شايد يكي از شاخص ترين تفاوت هاي تعليم و تربيت در گذشته و حال، لزوم توجه آموزگاران به مشكلات متعدد تعليم و تربيتي دانش آموزان باشد، كه اين امر ناشي از درگيري دانش آموزان امروزي با نابساماني متعدد، اعم از آموزشي و پرورشي است.
در نگاهي كلي مي توان مشكلات آموزشي - پرورشي كودكان و نوجوانان را از مواردي چون ناتواني در فراگيري آموزش ها تا انواع نابساماني هاي روحي- رواني دانست، كه به اين ترتيب جاي بحثي نمي ماند كه آموزگاران موظف اند بخشي از نيازهاي اين دانش آموزان را پاسخ گويند. از نگاهي ديگر اگر آموزگاران نخواهند تا نتوانند نابساماني ذهني - جسمي دانش آموزان شان را برطرف كنند، بي ترديد دانش آموزان به دليل درگيري هاي ذهني شان آنچه را كه آموزش داده مي شود، فرا نمي گيرند.
در اين بررسي سعي شده تا ده راهكار ساده اما مهم براي برقراري ارتباط آموزگار با دانش آموزان با هدف رفع مشكلات مختلف آنها ارائه شود.
با دانش آموزان مرتبط شويم
آموزگار به صندوقچه اسرار دانش آموزان تبديل شود، سخنان آنها را بشنود و سعي كند بي آن كه ديگران را به شكلي نادرست در جريان مشكلات آنها قرار بدهد، مشكلات را به بهترين نحو با والدين و اولياي مدرسه در ميان گذاشته و تلاش خود را در جهت رفع آنها معطوف كند.
اعتماد دانش آموز به آموزگار باعث مي شود تا دانش آموز آزادانه مسايلش را با آموزگار در ميان گذاشته و از او كمك بخواهد. براي آن كه بتوانيم دانش آموزان و مشكلات آنها را شناخته و ياري شان كنيم، دقايق پاياني كلاس را هر بار به گفت وگو با يك يا چند نفر از دانش آموزان اختصاص دهيم تا از علايق، خواسته ها و مشكلات آنها آگاه شويم. در سايه اين شناخت و آگاهي، برقراري ارتباط آسان تر و رفع مشكلات سهل تر خواهد شد. از سوي ديگر، ارتباط منطقي و صميمي دانش آموز و آموزگار، احساس آرامش را بر كلاس درس حاكم مي كند و اين احساس خوشايند فرايند آموزش - فراگيري را به حركتي دلچسب و تأثيرگذار تبديل مي كند.
اختصاص ساعت هايي خاص به گفت وگو با دانش آموزاني كه با مشكلات بيشتري روبه رو هستند، بسيار راهگشا است.
او را به سوي خوب بودن سوق دهيم
روانشناسان معتقدند سرآغاز تصحيح رفتارهاي ناشايست دانش آموزان تفسير خوب رفتارهاي نادرست آنها است؛ به اين معني كه براي مقابله با رفتارهاي ناپسند دانش آموزان، به جاي دعوا و مشاجره، با آنها به خوبي و با منطق و آرامش برخورد كرده و رفتار آنها را به گونه اي ديگر و يا از نگاهي ديگر تعبير و تفسير كنيم.
دانش آموز ناآرام سعي دارد تا به هر شكل ممكن نظم كلاس را به هم ريخته و آموزگار و همكلاسي هايش را آزار دهد؛ كه اين ناآرامي و اذيت ممكن است به دلايل مختلف اعم از ابتلا به بيش فعالي؛ نا بساماني هاي روحي - رواني؛ نياز به جلب توجه و... بروز كند. اما علت هر چه هست، نبايد با او برخوردي تند و خشن داشت. گفت وگو با او و تفسير رفتارهاي ناپسند او به گونه اي ديگر، دانش آموز را از ادامه روند نامناسبي كه در پيش گرفته، باز مي دارد.
به طور مثال هنگامي كه با شيطنت سعي دارد تا نظم كلاس را به هم بريزد، به جاي خشمگين شدن تنها به گفتن اين عبارت بسنده كنيد كه: او سعي دارد تا با شوخي هايش خستگي را از تن همه ما به در كند. استفاده از عبارت هايي از اين دست دانش آموز را شرمنده كرده و او را به سوي تصحيح رفتار خويش سوق مي دهد.
راهنمايي ها بايد ساده، كوتاه و كارا باشد
جوانان و نوجوانان، حتي كودكان از نصيحت بيزارند و هر چه صحبت ها به سوي نصيحت و پرگويي پيش برود نتيجه عكسي را به دنبال دارد. بنابراين با كوتاه ترين اما بهترين و تأثيرگذارترين عبارت ها آنها را راهنمايي كنيد. به جاي ريز شدن در مسايل و بحث و گفت وگوي بيهوده، تلاش كنيد تا با فهرست بندي مطالب و پرداختن به نكات كليدي و مورد نظر، در كوتاه ترين زمان ممكن به بهترين نتيجه دست يابيد.
روانشناسان عقيده دارند براي نتيجه گيري بهتر، كافي است كليدهاي موفقيت به صورت خلاصه و فهرست وار به آنها ارائه شده و هر بار تنها يادآوري كوتاهي درباره سرفصل ها صورت بگيرد. ذهن دانش آموزان خودبه خود و براساس داده هاي كليدي، راه صحيح را پيدا خواهد كرد. اين روش براي آموزگاران و والدين توصيه شده و پرگويي مضرترين شيوه براي تصحيح رفتار دانش آموزان است.
دوستي و رفاقت را شكوفا كنيد
روانشناسان براين باورند كه همسالان بيش از ديگران يكديگر را باور داشته و به سخنان و رفتارهاي يكديگر اعتماد دارند. بنابراين با شكل گيري رفاقت هاي درست، خوب و محكم مي توان بسياري از مشكلات جوانان و نوجوانان را برطرف كرد.
از آن جايي كه آموزگار بيش از هر فرد ديگري به اخلاق و روحيه تك تك دانش آموزان واقف است، از اين رو به خوبي مي تواند شاگردانش را براي يافتن دوست خوب راهنمايي كند. ترتيب دادن بازي ها و فعاليت هاي درسي گروهي؛ بازديدهاي علمي - تفريحي و... نه تنها راهكار مناسبي براي ارتباط بيشتر دانش آموزان با يكديگر است؛ بلكه زمينه ساز شناسايي بيشتر دانش آموزان و يافتن دوستان خوب با نظارت آموزگار است.
به اين ترتيب كودكان، جوانان و نوجوانان با يافتن و حفظ دوستي هاي خوب مي توانند بسياري از مشكلات روحي - رواني خود را برطرف كنند.
آموزش ها را به حد نياز ارايه كنيم
اگر چه در دنياي پرتلاش امروز، كم كاري و سهل انگاري نتيجه اي جز شكست را به دنبال ندارد، اما لازم است آموزش ها در كمترين زمان و ميزان ممكن، اما به بهترين و مؤثرترين شيوه ارايه شود تا دانش آموزان بيشترين بهره را از آن بگيرند. از سوي ديگر آموزش ها، به ويژه تكاليفي كه به آنها ارائه مي شود بايد در حدي باشد كه علاوه بر آن كه دانش آموز به هدف نهايي خود يعني فراگيري بهتر و موفقيت بيشتر دست يابد، امكان رشد ابعاد ديگر شخصيت او را نيز فراهم كند. به اين معني كه اگر ذهن دانش آموزان تنها به سوي آموزش، بدون پرورش و تفريح متمركز شود، او به فردي فرسوده، خسته، عصبي، گوشه گير و يك بعدي تبديل شده و آن طور كه بايد، شكوفا نخواهد شد.
بنابراين سعي كنيد تا در حد توان، نياز و استعداد هر دانش آموز به او آموزش ها را ارائه كرده و از او طلب كنيد.
آنچه را بيش از توان اوست، نخواهيم
آمارها نشان مي دهد بسياري از دانش آموزان به دليل آن كه تحت فشار خانواده و يا اولياي مدرسه قرار گرفته اند؛ به سرعت ترك تحصيل كرده و يا به لجبازي، آن طور كه بايد روند آموزش و پرورش شان را پي نگرفته اند.
روانشناسان معتقدند يكي از شاخص ترين علل موفقيت يا شكست دانش آموزان، شناخت توانايي ها و علايق آنها توسط والدين، آموزگار و اولياي مدرسه و مهمتر از همه خود او است؛ كه پس از اين شناخت، تنها پرورش استعدادها و توانايي هاي او مي تواند دانش آموز را به سرمنزل مقصود برساند.
به تغييرات حساس باشيم
آموزگار نخستين شخصي است كه از تغييرات، چه مثبت و چه منفي مطلع مي شود. بنابراين مي تواند به عنوان حس گري فعال و هوشيار وضعيت درسي - رفتاري دانش آموزش اش را شناخته و كاستي ها را برطرف و توانايي ها را تقويت كند.
به عقيده روانشناسان به هر ميزان آموزگار ارتباط صميمانه تري با دانش آموزان داشته باشد، به همان ميزان شناسايي ضعف ها و قوت ها آسان تر و سريع تر بوده و امكان يافتن راه حلي براي رفع ضعف ها محتمل تر است.
تمركز دقيق آموزگار برروي رفتار دانش آموزان حين تدريس نخستين گام براي شناسايي وضعيت دانش آموزان است. حركت هاي نابه جا، حواس پرتي، خستگي و كلافگي، عصبانيت و بي تفاوتي، شيطنت و بي نظمي و... همگي رفتارهاي غيرارادي است كه در زمان تمركز دانش آموز در حين تدريس آموزگار به خوبي نمايان مي شود.
حساسيت به تغييرات به راحتي آموزگار را براي شناسايي و حل مسايل و مشكلات دانش آموز راهنمايي مي كند.
با والدين ارتباط تنگاتنگ و صميمي داشته باشيم
اگر چه جلسه هاي انجمن اوليا و مربيان جلسه هايي است كه با هدف رفع معضلات آموزشي - پرورشي برگزار مي شود، اما در اغلب موارد آن طور كه بايد كارا نيست. بنابراين لازم است تا آموزگار با برنامه ريزي، از والدين دانش آموزان دعوت كند تا با تمركز و فرصت كافي درباره هر يك از دانش آموزان بحث و گفت وگو كند. ارتباط دايمي و صميمي والدين و آموزگار به صورت هفتگي يا ماهيانه مي تواند بسياري از مشكلات آموزشي- پرورشي دانش آموزان را برطرف كند.
نكته مهم آن است كه والدين و آموزگار بايد با ديدي مثبت در جلسه هاي خصوصي حضور يابند تا تبادل نظر و شناسايي نقاط قوت و ضعف به خوبي انجام شود.
مشكلات رفتاري دانش آموز را جدي بگيريم
بروز رفتارهاي نابه جا، نشان از آشفتگي ها است. دقت در رفتار تك تك دانش آموزان اعم از رفتارهاي ناهنجار، شيطنت هاي نابه جا، ترس در رفتار و حركات، غيبت هاي بي دليل و زياد، عدم تمركز در كلاس درس، بي قراري و ناآرامي كه به اضطراب ختم شود؛ افت درسي، بي علاقگي به حضور در فعاليت هاي جمعي اعم از فعاليت هاي درسي و غيردرسي و... همه نشان دهنده آشفتگي ذهني  دانش آموز است. بروز اين رفتارها گاه براي جلب توجه آموزگار، دانش آموز ديگر و يا حتي والدين است؛ اما در مواردي نيز شيوه اي براي منحرف كردن تمركز آموزگار و اولياي مدرسه و والدين از ناكامي ها و ناتوانايي هاي آموزشي- رفتاري او است.
بنابراين لازم است تا آموزگار به دقت رفتارهاي دانش آموزان را زير نظر گرفته و به سرعت تغييرات را شناسايي كرده و در صدد رفع آنها برآيد.
از الگوهاي رفتاري
و شيوه هاي تصحيح رفتارها آگاه باشيم
آگاهي و تسلط آموزگار به رفتارهاي دانش آموزان و رده هاي سني مختلف به ويژه رده سني كه عهده دار تعليم و تربيت آن است نه تنها باعث مي شود تا آموزگار عملكرد و رفتاري منطقي در مقابل دانش آموزان داشته باشد، بلكه باعث مي شود تا به سرعت كج رفتارها را شناسايي كرده و الگوي صحيحي را براي تصحيح رفتارها برگزيند.
روانشناسان تسلط آموزگار بر روانشناسي و رفتارشناسي كودكان، نوجوانان و جوانان را ضروري دانسته و معتقدند هر قدر آموزگار به روانشناسي كودكان، نوجوانان آگاه تر باشد، به همان ميزان در امر تعليم و تربيت موفق تر خواهد بود. رعايت اين نكته براي والدين و اولياي مدرسه نيز بسيار ضروري است.
با نگاهي اجمالي به بحث مي توان به راحتي به نقش تأثيرگذار آموزگار و اولياي مدرسه در تعليم و تربيت صحيح دانش آموزان پي برد؛ تأثيري كه شايد بتوان اثر آن را مؤثرتر از عملكرد و رفتار والدين دانست.
منبع: http://www.educatio world.com
مترجم: سها دادمند

يكي از مشكلات عمده معلمان و والدين و حتي دانش آموزان انجام تكاليف در منزل است. با توجه به اين كه انجام تكاليف در تكميل يادگيري فراگيران نقش بسزايي دارد، پيشنهاد مي شود:
* ميزان تكاليف خارج از كلاس نبايد بيش از حد توان دانش آموزان باشد.
* نوع تكاليف بايد به شكلي باشد كه خانواده بتواند از عهده مخارج آن برآيد.
* بازبيني تكاليف توسط معلم، دانش آموز را به انجام هر چه دقيق تر آن علاقه مند مي كند.
* تشويق دانش آموزان در انجام تكاليف، سرعت يادگيري را بيشتر مي كند.
* ساعتي از كلاس هاي آموزش والدين به اين امر اختصاص داده شود.
*علت انجام ندادن تكاليف بايد بررسي شود. تنبيه و جريمه مشكلي را حل نمي كند.
*تكاليف ابتكاري، خلاقيت فراگيران را بيشتر مي كند؛ به اين امر بيشتر توجه شود.
*كاستن از تعداد دانش آموزان امكان بررسي بيشتر تكاليف را فراهم مي كند.
* با توجه به هدفمند بودن تكاليف كتابهاي درسي، استفاده از كتابهاي غير درسي ضرورتي ندارد.
* از گفتن تكاليف در روزهاي جمعه پرهيز شود. پس از يك هفته تلاش نياز به استراحت در دانش آموزان وجود دارد.
در خاتمه لازم مي دانم به مديران محترم توصيه كنم كه در مورد كنترل تكاليفي كه از طرف معلمان به دانش آموزان داده مي شود نظارت لازم صورت گيرد.
عدالت آشفته
كارشناس آموزش ابتدايي