خاورميانه و فارس خليج آينده چالش آب بحران
:اشاره
آب ، منابع كمبود به توجه با كه است خليج‌فارس و خاورميانه در آب بحران حاضر مقاله موضوع
به سال1997 در مقاله هرچند.مي‌رود به‌شمار آينده مناقشات براي اساسي محورهاي از يكي
براي مي‌تواند آن ، در شده پيش‌بيني چشم‌اندازهاي و اطلاعات هنوز ولي درآمده تحرير رشته
.شود واقع موثر و مفيد خوانندگان
انديشه گروه
اينچنيني تنشهاي.است گرفته بالا جهان مختلف نقاط در شيرين آب منابع سر بر تنش امروزه
در كشاورزي و شهري مناطق در آب از بهره‌برداري سر بر مناقشات انواع از متعدد شكلهاي در
.دارد ادامه خليج‌فارس و خاورميانه در همه‌جانبه جنگ‌هاي تا گرفته غربي آمريكاي
را واقعيت اين آب وفور غلط فرضيه است گرفته دربر آب را آن دوسوم كه سياره‌اي در
كمياب نعمت يك به به‌سرعت اينك تجديدشونده شيرين آب كه است داده قرار خود تحت‌الشعاع
.مي‌شود تبديل
منابع ساير و آبگيرها ليكن هستيم ، آب هميشگي منابع وجود تضمين پي در ما اينكه به‌رغم
.كنند توليد دارد را آن توليد توان طبيعت كه ميزاني از بيش نمي‌توانند آبي
در را اقيانوس‌ها آب پايان‌ناپذير منبع مي‌تواند آب شيرين‌سازي كه فرضيه اين برخلاف
كلان سرمايه‌گذاري مستلزم تنها نه فرآيند اين كه داشت اذعان دهد ، بايد قرار انسان دسترس
فرآيند انجام در لازم سوخت اين ، بر علاوه.دارد درپي نيز را محيطزيست آلودگي بلكه است
.است تجديدنشونده منبع نوعي خود به‌نوبه نيز شيرين‌سازي
شكل به آن مترمكعب ميليارد هزار ميزان 28 به شيرين آب مكعب متر ميليارد هزار هر 40 از
را آب مكعب متر ميليارد هزار فقط 12 اين‌رو از.مي‌ريزد درياها به طغيان و سيل آبهاي
مناطق در آبي منابع از بخشي آنجايي‌كه از اما.كرد مهار پايدار منبعي عنوان به مي‌توان
هزار مرز7 تا سالانه دسترسي قابل آب ميزان دارد ، جريان جنوب قطب و قطبي استوايي ،
.مي‌كند پيدا كاهش مكعب متر ميليارد
با كشوري هيچ باشد ، مكعب متر هزار سالانه 10 آب تامين در كشور هر مردم سرانه سهم اگر
ميليارد جمعيت3/5 مجموع از شخص هر ميانگين سهم درواقع.شد نخواهد مواجه كم‌آبي مشكل
افزون آن مردم سرانه سهم كه كشوري اساس براين.است مكعب متر و600 هزار جهان7 نفري
اگر و بود نخواهد مواجه آب كمبود مشكل با هرگز كشوري چنين باشد ، مكعب متر و 700 هزار بر
ازسطح پايين‌تر كه كشورهايي.بود خواهد مقطعي و موقتي قطعا آيد پيش كمبودآب هم
متضرر آب كمبود از ناشي تنش از مقطعي يا دائمي به‌طور باشند گرفته قرار فوق‌الاشعار
.شد خواهند
ناشي فشار با هستند جمعيت نفر ميليون داراي335 مجموعا كه كشور كلا28 سال1990 در
و بين 46 مجموعا سال2025 تا كه مي‌شود پيش‌بيني.شدند روبه‌رو كم‌آبي يا آب كمبود از
اينگونه جمعيت مجموع كه مي‌شود برآورد چنين.جاي‌گيرند تقسيم‌بندي اين در كشور 52
افزايش نفر ميليارد و 29/3 بين781/2 آنها جمعيت رشد نرخ به بسته آتي دهه سه در كشورها
اينچنيني شرايط تحت كه جمعيتي بار با5/1 است برابر مذكور رقم دو مابين تفاوتيابد
.مي‌كردند زندگي سال1990 در
مناقشات و آب
داده نشان استراتژيك منبع اين به جهان كشورهاي سوي از كه علاقه‌اي و نفت اهميت كه هرچند
از نمي‌توانند آبي منابع اما كرد ، كمك خليج‌فارس سال1991 جنگ شدن بين‌المللي به شد
به خود توانايي‌هاي حد در كه عراق رئيس‌جمهور حسين صدامباشند درامان مناقشه صحنه
شيرين آب دستگاههاي تمامي تا داد دستور خود سربازان به بود شده متوسل فنون انواع تمامي
به و شد خليج‌فارس آبهاي آلودگي سبب نفت نشت همچنين.كنند تخريب كويت در را كن
سر بر كشمكش امروزه.ساخت وارد زيانهايي سعودي عربستان شيرين‌كن آب كارخانجات
تنشهاي كه است گرفته شدت جهان مختلف نقاط در شيرين آب منابع از مشترك بهره‌برداري
بر به‌شدت اقتصادي و اجتماعي عوامل كه هرچندميشوند ديده متعددي اشكال در اينچنيني
آبي منابع از بهره‌برداري حق سر بر مناقشه‌ها اما مي‌گذارند ، اثر آب به دسترسي امكان
از بهره‌برداري يا است مشترك كشور چند يا دو بين كه درياچه‌ها و رودخانه‌ها سواحل
.مي‌كند پيچيده‌تر به‌مراتب را آب به دسترسي مساله بين‌المللي مرزهاي از فراتر آبگيرهاي
اروند رود و براهماپوترا دجله ، سند ، گنگ ، فرات ، اردن ، نظيرنيل ، رودخانه‌هايي سواحل
مناطق اين اينكه يا مي‌شود محسوب بالقوه‌اي مشكل آب سر بر مناقشه كه هستند مناطقي جزو
.است گرفته بالا واقعا آب به مربوط مشكلات كه هستند مناطقي جزو
ديگري شاخص دارند مرزهاجريان مجاورت در كه نيز سطحي آبهاي سفره‌هاي به وابستگي ميزان
وابستگي.مي‌رود بشمار آب از ناشي كمبودهاي قبال در كشور يك بودن آسيبپذير بر مبني
قبال در را كشورها اين آنها ، مرزهاي مجاورت در جاري سطحي آبهاي سفره‌هاي به كشورها
آب براي تقاضا افزايش موازات به و مي‌سازد آسيبپذير آنهاست كنترل از خارج كه عواملي
.شد خواهد آشكار بيشتر آسيبپذيري نوع اين
مرزهاي از فراتر آبگيرها وجود كشور ، چندين يا دو بين مشترك آبي انشعابات وجود دليل به
ديگري زمان هر از بيش حاكم فضاي امروزه كه مي‌رسد به‌نظر جمعيت ، رشد بنابه و بين‌المللي
مناطق در به‌ويژه آبي منابع از مشترك بهره‌برداري سر بر منطقه‌اي تنشهاي تشديد براي
از رودخانه ده حداقل.باشد مساعدتر شده‌اند متضرر آب كمبود از قبل از كه نيمه‌خشك و خشك
مشترك آبگيرهاي داراي خاورميانه كشورهاي از بسياري.مي‌گذرد كشور شش از بيش يا شش داخل
است بوده كشورها بين‌المللي مرز و حد تعيين‌كننده آب كه جا هر.هستند همسايه كشورهاي با
مي‌پذيرد صورت آب فرونشستن و فرسايش درنتيجه كه زمين جغرافيايي شكل در حاصله تغييرات
ساير به رود يك حوزه از آب انتقال اگر اين بر علاوه.شود مشكلاتي بروز سبب مي‌تواند
.بود خواهد پرهزينه كاري معمولا باشد بين‌المللي مرز و حد يك از عبور مستلزم حوزه‌ها
آب مساله تجديدشونده آبي منابع براي تقاضا تعداد راهبرد و جمعيت افزايش به عنايت با
دارد طولاني سابقه‌اي آنها در قومي و سياسي رقابت كه مناطقي در را جنگ آتش مي‌تواند
.سازد شعله‌ور
گرانقيمت و كمياب كالايي به‌عنوان آب كه عقيده‌اند اين بر ناظرين از برخي درواقع
خواهد تبديل آتي دهه‌هاي در مصالحه‌ها همچنين و مناقشه‌ها ثقل عنوان به و نفت جايگزين
.شد
دگرگون به‌كلي را ملي امنيت رويكرد و مي‌كند تهديد را بين‌المللي امنيت آب جهاني بحران
دو به را الي2030 سالهاي1950 بين دوره محيطزيست مسايل متخصصان كه حد بدان مي‌كند ،
تقسيم‌بندي (20301990) زيست‌محيطي دوره و (901950) اقتصادي دوره عنوان تحت دوره
امنيت سالهاي901950 بين دوره در كه است اين تقسيم‌بندي اين در مهم نكته.كرده‌اند
در بود ، طلا جنگ آن مشخصه كه بود ايدئولوژيك‌برخوردار و نظامي ماهيت يك از اساسا ملي
مسايل و غذايي و شغلي امنيت را ملي امنيت هويت سالهاي20301990 بين دوره در حالي‌كه
بين‌المللي و ملي مرزهاي طول در مردم آحاد بيكاري و گرسنگيميكند تعيين زيست‌محيطي
.يافت خواهد گسترش
آسيا غرب درجنوب آب بحران چشم‌انداز
فارس خليج منطقه و
خاورميانه در درگيري‌ها ريشه‌اي عوامل از يكي به‌عنوان گذشته دهه طول در شيرين آب كمبود
بر نظامي برخوردهاي درگير منطقه كشورهاي از برخي كه حد بدان است ، بوده آسيا غرب جنوب و
.شده‌اند آب سر
وزير به‌عنوان زماني‌كه يعني سال1985 در متحد ملل سازمان سابق كل دبير غالي پطروس
نه شد خواهد شعله‌ور آب سر بر خاورميانه در بعدي جنگ كه كرد اعلام بود مصر خارجه امور
.سياسي اختلافات سر بر
ملي امنيت":كه داشت اظهار آمريكا متحده ايالات كنگره به خطاب سال 1989 در همچنين وي
نيز شامير اسحاق ".شده‌اند واقع نيل رود سواحل در كه است آفريقايي كشور هشت دست در مصر
.كرد ياد آنها همسايگان و يهودي‌ها بين بعدي جنگ جرقه عنوان به آب بحران از
و فرات دجله ، رودخانه سه محور حول آب سر بر خاورميانه در مقابله و كشمكش ايده چند هر
عامل يك سرعت به مي‌تواند ميانه آسياي خشك منطقه در مشترك آبي منابع اما مي‌چرخد ، اردن ،
قزاقستان ، يافته استقلال تازه جمهوري‌هاي ميان كشمكش‌ها براي زمينه‌سازي تشديدكننده
فراتر اراضي در بحران دامنه گسترش همچنين و ازبكستان و تركمنستان تاجيكستان ، قرقيزستان ،
در را جهان نفتي ذخاير اعظم بخش كه فارس خليج منطقهشود مبدل فارس خليج شمالي مناطق از
آب كمبود مشكل با نيز منطقه اين كه زيرا نمي‌شود تلقي استثنا ميان اين در دارد اختيار
مشكل اين شدت بر همواره نيز جمعيت انفجار.است گريبانگير است تشديد روبه همواره كه
مشتركي زيرزميني و سطحي آبهاي منابع داراي منطقه اين در واقع كشورهاي اغلب.مي‌افزايد
.است داشته پي در را كشورها اين بين مناقشات تشديد اغلب آنها از بهره‌برداري كه هستند
امارات و سعودي عربستان بحرين ، قطر ، كويت ، نظير نفتي ذخاير نظر از غني عربي كشورهاي
برخوردار آب سرانه ميزان كمترين از كه هستند جهان كشور نه مجموع از كشور پنج عربي متحده
گرفته قرار بهره‌برداري مورد زيرزميني آبهاي ذخاير تمامي تقريبا كشورها اين در.هستند
عربستان در.ندارد وجود آتي نيازهاي تامين براي دسترسي قابل جديد ذخاير ديگر و است
منابع محل از مي‌رسد مصرف به كشاورزي اراضي آبياري براي كه آبي منابع از درصد سعودي 90
.مي‌شود تامين نشونده تجديد زيرزميني آبي
كل كند ، پيدا ادامه كنوني درصد ده ميزان به همچنان آب منابع از بهره‌برداري روند اگر
شده برآورد چنين خصوص اين در.رسيد خواهد اتمام به آينده سال الي 20 ظرف 10 منابع اين
.داشت خواهد وجود ميلادي سال 2007 تا فقط سعودي عربستان زيرزميني آبهاي منابع كه است
يافته تمركز فارس خليج منطقه در جهان شيرين‌كن آب تاسيسات و امكانات از درصد امروزه 60
را آن جهاني ظرفيت كل از تنهايي 30درصد به سعودي عربستان شيرين‌كن آب ظرفيت.است
تا هستند متكي دريا آب شيرين‌سازي فرآيند به عرب اغلباميرنشينهاي و كويتدربرميگيرد
از سعودي عربستان مقامات نگراني.كنند تامين را شيرين آب به خود نيازهاي بتوانند اينكه
شهر يك وسعت به تقريبا كدام هر كه)كشور اين شيرين‌كن آب تاسيسات است ممكن كه جهت اين
.است شده تبديل آنها براي وحشتناك كابوسي عنوان به اينك گيرد قرار خصمانه حملات هدف (است
يا جانبه همه حملات قبال در فارس خليج منطقه كشور هر در شيرين‌كن آب تاسيسات واقع در
.است آسيبپذير استراتژيك نظر از خصمانه
مناطق در آمريكا نظامي نيروي هزار صدها كه آبهنگامي خصوص در سعودي عربستان نگراني‌هاي
براي مهمي مساله بودند شده مستقر (سال 1991 در بويژه)عراق و كويت مرزهاي طول صحرايي
از كاري گروه يك نگرانيها گونه اين سطح كاهش منظور به.بود آمريكا متحده ايالات دولت
سعودي عربستان خودداري صورت در بتوانند كه كردند تدوين را طرحي آبي منابع مديريت اداره
نظامي نيروهاي نياز مورد آب نظامي نيروهاي نياز مورد آب تامين از عربي متحده امارات و
از بيشتر مراتب به آمريكايي نيروهاي براي آب تامين هزينه.كنند فراهم را آمريكايي
اينگونه از بهره‌برداري تاسيسات ، اين به نظامي حمله بالقوه خطر بر علاوهبود نفت هزينه
كشورهاي به فني وابستگي به بنا را آب مصرف‌كننده كشورهاي ملي امنيت منطقه در سيستم‌ها
تامين منبع تنها شيرين‌كن آب تاسيسات كه كشورهايي در آسيبپذيري اين.مي‌كند تهديد غربي
تحت چند هر.است جدي‌تر نيست آسان چندان مدت دركوتاه آن جابجايي و مي‌شود محسوب آب
به مي‌توانند تاسيسات اين سازنده كشورهاي ليكن نمي‌شود ، احساس خطر اين بروز عادي شرايط
.جويند سود اقتصادي و سياسي فشار قدرتمند اهرم عنوان به آنها از بحران بروز هنگام
نظامي امنيت همانند آب امنيت منطقه‌اي مناقشات تشديد هنگام به كه گفت مي‌توان بنابراين
و بحث مورد آنها برنامه‌ريزي جلسات طول در نظامي فرماندهان اتاق‌هاي در كه است مساله‌اي
عنوان به همواره آب به مربوط مسايل و مشكلات كه مي‌رسد نظر بهميگيرد قرار بررسي
مقابله و درگيري ازسرگيري امكان و مي‌ماند باقي خود قوت به عربي كشورهاي براي مساله‌اي
.دانست منتفي نمي‌توان را آنها بين
كشورهاي از كشور اين مصرفي آب از درصد از80 بيش كه كرد خاطرنشان بايد عراق با ارتباط در
دجله رود اصلي شاخه‌هاي از بخشي و فرات رود آب از از 90درصد بيش.مي‌گيرد سرچشمه همسايه
"آتاترك" سد ساخت.مي‌گيرد سرچشمه تركيه از مي‌شود محسوب عراق آب تامين مهم منبع كه
از بهره‌برداري طرحهاي ساير اجراي همچنين و سوريه بوسيله "التورا" سد و تركيه بوسيله
مي‌شوند سدها وارد كه رودها آب منابع دست پايين مصرف‌كنندگان براي را مشكلاتي آب منابع
.است درآمده عراق ملي امنيت از بخشي عنوان به و است آورده فراهم
مترمكعب يا 714 مكعب متر ميليارد الي 130 سالانه 120 ايران در آب منابع ميانگين ظرفيت
منابع ظرفيت تامين در زمين هكتار هر سهم جهان نقاط ساير در.است شده برآورد هكتار هر در
.است مترمكعب هزار سالانه 3 نيز آسيا قاره شاخص.است سال در مترمكعب هزار حدود 3 آب
با مقايسه در كه است مترمكعب سالانه 2100 آب تامين در ايراني هر سهم اين ، بر علاوه
آب سرانه تامين ميزان كه مي‌شود پيش‌بيني.است پايين خيلي جهان در آن مترمكعبي شاخص 7600
براي جدي‌تري مشكلات صورت اين دريابد كاهش سال در مترمكعب و 860 بين 776 ايران در
.آمد خواهد فراهم جمعيت رشد كنوني نرخ به توجه با ايرانيان
شد خواهد نفت جايگزين خاورميانه اساسي مشكل عنوان به آب به نياز واقعيت اين به عنايت با
.شد نخواهد محسوب خاورميانه كشورهاي اجتماعي و اقتصادي سياسي ، تصميمات محور ديگر نفت و
نظر مطمح ملي سياست‌هاي تعيين در توجه مورد مساله مهمترين آن جنبي مسايل و آب بلكه
.بود خواهند
آب به مربوط بحرانهاي و آب مشترك منابع محيطي ، زيست مسايل يكم و بيست قرن در بنابراين
قرار مي‌پذيرند اثر بحرانها اين از كه كشورهايي خارجي و داخلي سياست‌هاي صدر و راس در
منابع مديريت و ساخت خواهد دگرگون كلي به را ملي امنيت رويكرد مساله اين.گرفت خواهد
سياسي و اقتصادي اجتماعي ، انساني ، اصول مثابه به مزبور كشورهاي رهبران براي را آبي
و خطرناك چالش تابا ساخت خواهد ناگزير را رهبران اين و كرد خواهد اجتنابناپذير
.كنند نرم پنجه و دست اجتنابناپذيري
انووي مجله:منبع
عباسيان غلامرضا:ترجمه
دارد ادامه
|
