است. حتي در بازگشت نزديك به طبس اتفاقي مي افتد و او توضيح مي دهد كه در اعماق كويرهاي پهناور ايران، رودخانه هايي خروشان جاري است و من با استفاده از اين خبر در هشتمين همايش بين المللي سطوح آبگير باران رساله اي با عنوان ايران بدون بيابان نوشته ام. سياحتنامه فيثاغورث با ترجمه آقاي يوسف اعتصامي در سال۱۳۳۶ با تصويب وزارت معارف چاپ شده است كه فصل سوم كتاب از ملاقات او با پيامبر ايران باستان (اشوزرتشت سپيتمان) خبر مي دهد. با اين توضيح كه اين دو مرد دنياي قبل از ميلاد مسيح (زرتشت و فيثاغورث) به يگانگي خدا و معاد و بقاي روح معتقد بوده اند و امروز كه ترجمه و گزارش گات هاي زرتشت (كه دانشمندان به اتفاق آرا قبول دارند اين قسمت از اوستا صددرصد از خود زرتشت است) اين موضوع را ثابت مي كند.
يادنامه ها و خاطرات
در كنار سفرنامه ها كتاب هايي هم نوشته اند كه خود افراد درباره خودشان نوشته اند مثل: تجربيات من با راستي از مهاتما گاندي رهبر بزرگ و فقيد هند، يا زندگاني من اثر عبدالله مستوفي و خاطرات و خطرات اثر مهدي قلي خان مخبرالسلطنه هدايت كه اين گونه كتاب ها را اتوبيوگرافي مي نامند. نوع ديگري هم عنوان يادنامه دارد كه افراد ديگر درباره صفات و زندگي ديگران نوشته اند مانند: ياد ياران اثر استاد گرانقدر دكتر مهدي روشن ضمير، يادنامه استاد جلال الدين همايي و روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، همه اين كتاب ها بسيار ارزشمند بوده و منابع بسيار سودمندي از تاريخ را در بردارند.
پي نوشت:
۱ - براي آگاهي بيشتر به قصص الانبيا، مثنوي مولوي، ديوان خانم پروين اعتصامي (حكيم بانوي شعر فارسي) و تفاسير مختلف از مفسران بزرگ و مشهور قرآن مراجعه كنيد.

ايران زيبا
تماشاگه  خزر
004245.jpg
گروه علمي فرهنگي- هتل قديم و هتل جديد رامسر در كنار كاخ موزه بسيار ارزشمندي كه به نام تماشاگه خزر نيز ناميده شده است، مجموعه زيبايي را تشكيل مي دهند كه توجه هر گردشگري را به خود جلب مي كند.
تماشاگه خزر كه از سال 1379 براي حفظ و نگهداري آثار تاريخي و فرهنگي اختصاص يافته است، در سال 1316 در محوطه اي به وسعت 60 هزار متر احداث شد.
نماي بيروني ساختمان از سنگ هاي مرمر زيبا پوشيده شده است. گچ بري هاي نفيس و متنوع طراحي و رنگ آميزي سالن ها، منبت كاري ها و كف پوش هاي زيباي چوبي با درها و پنجره هاي خوش برش هر تماشاگري را به تحسين و حيرت وامي دارد.
در سالن هاي كاخ موزه فرش هاي نفيس و زيبا، تابلوهايي از نقاشان معروف جهان، مجسمه هاي سنگي و برنزي و كريستال هاي تماشايي و ده ها اثر گرانبها به طرز زيبايي چيده شده است.
در كنار كاخ موزه، هتل قديم رامسر با معماري زيبا قرار گرفته است. اين هتل در سال 1317 بنا شده و با 5 هزار متر مربع و موقعيت مكاني زيبايي كه مانند نگيني در ميان كوه، جنگل و دريا واقع شده سال هاي درازي از معروف ترين هتل هاي خاورميانه به شمار مي رفت.
مسافراني كه در هتل بزرگ رامسر اقامت مي كنند در بالاي پله هاي هتل قديم عكس هاي يادگاري مي گيرند و آن را به عنوان خاطره اي خوش از سفر به رامسر نگه مي دارند.

فرهنگ و آموزش
اجتماعي
ادب و هنر
اقتصادي
دانش فناوري
بـورس
زادبوم
حوادث
بين الملل
سياسي
شهر تماشا
سلامت
شهري
علمي فرهنگي
ورزش
صفحه آخر
همشهري ضميمه
|  اجتماعي   |   ادب و هنر   |   اقتصادي   |   دانش فناوري   |   بـورس   |   زادبوم   |   حوادث   |   بين الملل   |  
|  فرهنگ و آموزش   |   سياسي   |   شهر تماشا   |   سلامت   |   شهري   |   علمي فرهنگي   |   ورزش   |   صفحه آخر   |  
|   صفحه اول   |   آرشيو   |   شناسنامه   |   چاپ صفحه   |