اشاره: امروز يازدهمين سه شنبه اي است كه سلسله مطالب خواندني «كليدهاي طلايي براي كنكوري ها» را در صفحه آموزشي همشهري منتشر مي كنيم. نظر به اين كه قصد داريم تا پيش از فرا رسيدن كنكور سراسري، اين مطالب به اتمام برسند و نيز با توجه به اين كه يكي دو بار در روزهاي سه شنبه با تعطيلي مواجه بوده ايم، در اين شماره حجم بيشتري را به اين مبحث اختصاص داده ايم . از دانش آموزان و كنكوري ها درخواست مي كنيم نظريات خود را در ارتباط با اين مطالب، به نشاني گروه علمي فرهنگي «روزنامه همشهري» ارسال كنند.
مي خواهيد يك جلسه مطالعه را شروع كنيد، اما دست و دلتان به كار نمي رود و شرايط براي آغاز مطالعه جور نمي شود. مطالعه را شروع كرده ايد، اما بعد از گذشت مدت زماني متوجه مي شويد كه اصلا در باغ نيستيد و افكارتان در عالم ديگري سير مي كند! به هنگام درس خواندن سوژه هاي عجيبي از فوتبال گرفته تا خاطرات گذشته و نقشه هاي آينده، از گوشه و كنار ذهن بيرون آمده و شما را با خود همراه مي كنند. در اين شرايط چه بايد بكنيد؟ چه موانعي براي تمركز حواس وجود دارند؟ چگونه بايد با افكار مزاحم مواجه شويد؟
۱- موانع تمركز- عوامل متعددي مي توانند مانع تمركز حواس باشند. اگر شرايط مكان مطالعه مناسب نباشد، اگر زمان مناسبي را براي مطالعه انتخاب نكرده باشيد و اگر مطالعه را با هدفمندي و هشياري شروع نكنيد، به طور حتم تمركز لازم ايجاد نخواهد شد. اهداف و انگيزه هاي شما هم نقش بسزايي در تمركز حواس دارند. داشتن انگيزه قوي و محكم مي تواند به شما كمك كند تا بر تمام مسائل حاشيه اي غلبه كرده وبا حوصله و دقت مطالعه كنيد. اضطراب ناشي از حجم كار و ترس از قبول نشدن نيز، مي تواند عاملي براي كاهش تمركز باشد. عدم علاقه واقعي به درس و يادگيري هم عاملي بسيار مهم در اين زمينه است. شايد مهم تر از همه اين عوامل، نقش و تأثير افكار مزاحم و حاشيه اي است. در هر حال، نكته مهم اين است كه بتوانيد موانع تمركز حواس را تشخيص دهيد.
كليد سي وپنجم- براي يافتن راههاي ايجاد و افزايش تمركز حواس، ابتدا بايد بتوانيد موانع تمركز را تشخيص دهيد.
۲- مرور اهداف و انگيزه ها- در اين سري مطالب، بارها به اهميت و تأثير اهداف و انگيزه ها اشاره  كرده ايم. در قسمت ششم دو نوع اشكال موجود در انگيزه ها را مورد بحث قرار داديم. باز تأكيد مي كنيم كه براي كسب نتيجه بهتر در كنكور، لازم است انگيزه هاي دروني قوي و شفاف داشته باشيد و نكته مهم آن كه،  لازم است هر از چندگاهي اين انگيزه ها را مرور و بازبيني كنيد. شما ممكن است آن قدر خود را درگير افكار مربوط به درس و تست و كلاس و غيره سازيد كه انگيزه هايتان مورد غفلت و فراموشي قرار گيرند. با خود تصميم بگيريد هفته اي يك بار، عهد و پيمان خود را با خودتان تازه كنيد و به خودتان قول بدهيد كه از هيچ كوششي براي موفقيت دريغ نخواهيد كرد.
كليد سي و ششم- مرور مستمر اهداف و انگيزه ها،شما را در افزايش تمركز حواس ياري خواهد داد.
۳- كنترل اضطراب- اگرچه اضطراب موضوعي نيست كه در اين مختصر بتوان درباره آن بحث كرد، اما حداقل بايد به اين نكته اشاره كنيم كه اضطراب به خودي خود بد نيست و از نظر روانشناسان وجود ميزاني از اضطراب براي داشتن انگيزه لازم است. مشكل زماني شروع مي شود كه شدت اضطراب افزايش مي يابد. اضطراب زياد،  نه تنها كمكي به موفقيت نمي كند، بلكه مانعي براي آن محسوب مي شود. در يك شرايط و فضاي اضطراب زا امكان تمركز حواس نيز وجود ندارد. بهترين راه مواجهه با اضطراب،واقع گرايي است. يعني از خود انتظاري متناسب با توانايي تان داشته باشيد. اگر توقع شما از خودتان منطقي نباشد، آن گاه ناچار خواهيد بود براي كسب موفقيت عجله كنيد. عجله و دستپاچگي، اضطراب شما را افزايش داده و موجب مي شود بيشتر عجله كنيد و اين چرخه بارها و بارها تكرار خواهد شد. به طور حتم قبول داريد كه تمركز حواس با اضطراب رابطه عكس دارند، پس براي افزايش تمركز حواس بايد بتوانيد اضطراب خود را كنترل كرده و كاهش دهيد. اگر نمي توانيد اضطراب خود را كنترل كنيد به مشاور يا روانپزشك مراجعه نماييد.
كليد سي و هفتم- اگر مي خواهيد تمركز حواس داشته باشيد، اضطراب خود را كنترل كنيد.
۴- تقويت رواني-همان گونه كه در بحث عوامل كاهنده روحيه بحث شد، دلايل زيادي براي تضعيف رواني دانش آموزان وجود دارد. درمقابل مي توانيد براي تقويت رواني خود نيز راهها و روشهايي را بيابيد. روحيه تسلط و جسارت را در خود تقويت كنيد. اميدوار و با اراده باشيد. سعي كنيد تا حد امكان ضعف هاي پايه  اي را در دروس جبران نماييد. رفع اشكال هاي درسي را به طور جدي و پيگير دنبال كنيد. خودتان را براي موفقيت هاي هر چند كوچك مورد تشويق قرار دهيد. بر توانايي خودتان تمركز داشته باشيد. اين شارژهاي روحيه اي براي همه ضرورت دارد. به جاي اينكه پدر و مادر و يا ديگران شما را با حرفها و يا جوايز و هدايا و تهيه امكانات تقويت كنند، خودتان براي تقويت رواني اقدام كنيد، چرا كه در اين صورت انگيزه هاي دروني تان هم افزايش يافته و اين خود منجر به افزايش تمركز حواس خواهد شد.
كليد سي وهشتم- براي تقويت رواني خودتان، هميشه راهها و روشهايي داشته باشيد و منتظر تأييد و تشويق ديگران نمانيد.
۵- شناسايي افكار مزاحم- در بين موانع تمركز حواس، افكار مزاحم نقش مهم تري دارند. اين افكار به دليل تأثير ناخودآگاهي كه دارند،  بيشتر مشكل ايجاد مي كنند. دانش آموزان بسياري اين مشكل را دارند كه در حين مطالعه كنترل مسير ذهن را از دست داده و با گذشت دقايقي از مطالعه متوجه مي شوند كه ذهن آنها به صورت ناخودآگاه در مسير يا مسيرهاي ديگري وارد شده است. با افكار مزاحم چه مي توان كرد؟ نه سركوب كردن افكار مزاحم و نه تلاش براي فرار از آنها راههاي خوبي براي مواجهه نيستند. اگر اين افكار را از در بيرون كنيد از پنجره وارد خواهند شد. بهترين كار اين است كه افكار مزاحم را شناسايي كنيد. شناسايي افكار مزاحم شما را براي تسلط و غلبه بر آنها ياري مي دهد. چگونه اين كار ممكن است؟ براي شناسايي افكار مزاحم بايد ذهن خود را در مسير آنها قرار دهيد. اگر به هنگام يك فعاليت ذهني اصلي مانند درس خواندن، جرقه سوژه هاي ديگري هم زده شود، سعي كنيد به صورت خودآگاه هر سوژه را دنبال نماييد. يعني به صورت عملي سعي كنيد به جاي راندن افكار مزاحم آنها را بشناسيد. يك كار بسيار خوب آن است كه اين سوژه ها - هر نوع اعم از بد و خوب- را بنويسيد. حتي اگر بتوانيد هر سوژه را با جزئياتش بنويسيد، استفاده بيشتر و بهتري خواهد داشت. فقط كافي است يك هفته به طور جدي به اين توصيه عمل كنيد. بعد از يك هفته، ليستي مختصر يا مفصل از افكارتان خواهيد داشت. اين كار حتي اگر وقت گير هم باشد، ارزش دارد. چرا كه به شما كمك خواهد كرد راه باقيمانده را راحت تر و مسلط تر طي كنيد.
كليد سي ونهم- افكار مزاحم و حاشيه اي ذهن خود را شناسايي كنيد.
۶- بعد از شناسايي- براي غلبه بر افكار مزاحم به تناسب موضوع، افكار راههاي مختلفي وجود دارد:
الف- در مورد بعضي از موضوعات مي توانيد زمان هاي مشخصي را براي فكر كردن به آنها اختصاص دهيد. قسمت هاي كوچكي از وقت خود را براي كلنجار رفتن با افكار مزاحم كنار گذاشته و هر وقت هنگام درس خواندن سر و كله سوژه هاي مزاحم در ذهن تان پيدا شد فكر كردن به اين سوژه ها را به زمان در نظر گرفته شده حواله دهيد.
ب- اگر باز نتوانستيد با افكار مزاحم كنار بياييد برخورد آمرانه و تحكم آميز با خود بكنيد. يعني به خود دستور بدهيد كه الان و اين لحظه زمان مناسبي نيست وبايد در زمان خود به سوژه هاي مورد نظر بينديشيد. اين روش را بايد تمرين كنيد تا دستورهاي تحكم آميزي كه به خودتان مي دهيد اثر داشته باشد.
ج- در مورد بعضي از سوژه هايي كه خيلي محرمانه نيستند مي توانيد با پدر و مادر يا افراد قابل اعتماد ديگر صحبت كنيد، اين مي تواند به آرامش شما كمك كند.
د- بعضي از سوژه ها ممكن است خيلي جدي تر باشند. در اينجا نيز امكان استفاده از خدمات مشاوره اي را توصيه مي كنيم.
كليد چهلم- سعي كنيد با روشهاي ممكن تكليف هر يك از سوژه هايي را كه افكار مزاحم تلقي مي شوند، روشن كنيد.
۷- اينجا و اكنون- يكي راه ايجاد تمركز و غلبه بر افكار مزاحم، آن است كه اينجا و اكنوني فكر كنيد. بايد باتمرين خود را عادت دهيد كه به هنگام مطالعه همه چيز را كنار بگذاريد، مثلا خود را درگير مسائل حاشيه اي نكنيد و اگر مسأله اي هم بوده با شروع مطالعه ضمن تحكم به خود، مورد را فيصله يافته بدانيد. درگير نكردن خود با مسائل حاشيه اي در روزهاي آخر اهميت بيشتري مي يابد.
مصداق ديگر تفكر اينجا و اكنوني، دل كندن از محركهاي محيطي است. اگر قبل از مطالعه با كسي صحبت مي كرديد، تلويزيون مي ديديد يا به كاري مشغول بوديد، وقتي زمان مطالعه فرا رسيد به خودتان وعده ندهيد كه حالا اگر مطالعه را به موقع هم شروع نكرديد، اشكالي ندارد و بعدا زمان از دست رفته را جبران خواهيد كرد. مهمترين نتيجه تفكر اينجا و اكنون، اين است كه فرصتهاي موجود را به اميد استفاده بهتر از زمان باقيمانده آينده از دست ندهيد.
اين موضوع درسي براي زندگي هم محسوب مي شود. بايد ياد بگيريم هر كاري را در زمان خود و با حوصله و تمركز انجام دهيم و موقع انجام يك فعاليت خود را با سوژه هاي ديگر درگير نسازيم. موقع غذاخوردن، فقط غذا بخوريم، موقع درس خواندن فقط درس بخوانيم و موقع عبادت فقط عبادت كنيم.
كليد چهل ويكم- اينجا و اكنوني فكر و عمل كنيد. زمان درس خواندن، فقط درس بخوانيد و همه سوژه هاي ديگر را از خود دور كنيد.
۸- شوق يادگيري-اگر به فعاليت هايي كه براي كنكور انجام مي دهيد،  به عنوان يك اجبار نگاه كنيد كمتر از تلاش هاي خود نتيجه خواهيد گرفت. روحيه منفي در تقويت محركهاي مزاحم و حاشيه اي نقش زيادي دارد.
يادگيري يك لذت است، لذتي كه بيشتر ما آن را فراموش كرده ايم. اگر كسي لذت يادگيري را چشيده باشد هم بهتر ياد مي گيرد و هم شوقش براي يادگيري فزوني مي يابد. درس خواندن براي كنكور مي تواند هم يك اجبار و هم يك لذت، اما به طور حتم اگر جنبه لذت بخش بودن آن بيشتر باشد كارها بهتر پيش خواهد رفت و اين خود در ايجاد روحيه مثبت و كاهش محركهاي مزاحم بسيار تأثيرگذار خواهد بود. بالاخره اين ايام تمام خواهد شد ،اين دست شماست كه كدام جهت را براي درس خواندن انتخاب كنيد. داشتن شوق يادگيري از زمان و فرصتها استفاده بهتري خواهيد كرد.
كليد چهل و دوم- شوق يادگيري را در خود تحريك و تقويت كنيد تا عطش تان براي درس خواندن و يادگيري بيشتر شود.