طرح: داوود كاظمي

وحيدرضا نعيمي
پيدايش و توسعه فناوري اطلاع رساني، انقلابي تمام عيار در تمام عرصه هاي زندگي پديد آورده است. اكنون كامپيوتر و ساير ابزارهاي ديجيتال از جمله دوربين فيلمبرداري در بسياري منازل وجود دارد. تمايل انسان به نگهداري خاطره رخدادهاي خوش زندگي به خصوص جشن تولد و ازدواج و مرور چندباره آنها،  استفاده از اين ابزار را به شدت افزايش داده است.
اما اين قابليت چشمگير فناوري اطلاع رساني، بدون آفات خاص خود نيز نبوده است. از آنجايي كه بخشي از تصاوير يا فيلم هايي كه به اين شكل تهيه مي شود،  از جنبه شخصي و خصوصي برخوردار است،  طبعا دسترسي افراد غير به آن، نمي تواند براي صاحب اصلي خوشايند باشد و چه بسا باعث گرفتاري هاي فراوان و پيامدهاي غير قابل پيش بيني براي وي شود. از اين رو،  رعايت تدابير فني امنيتي براي حفظ اطلاعاتي از اين دست ضروري است. اصولا تمام قابليت هاي فناوري اطلاع رساني به مانند بسياري ديگر از فناوري هاي نوين داراي نقاط آسيب  پذيري است كه اگر در نظر گرفته نشود،  مي تواند فوايد متنوع آن را تحت الشعاع قرار دهد. به طور مثال ، سايت هاي اينترنتي در صورت رعايت نكردن تدابير امنيتي،  به راحتي هدف حمله رخنه گران حرفه اي قرار مي گيرند. در سال هاي اخير كه اينترنت در ايران گسترش يافته ، موارد زيادي از رخنه گري به سايت ها رخ داده كه براي صاحبان اين سايت ها،  بسيار سرافكندگي آور است. به همين دليل است كه توجه به جنبه امنيتي سايت ها و ساير قابليت هاي فناوري اطلاع رساني، فوريت جدي پيدا كرده است. طبعا در كشورهاي توسعه يافته كه فناوري اطلاع رساني زودتر رايج شد، اين آسيب پذيري ها زودتر بروز كرد. اكنون مسئله حفظ امنيت و حريم شخصي در فضاي مجازي از جمله مهم ترين مباحث در اين عرصه است. سايت هاي معتبر مبالغ كلاني صرف حصول اطمينان از نفوذناپذيري مي كنند و همواره كارشناساني در اختيار دارند كه پابه پاي رخنه گران موذي،  راه هاي نفوذ آنان را مي بندند.
به رغم رعايت موارد امنيتي از قبيل استفاده از نرم افزارهاي رمزسازي و نصب كلمات رمز عبور ،  باز هم مواردي چند از نفوذگران به شبكه هاي كامپيوتري سازمان هاي معروف و حتي كامپيوتر افراد عادي در اخبار منتشر مي شود. كارشناسان به استفاده كنندگان از كامپيوتر همواره هشدار مي دهند مراقب نفوذ رخنه گران باشند و در نگهداري اطلاعات خصوصي خود  ، حداكثر هوشياري را به خرج دهند. آنان براي كاربران كامپيوتر توصيه هاي ساده اي دارند كه پيروي از آنها مي تواند تا حد قابل توجهي جلو دست درازي ديگران را به اطلاعات شخصي بگيرد. در اينجا بخشي از اين توصيه ها را به زبان ساده بازگو مي كنيم تا براي كساني كه كمترين آشنايي را با كامپيوتر دارند،  قابل استفاده باشد. طبعا اين قبيل تدابير در حد قابل قبولي اطلاعات شخصي را از گزند دسترسي ديگران حفظ مي كند. چنانچه اطلاعات شما ضريب بسيار بالايي از امنيت را مي طلبد،  استفاده از خدمات تخصصي كارشناسان حرفه اي توصيه مي شود.
موقعيت هاي خطرآفرين
كساني كه از تلفن هاي همراه دوربين دار براي فيلمبرداري استفاده مي كنند، اغلب فيلم ها را در حافظه آن نگهداري مي كنند. اكثر قريب به اتفاق گوشي ها به جز شماره pi اوليه كه براي روشن كردن دستگاه لازم است، هيچ گونه قابليت ايمني ندارند. به ياد داشته باشيد چنانچه فيلم مورد نظر شما خصوصي است، آن را در حافظه تلفن نگه نداريد. هرچه زودتر آن را به حافظه كامپيوتر منتقل كنيد و سپس به روش هايي كه در ادامه مطلب توضيح داده شده است، آن را ايمن كنيد. فايل فيلم را هم از حافظه گوشي پاك كنيد. در غير اين صورت، همواره اين خطر وجود دارد كساني آن را ببينند كه نمي خواهيد. يكي از مواردي كه وسايلي مانند گوشي تلفن همراه يا كامپيوتر مورد تهديد قرار مي  گيرد،  موقعي است كه دستگاه خراب مي شود و براي تعمير در اختيار تعميركار قرار مي گيرد.
دكتر اميرحسين جهانگير- استاد دانشگاه صنعتي شريف- مي گويد: در صورت خراب شدن كامپيوتر يا گوشي همراه و تحويل آن به تعميركار،  سعي كنيد كه هيچ اطلاعات شخصي و محرمانه يا عكس و فيلم در داخل آنها نباشد تا خداي نا كرده، اطلاعات خصوصي شما توسط افراد سودجو يا بدجنس مورد سوء استفاده قرار نگيرد. نكته مهم اين است كه اين قبيل اطلاعات در زماني كه دستگاه سالم است،  ايمن سازي شود، چون وقتي خراب شد،  هيچ كاري با آن نمي توان كرد. بنابر اين همواره اطلاعات تصويري و نگارشي خصوصي خود را به روش هايي كه توضيح داده مي شود، در برابر تهديدات بالقوه ايمن كنيد. اين كار را جدي بگيريد. اتصال كامپيوتر به شبكه اينترنت از جمله مواردي است كه مي تواند باعث نفوذ رخنه گران به كامپيوتر شخصي شود. باز كردن پيوست هاي ناشناس اي ميل ها يكي از تهديدآميزترين كارهاست كه قويا بايد از آن پرهيز كرد. انواع و اقسام برنامه وجود دارد كه مي تواند در كار كامپيوتر اخلال كند يا اطلاعات داخل آن را به جا هاي ديگر ارسال كند. ويروس فقط يك تهديد است. دكتر جهانگير در اين باره مي گويد: فايل ها و برنامه هاي پيوست نامه هاي الكترونيك ناشناس را به هيچ وجه باز نكنيد. مراقب برنامه هاي تجسسي (spyware) يا ويروس هاي كامپيوتري كه از طريق برنامه هاي ناشناخته و كنترل نشده روي كامپيوتر ريخته مي شود،  باشيد. به علاوه، اطلاعات مهم شخصي را به هيچ وجه با خدمات اي ميلي مانند gmail يا yahoo نفرستيد. مهندس محمدحسن آجيگل كارشناس انفورماتيك هم برخي راه هاي مهم جلوگيري از ورود نرم افزارهاي خطرناك به كامپيوتر از طريق اينترنت را اين گونه برمي شمرد: نصب منظم نسخه هاي ترميمي (patches) سيستم عامل ويندوز، فعال كردن firewall ويندوز،  به كارگيري نرم افزارهاي مناسب مقابله با برنامه  هاي تجسسي و عدم بارگذاري(داون لود) فايل از سايت هاي مشكوك. برخي نرم افزارهاي ضدويروس تلاش رخنه گران براي نفوذ در كامپيوتر را نشان مي دهند و با آن مقابله مي كنند.
چه كار كنيم؟
به طور كلي،  براي ايمن سازي فايل ها و پوشه ها (فولدرها) مي توان يا از ابزار موجود در خود اين نرم افزارها استفاده كرد يا نرم افزارهاي مختص رمزسازي را به كار گرفت. ابتدا به قابليت هاي خود نرم افزارها مي پردازيم. چنانچه اطلاعات مورد نظر شما به صورت فايل Word است (مثلا نامه يا سند)،  مي توانيد به سادگي براي آن رمز بگذاريد. براي اين منظور ابتدا آن فايل را باز كنيد و روي Tools در نوار بالا كليك كنيد. سپس روي Optios بياييد. صفحه اي برابر شما پديدار مي شود. روي Security كليك كنيد. در اين بخش دو مستطيل خالي ديده مي شود كه بايد كلمه عبور را در آنها وارد كنيد. سپس روي OK كليك كنيد. حالا اگر فايل را ببنديد،  بازكردن و خواندن آن نيازمند كلمه عبوري است كه وارد كرده ايد. در صورتي كه اطلاعات به شكل فايل صوتي و تصويري است،  بهتر است ابتدا پوشه اي درست كنيد و  آن را در پوشه قرار دهيد. در اينجا بسته به اينكه دقيقا از چه نوع سيستم عاملي استفاده مي كنيد،  دو حالت وجود دارد. اگر از ويندوز ايكس پي حرفه اي استفاده مي كنيد، روي پوشه، راست كليك كنيد و روي نوارعمودي كه ظاهر مي شود، روي Properties بزنيد. در صفحه اي كه مي آيد،  دنبال دكمه Advaced بگرديد و روي آن كليك كنيد. در مربع خالي كنار جملهEcrypt cotets to secure data علامت بگذاريد. سپس در پايين صفحه OK را بزنيد. در اين صورت،  باز كردن اين پوشه مستلزم استفاده از كلمه رمزي است كه شما به عنوان كلمه رمز Log خود قبلا وارد سيستم كرده ايد.(كلمه رمز Log عمدتا زماني به كار مي رود كه چند نفر به طور مشترك از يك كامپيوتر استفاده مي كنند. در اين حالت هر كس مي تواند براي خود يك Accout جداگانه تعريف كند و با واردكردن كلمه رمز Log خود وارد كامپيوتر شود تا اطلاعات ذخيره شده خود قابل دسترسي توسط ديگر كاربران نباشد. اگر مي خواهيد براي خود Accout جداگانه درست كنيد، به قسمت Cotrol Pael برويد و روي علامت User Accouts كليك كنيد و دستورالعمل لازم را گام به گام اجرا كنيد. از آن پس، مي توانيد با كلمه رمز Log خود وارد كامپيوتر شويد.) چنانچه از نسخه خانگي ويندوز ايكس پي استفاده مي كنيد ،  همين كار با اندكي تفاوت قابل انجام است. باز روي پوشه راست كليك كنيد و ماوس را روي Properties ببريد و بزنيد. در بالاي صفحه اي كه ظاهر مي شود،  روي كلمه Sharig كليك كنيد. در مربع خالي كه كنار جمله Make this folder private  قرار دارد،  با ماوس علامت بگذاريد. در پايان در پايين صفحه روي OK بزنيد. حالا باز كردن مجدد پوشه مستلزم وارد كردن كلمه رمز Log شماست.
نرم افزارهاي رمزساز
يك راه كلي ديگر براي حفاظت از اطلاعات، استفاده از نرم افزارهاي رمزسازي است. برخي از اين نرم افزارها به صورت رايگان در اينترنت قابل دسترسي است و برخي ديگر را بايد خريد. در اينجا يك نرم افزار مجاني را كه مي توانيد به راحتي از اينترنت بار گذاري كنيد،  معرفي مي كنيم. اين نرم افزار PC-ECRYPT نام دارد. البته ذكر اين نكته ضروري است كه صرف معرفي اين نرم افزار به معناي تضمين صددرصد كارآمدي آن نيست. اين برنامه را مي توانيد از اين نشاني بار گذاري كنيد:
http://www.pc-ecrypt.com/_site/pce/dowload.mhtml
پس از آنكه نرم افزار را بارگذاري كرديد،  علامت آن روي صفحه كامپيوتر ظاهر مي شود. وقتي روي آن كليك كنيد،  مستطيلي پديدار مي شود كه روي آن دستورالعمل هاي چند كار نوشته شده است. روي Ecrypt files كليك كنيد. پيامي ظاهر مي شود. OK  را بزنيد. سپس صفحه اي كه مي آيد،  روي Select Files (اگر فايل است) يا روي Select Folder (اگر پوشه است) كليك كنيد. فايل يا پوشه مورد نظر را در صفحه اي كه ظاهر مي شود،  بيابيد و روي Select بزنيد. سپس روي كلمه ext كليك بزنيد. در صفحه اي كه مي آيد، مي توانيد مكان فايل يا پوشه رمزدارشده را معين كنيد. باز روي كلمه ext بزنيد. در صفحه اي كه مي آيد،  دو مستطيل خالي وجود دارد كه بايد كلمه رمز (يك عبارت يا رقم دست كم چهار حرفي يا عددي) را در آن بنويسيد و باز كلمه ext را در پايين صفحه بزنيد. در صفحه بعد روي عبارت Ecrypt ow كليك كنيد. پيامي  مي آيد كه مي گويد فايل يا پوشه مورد نظر از بين مي رود و فايل يا پوشه رمزدارشده جاي آن را مي گيرد. روي كلمه Yes يا Yes to All كليك كنيد. در مرحله آخر روي كلمه Fiish كليك كنيد. حالا فايل يا پوشه به صورت رمزدارشده ديده مي شود و اگر روي آن كليك كنيد، با طي چند مرحله جز با وارد كردن كلمه رمز مربوط قابل باز شدن نيست. مسلما اگر در اينترنت جستجو كنيد،  برنامه هاي مجاني ديگري را مي توانيد پيدا كنيد كه كار مشابهي را براي شما انجام مي دهد. اما صرف نظر از روش يا نرم افزاري كه براي حفاظت از اطلاعات خود استفاده مي كنيد،  بهتر است ابتدا هر كدام از روش هاي يادشده را روي يك فايل يا پوشه عادي آزمايش كنيد و وقتي استفاده از آن را خوب ياد گرفتيد، آنگاه فايل يا پوشه حاوي اطلاعات خصوصي خود را به آن شيوه ايمن سازي كنيد.

۱ - چيزي به اسم حفاظت صددرصد وجود ندارد. به همان تعداد كه برنامه ها و قابليت هايي براي ايمن سازي فايل ها و پوشه ها وجود دارد،  به همان تعداد نيز دستورالعمل براي كشف كلمات رمز وجود دارد. اما روش هايي كه در اينجا گفته شد،  اطلاعات شما را از گزند بيشتر تلاش ها براي دستبرد حفظ مي كند. اما اگر اطلاعات مورد نظر واقعا اهميت حياتي دارد، استفاده از برنامه هاي تجاري شناخته شده پيشنهاد مي شود.
۲ - با وجودي كه فايل ها و پوشه ها به اين شكل حفاظت مي شوند،  اين بدان معنا نيست كه آنها قابل حذف كردن نباشند،  هر چند كه برخي برنامه هاي ايمن سازي جلوي حذف فايل يا پوشه رمزدار را مي گيرد.
۳ - اگر كلمه رمز را فراموش كنيد، تمام اطلاعات از بين مي رود،  مگر آنكه حاضر باشيد پولي را به افراد وارد بدهيد تا قفل آن را بشكنند. بايد در حفظ كلمه رمز دقت زيادي كنيد. در مورد استفاده از كلمات رمز نيز بايد چند ملاحظه را درنظر بگيريد.
مهندس آجيگل مي گويد: كلمه رمز خود را تحت هيچ شرايطي در اختيار ديگران قرار ندهيد. از كلمات ساده يا رمزهاي مربوط به شماره شناسنامه،  تلفن،  شماره پلاك خودرو استفاده نكنيد. همچنين از يك كلمه رمز يكسان براي دسترسي به سايت هاي مختلف استفاده نكنيد.
فراموش نكنيد دستاوردهاي فناوري نوين در اين عرصه، تيغي دو دم است. يك لبه آن فوايدي همچون جاودانگي لحظات خاطره انگيز زندگي و سهولت دسترسي هميشگي،  آسان و ارزان به آن دارد. اما بي توجهي به نكات ايمني،  باعث مي شود كه لبه ديگر آن به مانند هر ابزار سودمند ديگري،  چهره كريه خود را به نمايش بگذارد. به مخاطره افتادن آبرو و آسيب ديدن از رهگذر برملاشدن اسرار خصوصي، از آفت هاي اين دستاوردهاست.
مراقبت سهل انگارانه يا ناقص از اطلاعات حياتي مي تواند عواقب جبران ناپذيري به همراه داشته باشد. هرگز اهميت ايمن سازي اطلاعات در كامپيوتر را دست كم نگيريد.
در صورت توجه به تدابير امنيتي كه در اينجا برشمرده شد،  مي توانيد با اطمينان قابل قبولي، انواع اطلاعات مكتوب و تصويري خود را در كامپيوتر ذخيره كنيد،  بدون آنكه از امكان دستبرد ديگران به آنها دچار بيم و هراس باشيد. اين گونه ، لذت استفاده از دستاوردهاي فناوري جديد را حس خواهيد كرد.