اسدالله افلاكي
گروه شهري- به رغم آن كه كشور ما كشوري كوهستاني محسوب مي شود، اما هنوز اين ويژگي جغرافيايي در برنامه ريزي ها جايي ندارد، اسفبارتر آنكه كوه و كوهستان متولي ندارد. همين بي توجهي و كوتاهي در دهه اخير باعث تخريب بخش عمده اي از كوه ها و محيط كوهستان شده است تا آنجا كه كمتر كوهي را مي بينيد كه بر اثر چراي بي رويه دام، گردشگري غيراصولي، جاده كشي، تبديل مراتع به ديم زارهاي كم بازده هويت خود را از دست نداده باشد.
سازمان حفاظت محيط زيست هم به عنوان نهاد متولي طي همه اين سالها چشم به تخريب و ويراني محيط كوهستاني بسته است،  اين در حالي است كه ايران از جمله كشورهاي امضاكننده نخستين سند مرتبط با حفاظت كوه هاست؛ سندي كه در ريودوژانيرو در سال 1992 در كنفرانس زمين تحت عنوان مديريت اكوسيستم هاي شكننده، توسعه پايدار كوهستان مطرح شد.
از سوي ديگر، ايران يكي از امضاكنندگان سند بالي است كه در سال 2002 در اجلاس ژوهانسبورگ در مورد كوهستان تهيه شد و اين هر دو سند، ماهيت جهاني دارند.
افزون بر اين،  پس از تهيه سند بالي ساختار جديدي به نام مشاركت بين المللي براي كوه ها شكل گرفت كه ايران در آن نيز عضويت دارد. فراتر از همه، به دليل اهميت كوه ها بنابر مصوب پنجاه و هفتمين جلسه مجمع عمومي سازمان ملل، يازدهم سپتامبر - بيستم آذر هر سال- به عنوان روز جهاني كوهستان تعيين شده كه اين اهميت و حفظ و نگاهداشت كوه ها را بيش از پيش خاطرنشان مي سازد.هر چند كه ساخت و سازهاي بي رويه در بسياري از ارتفاعات به ويژه در كلانشهر تهران، ديگر چشم اندازي بر جاي نگذاشته و كوهي باقي نمانده است. به عبارت ديگر، زمين خوارها، حتي كوه ها را در آتش زراندوزي خود از شهروندان دريغ كرده اند.
عبدالله اشتري، مديرعامل انجمن حفظ محيط كوهستان ضمن انتقاد از بي توجهي به كوه ها، به همشهري گفت: كوه هاي كشور ما از چند ناحيه به شدت تهديد مي شود كه عمده ترين اين مراحل عبارتند از: چراي بي رويه دام، جاده كشي، عبور خطوط نيرو، تعبيه لوله هاي گاز، نفت، تبديل مراتع به ديم زار و بدتر از همه گردشگري غيراصولي؛ بلايي كه طي 10 سال اخير به شدت دامنگير كوهستان شده است. با اين همه، به رغم درخواست هاي مكرر و انعكاس آنچه عملاً محيط كوهستان را تهديد مي كند هنوز هيچ سازماني عكس العمل در خور توجهي از خود نشان نداده، به ويژه سازمان حفاظت محيط زيست كه به نوعي متولي كوهستان محسوب مي شود اقدام كارسازي صورت نداده است. وي مي افزايد: در حال حاضر، كمتر كوهي را مي بينيد كه بر اثر جاده كشي تخريب نشده باشد. نكته ديگر، اينكه وقتي برنامه ريزي و ضابطه اي وجود نداشته باشد، گردشگري كه در همه جاي دنيا به عنوان يك پديده معمول و در خدمت حفاظت از محيط زيست تلقي مي شود در كشور ما به عاملي مخرب تبديل مي شود كه آثار زيانبار آن را در هر محيطي كه پاي گردشگري به آنجا مي رسد مي توان به خوبي مشاهده كرد و البته كوهستان هم از اين بلا محفوظ نمانده است و اگر تا 20 سال پيش، عده خاصي علم كوه يا سبلان را مي شناختند، در حال حاضر، بسياري مرنجاب را نيز مي شناسند و در نتيجه 3 سايت زيباي كشور يعني دماوند، سبلان و علم كوه به دليل گردشگري غيراصولي آسيب فراواني ديده است.
اشتري درباره اهميت كوه ها مي گويد: كوه ها از اهميت بسياري برخوردارند، چرا كه منابع پايه اي چون مراتع، منابع ژنتيكي، تنوع زيستي و در رأس آن آب شهري در كوه ها جمع شده است و از همين روست كه به درستي، كوه ها در جهان به برج هاي آب شيرين شهرت يافته اند.
به گفته وي، خشك بودن محيط و كوهستاني بودن، دو عامل متضادي است كه موقعيت خاص جغرافيايي براي كشور ما رقم زده است و وجود همين كوه ها در فلات و دشت خشك كشور، باعث تعديل آب و هوا و شرايط زيستي متنوعي شده است.وي مي گويد: با توجه به اينكه ايران در منطقه خشك و نيمه خشك قرار دارد و منطقه پرفشار محسوب مي شود، متوسط بارش سالانه در كشور ما بسيار كم است و در برخي نقاط ممكن است سالها باران نبارد و در همين جا اهميت كوه ها مشخص مي شود.چرا كه كوه ها يك منبع مهم دريافت نزولات آسماني هستند كه به دليل ارتفاع، از حدود 410ميلياردمترمكعب بارش سالانه در كشور، تقريبا۷۰ درصد آن در كوه ها مي بارد. بنابراين از نظر تأمين آب، بسيار حائز اهميت است. براي نمونه، آب تهران از سه آبخيز لار، لتيان و كرج تأمين مي شود كه به ارتفاعات البرز مركزي وابسته است.
اشتري خاطرنشان ساخت: كوه ها از نظر تنوع زيستي هم نقش در خور توجهي دارند، به طوري كه از مجموع 8هزار گونه شناسايي شده گياهي ايران، بيش از 150گونه گياهي در كوه ها رشد و نمو مي كند كه اين به دليل شرايط متنوع و متغير كوهستان است. به عبارت ديگر شيب هاي متفاوت و جهت هاي مختلف جغرافيايي كوهستان و دره ها شرايط مناسب براي رويش بيش از 1500گونه گياهي بومي در كوه ها فراهم ساخته است به طوري كه در كوهستان به فاصله هر 10متر، با يك جامعه گياهي مواجه مي شويم. از بعد جانوري نيز به خاطر شكار بي رويه و خشكي محيط، بسياري از گونه هاي جانوري به محيط كوهستان پناه آوردند و اين حفظ و حفاظت از كوهستان را امري اجتناب ناپذير مي نمايد.
اشتري به اهميت كوه ها در تأمين بخش عمده اي از مواد لبني و پروتئيني اشاره مي كند و مي گويد: هنوز جمعيت عشاير و ايلات كشور كه شمار قابل توجهي را تشكيل مي دهند، طي 3ماه كه اجازه تعليف دارند، از مراتع بالادست بهره برداري مي كنند بنابراين معيشت عشاير و ميليون ها دام به صورت زنجيروار به كوه ها وابسته است و همين نشان مي دهد كه بايد در برنامه ريزي ها و سياستگذاري ها به جامعه كوه نشين توجه شود. اين در حالي است كه بسياري از نارسايي هايي كه براي ما شهرنشينان محسوس نيست گريبانگير جوامع كوه نشين است. سيل، شكنندگي كوه ها و سانحه خيزي محيط كوهستان از نكاتي است كه بايد براي آنها چاره انديشي شود. افزون بر اين، بايد با برنامه ريزي در بخش گردشگري زمينه مشاركت اين جوامع را براي حفاظت از كوه ها فراهم آورد.
وي در پايان تاكيد كرد: اگر بخواهيم به سمت توسعه پايدار كوهستان گام برداريم بايد در برنامه ريزي ها و سياستگذاري هاي كلان، اين ويژگي يعني كوهستاني بودن كشور را در نظر بگيريم و در برنامه ريزي ها جوامع كوه نشيني لحاظ شوند به طوري كه زمينه مشاركت آنها در برنامه ريزي ها فراهم آيد. بايد در نظر داشت كه تمركز منابع پايه در كوه هاست از اين رو بايد فشارهاي فزاينده بهره برداري از كوه ها را با برنامه ريزي كاهش دهيم.

سازمان ملل متحد سال۲۰۰۲ را سال جهاني كوه ها اعلام كرده بود و از سال۲۰۰۳ روز يازدهم دسامبر (20آذر) را روز جهاني كوهستان (Iteratioal moutai Day) ناميد. هدف از اين نامگذاري، جلب توجه همگان به موضوع محيط هاي كوهستاني و اهميت آنها در بوم سازگان ها(ecosystems) است. سازمان ملل، در هر سال يك موضوع يا شعار خاص را براي اين روز انتخاب مي كند. موضوع روز كوهستان امسال مديريت تنوع زيستي كوهستان براي زندگي بهتر است.

گروه شهري - سطح آگاهي هاي زيست محيطي آموزگاران ايراني از همتايان هندي خود به مراتب پايين تر است.
انتشار نتايج يك تحقيق دو ساله كه به طور مشترك در دو كشور هند و ايران انجام شده نشان مي دهد سطح آگاهي هاي زيست محيطي در بين آموزگاران مدارس در كشور هند به مراتب بيشتر از معلمان ايراني است. به گزارش ايسنا، نشريه بين المللي علوم و تكنولوژي محيط زيست در آخرين شماره خود در ماه اكتبر 2006 مقاله اي از دو گروه از پژوهشگران ايراني و هندي را منتشر كرده كه حاوي ارزيابي اطلاعات زيست محيطي معلمان دوره متوسطه در 103 مدرسه در شهرهاي ميسور و تهران است. به نوشته بي بي سي به باور محققان كليد موفقيت در آموزش هاي زيست محيطي آگاهي هاي آموزگاران است و به سختي مي توان انتظار داشت كه دانش آموزان مدارسي كه معلمان شان از آگاهي هاي زيست محيطي كمتري برخوردارند قادر به كسب مهارت هاي لازم براي حفظ طبيعت و ارتقاي كيفيت محيط زيست در منطقه  خود باشند. در مجموع در هر دو كشور از 1004 معلم دوره  متوسطه در 57 مدرسه در ايران و 46 مدرسه در هند خواسته شد تا به پرسشنامه اي حاوي سوالاتي در زمينه هاي جمعيت، بهداشت، آلاينده ها، حيات وحش، جنگل و بحران هاي زيست محيطي پاسخ دهند. تحليل نتايج به محققان نشان داد صرفنظر از تفاوت عمده ميان آگاهي هاي آموزگاران در دو كشور، اولويت هاي موضوعي براي آموزگاران هر دو گروه عبارت بودند از انفجار جمعيت و بهداشت. علاوه بر اين، كمترين آگاهي در ميان معلمان هر دو كشور به موضوع جنگل ارتباط داشته و تقريبا هيچ نشانه اي از نگراني هاي مرتبط با حيات وحش در ميان معلمان مدارس وجود نداشته است. در هر دو كشور پرسش شوندگان از ميان معلمان مدارس دولتي و خصوصي انتخاب شده بودند اما بر اساس نتايج منتشر شده هيچ تفاوتي ميان سطح آگاهي هاي زيست محيطي معلمان مدارس دولتي و خصوصي وجود نداشته است. با اين حال مهمترين تفاوتي كه در مطالعه  جديد به آن اشاره شده آگاهي هاي بيشتر آموزگاران زن نسبت به معلمان مرد در هر دو كشور است. به گزارش ايسنا، نكته  نگران كننده اي كه در متن تحقيق به آن اشاره شده اين است كه حتي در شهر تهران كه ميزان آلودگي هوا احتمالا بيش از هر شهر ديگري در جهان است آگاهي معلمان مدارس متوسطه درباره  آلاينده ها به طور قابل توجهي كمتر از معلمان شهر ميسور هند است.

جمعيت زنان مبارز با آلودگي محيط زيست در نامه اي به رئيس جمهور با انتقاد از وضعيت فعلي محيط زيست ايران، خواستار توقيف عمليات طرح ايجاد صنعت پتروشيمي در مجاورت تالاب آلاگل در منطقه آق قلا شد. در بخشهايي از اين بيانيه آمده است: جناب آقاي دكتر محمود احمدي نژاد، رياست محترم جمهوري اسلامي ايران، محترما به استحضار مي رساند كه مدتي است ميراث فرهنگي و ميراث طبيعي ايران عزيز دستخوش بي مهري مسئولان قرار گرفته و به نام توسعه بدون در نظر گرفتن مطالعات مقدماتي زيست محيطي، طرح هايي را به تصويب رسانده و به اجرا درمي آورند... عبور خط لوله از پارك ملي خجير و سرخه حصار، تخريب البرز مركزي به بهانه احداث آزادراه تهران- شمال، احداث بزرگراه در پارك ملي گلستان كه ثبت يونسكو به عنوان ذخيره گاه زيست كره نيز مي باشد، احداث سد سيوند در دره بلاغي كه پاسارگاد و پرسپوليس و آثار باستاني دره بلاغي را تهديد مي نمايد، ساخت برج جهان نما كه ميدان نقش جهان را به عنوان يك اثر ثبت شده يونسكو تهديد مي كند، عبور مترو از چهارباغ در اصفهان، تأسيسات جهانگردي جزيره آشوراده، تأسيسات صنعتي حاشيه پناهگاه حيات وحش ميانكاله، احداث جاده از بكرترين ناحيه جنگل هاي هيركاني در منطقه حفاظت شده خوش ييلاق و بسياري ديگر اسباب دل نگراني همه را فراهم نموده است و جنابعالي به خوبي مستحضر مي باشيد كه تخريب و پاك كردن هريك از آثار فوق از جغرافياي سرزمين عزيزمان علاوه بر پيامدهاي غيرقابل جبران اكولوژيكي دوره اي از تاريخ را از نسل هاي آينده دريغ مي نمايد. ...فصل ششم قانون برنامه چهارم در رابطه با آمايش سرزمين و توازن منطقه اي است و مواد 81 ، 82 و 83 اين فصل شيوه برنامه هاي توسعه استان را مشخص و توضيح مي دهد، بنابراين منطقي است كه در هر استان براساس توان اكولوژيكي، ظرفيت ها و قابليت ها برنامه هاي توسعه استان و شهرستان تدوين گردد. در چنين حالتي چگونه ممكن است در استاني همانند استان گلستان با قابليت هاي بسيار بالاي كشاورزي و توريسم و اكوسيستم هاي بسيار شكننده آبي و جنگلي طرح ايجاد صنعت پتروشيمي در نزديكي تالاب آلاگل و در منطقه آق قلا كلنگ بخورد؛ طرحي كه معاونت محيط انساني سازمان حفاظت محيط زيست و اداره كل محيط زيست استان از آن اظهار بي اطلاعي مي نمايد. اين پروژه مخالف ماده 71 قانون برنامه چهارم كه ماده 105 و بند ج ماده 104 برنامه سوم را تنفيذ نموده نيز مي باشد...حفظ اكوسيستم هاي آبي نظير تالاب آلاگل كه زيستگاه زمستاني هزاران پرنده مهاجر مي باشد براساس كنوانسيون رامسر و تعهدات بين المللي لازم است. سازمان جنگل ها و مراتع و آبخيزداري برمبناي قانون اساسي حافظ منابع طبيعي كشور بوده و نمي تواند از منابع ملي و انفال به صنعتي بدون توجيه زيست محيطي زمين اختصاص دهد كه مخرب محيط طبيعي است و اخيرا به بهانه توسعه صنعتي زمين هاي حاشيه تالاب آلاگل را به احداث صنعت پتروشيمي اختصاص داده است كه هيچگونه همخواني با توان اكولوژيكي استان گلستان ندارد. جمعيت زنان مبارز با آلودگي محيط زيست با دارا بودن چهارده سال سابقه فعاليت و گستردگي شعبات در جاي جاي ميهن اسلامي (17 شعبه) و براساس رسالتي كه دارد بر خود لازم مي داند كه در مقابل برنامه هاي توسعه ناهمگون و غيرپايدار ايستادگي نمايد. جناب رئيس جمهور همانطور كه مستحضر مي باشيد سازمان هاي غيردولتي گروه هاي دلسوز برخاسته از لايه هاي پايين جامعه مي باشند كه در كنار دولت مي توانند اهرم هاي مفيد و فرهنگسازي به شمار آيند لذا ما حاميان محيط زيست از جنابعالي درخواست مي نماييم به نداي هشداردهنده نگهبانان محيط زيست پاسخ مثبت داده و دستور فرمايند كه اجراي اين پروژه و پروژه هاي مشابه در استان گلستان متوقف گردد.