گروه پژوهش- زهرا رفيعي: «۹۶ درصد از مددجوياني كه آموزش هاي فني و حرفه اي را در زندان فرا گرفته اند ديگر به زندان برنمي گردند.» اين نتيجه اي است كه مديركل اداره زندانهاي استان مركزي پس از برگزاري دوره هاي كارآموزي فني و حرفه اي به آن رسيده است. به اعتقاد او ،اين آموزشهاي مهارتي در زندان حتي باعث تغيير نگرش ديدگاه زندانيان نسبت به خود و افزايش اعتماد به نفس در آنها مي شود.
به اعتقاد كارشناسان تعداد زيادي از بزهكاران كانون اصلاح و تربيت داراي شكست هاي تحصيلي منجر به اخراج از مدرسه هستند. ترك تحصيل و دور شدن از فضاهاي آموزش، براي كساني كه مهارت شغلي ندارند خطرات اجتماعي را به همراه خواهد داشت.
ضرورت آموزش فني و حرفه اي علاوه بر اين كه در قطعنامه هاي بين المللي مورد تأييد قرار گرفته است، در آئين نامه اجرايي سازمان زندانها و اقدامات تأميني و تربيتي كشور نيز به آن به صورت مفصل پرداخته شده است. سازمان زندانهاي كشور، آموزش، به ويژه آموزش فني و حرفه اي را يكي از اولويت هاي كاري خود قرار داده است. نتيجه مستقيم آموزش ها ايجاد مهارت فني و حرفه اي براي اشتغال است. اين آموزشها به اعتقاد كارشناسان اين حوزه علاوه بر ايجاد توانمندسازي باعث سلامت روان و به ويژه سازگاري هاي اجتماعي، خانوادگي، جسماني، عاطفي و شغلي مددجويان مي شود.
« مركز آموزش و پژوهش سازمان زندانها »امسال طي طرحي با عنوان« بررسي اثرات ارائه آموزش هاي فني و حرفه اي بر زندانيان سراسر كشور » ضرورت و نتايج آموزش فني و حرفه اي را به اثبات رساند. اين طرح كه توسط دكتر جلال بامدادي و محمدعلي زنجيره اي اجرا شده است ،اهدافي چون بررسي ميزان تحقق اهداف آموزش هاي فني و حرفه اي زندانيان، بررسي تأثير اين آموزشها در آماده سازي زندانيان براي انجام شغل و ميزان مشاركت و سازگاري آنها را دنبال مي كند. بر اساس نتايج به دست آمده نمرات عملي مددجويان بيشترين همبستگي را با ميزان يادگيري آنها دارد. ۹۹ درصد از شركت كنندگان در آموزش هاي فني و حرفه اي در حد متوسط و بالاتر از آن مهارت هاي مورد نظر را كسب كرده اند. ۷۵ درصد از آنها نيز مهارت ۸۰ درصد و بالاتر را كسب كرده اند. همچنين اين تحقيق نشانگر آن است كه كسب مهارت فني و حرفه اي باعث افزايش سازگاري و كاهش تخلفات در بين آن دسته از زندانياني است كه در برنامه هاي آموزش شركت كرده اند.
اعلاميه حقوق بشر كه در سال ۱۳۲۷ هجري شمسي انتشار يافت، آموزش و پرورش را يكي از مهم ترين و اساسي ترين حقوق هر انساني ياد كرده است.
مركز آموزشي و پژوهشي سازمان زندانها نيز در راه تحقق اين مهم يعني آموزش و حرفه آموزي به زندانياني كه فاقد مهارت هاي فني و حرفه اي براي انجام موثر شغل به خصوصي هستند، آموزش اين نوع دوره ها را از جنبه هاي مختلف مورد بررسي قرار داده است. اين بررسي ها اطلاعات و بازخوردهاي لازم براي آگاهي از وضع موجود و كمك به برنامه ريزي براي وضع مطلوب تر را فراهم مي آورد و به تصميم گيرندگان و سياستگذاران به منظور تصميم گيري آگاهانه تر ياري مي رساند.
هدف پژوهش
براي آموزش هاي فني و حرفه اي در سطح جامعه هدف هايي چند در نظر گرفته شده كه سازمان زندان ها به دنبال تحقق عمده ترين آن يعني مجهزكردن بزرگسالان (زندانيان) به مهارت هاي لازم براي امرار معاش است. سازمان زندان ها در تفاهم نامه  خويش با سازمان آموزش فني و حرفه اي كشور در زمينه آموزش هاي فني و حرفه اي هدف هايي به شرح زير را در نظر گرفته است:
توسعه و گسترش آموزش هاي فني و حرفه اي در بخش صنعت، خدمات و كشاورزي، استفاده بهينه به منظور افزايش بهره وري زندانيان در سطح جامعه، بوجود آوردن امكانات كسب مقبوليت اجتماعي و جامعه پذيري زندانيان، ايجاد روحيه كسب استقلال و خودباوري در زندانيان و شناخت استعداد و توانمندي آنان و همچنين ارتقاي سطح دانش، بينش و مهارت هاي فني و حرفه اي زندانيان، ارائه آموزش هاي فني و حرفه اي و اعطاي گواهينامه اشتغال براي زندانيان، ايجاد روحيه اشتغال به كار در زندانيان و فراهم نمودن بستر كار درماني در راستاي اصلاح و تربيت آنان و بازسازي روحي و شخصيتي زندانيان جهت مشاركت دادن در توسعه سازندگي عرصه هاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي كشور.
اين اهداف در حالي است كه استفاده از تسهيلات وام اشتغال پس از آزادي براي زندانياني كه آزاد مي شوند، نيز در راستاي تحقق هدف هاي يادشده در نظر گرفته شده است.
زمينه هاي همكاري مشترك بر سه محور آموزش مددجويان علاقمند و داوطلب حرفه آموزي، تكميل مهارت و تخصص زندانيان داراي حرفه از طريق بازآموزي، تاكيد بر مهارت و تخصص زندانيان از طريق آزمون و اعطاي گواهينامه استوار است.
پرسشهاي پژوهش
اين پژوهش متناظر با هدف هاي پژوهش، سئوالات زيرا را براي پاسخگويي پيش روي نهاده است:
زندانيان شركت كننده در آموزش هاي فني و حرفه اي تا چه ميزان به هدف هاي آموزشي دست يافته اند و موفق به گذراندن آزمون هاي استانداردهاي مهارت شده اند؟
چه عواملي در ميزان يادگيري و توفيق مددجويان شركت كننده در آموزشها تاثير داشته اند؟
آيا بين توفيق مددجويان شركت كننده در آزمون ها بر حسب نوع آموزش و يادگيري (مهارت آموزي، استاد _ شاگردي، و تجربه قبلي) تفاوتي وجود دارد؟
آيا زندانيان شركت كننده در آموزش هاي فني و حرفه اي توانايي انجام وظايف مرتبط با مهارت آموخته شده (كه در داخل زندان به آنها محول مي شود) را دارند؟
آيا بين توانايي انجام مهارت مددجويان بر حسب نوع آموزش و يادگيري (حرفه آموزي، استاد _ شادگردي، تجربه قبلي) تفاوت وجود دارد؟
آيا شركت در دوره هاي آموزشي فني و حرفه اي بر اصلاح پذيري (كاهش تخلفات) زندانيان تاثير داشته است؟
آموزش در سازمان زندان ها
سطح فرهنگ جامعه ارتباط مستقيمي با ميزان ارتكاب جرم دارد؛ يعني هر چه سطح فرهنگ بالاتر باشد ميزان جرم و جنايت كمتر مي شود. دليل اين امراين است كه افزايش اطلاعات باعث ارتقاي سطح تفكر و فرهنگ شده و شخصيت فرد را تحكم مي بخشد. در چنين حالتي كرامت فرد اجازه كجروي و انحراف را نداده و در واقع خود كنترلي رفتاري و فكري انجام مي پذيرد. زندانيان به عنوان افرادي از جامعه كه دچار بزه و جرم شده اند نيز از اين قاعده مستثني نبوده و افزايش دانش و ارتقاي سطح فكري و فرهنگي آنان مي تواند در اصلاح پذيري و در نهايت عدم ارتكاب مجدد جرم چه در زندان و طي مدت تحمل كيفر و چه بعد از ترخيص از زندان، اثر پايدار و مطلوب داشته باشد. زندانياني كه حداقل آموزش را در طول زندگي خود دريافت كرده اند مي بايست در زندان در اولويت آموزشي قرار گيرند، همچنين آموزش براي همه زندانيان ضرورت دارد تا اثرات تخريبي زندان بر روي آنها را كاهش دهد.
بنابراين آموزش زندانيان با توجه به حقوق شهروندي آنان و همچنين به منظور پيشگيري ثانويه جرم و مضافاً استفاده بهينه از اوقات زندانيان و جلوگيري از اتلاف وقت و انرژي زندانيان يك اصل بي بديل و يك فرصت مناسب براي مسئولان زندان به حساب مي آيد.
در ماده ۱۳۱ آيين نامه اجرايي سازمان زندانها و اقدامات تأميني و تربيتي كشور مقرر شده است :«به منظور سوادآموزي و ارتقاي سطح معلومات و جلوگيري از اتلاف وقت زندانيان و همچنين تقويت اراده و پرورش فكري و استعدادهاي نهفته آنان در كليه زندان ها از طريق وزارتخانه هاي مربوطه و مؤسسات آموزشي، علمي و فني و حرفه اي و دولتي يا وابسته به دولت و يا سازمان هاي خيريه و نهضت سوادآموزي تحت نظر واحدهاي مربوط در زندان، آموزش هاي فني، حرفه اي و مذهبي داده شود.» در همين راستا و با تأمين وسايل آموزشي و سمعي و بصري مورد نياز توسط سازمان زندان ها و نهادهاي مرتبط سعي شده تا زندانيان با توجه به مدت محكوميت و نوع برنامه هاي مختلف آموزشي و زمينه هاي علمي، ديني و فني و حرفه اي پيش بيني شده به آموختن سواد و ادامه تحصيلات بپردازند. در اين راستا تمامي زندانيان بي سواد تا سن كمتر از ۶۰ سال موظفند در كلاس هاي آموزشي شركت كنند و در غير اين صورت از امتيازات محروم مي شوند.
همچنين مطابق ماده ۱۴۷ به منظور سلامت جسم و روح زندانيان، اجراي برنامه هاي ورزش صبحگاهي در زندان ها براي زندانياني كه قادر به انجام ورزش هستند، اجباري است و طبق برنامه اي كه براي آنان تنظيم مي شود. بايد حداقل روزانه نيم ساعت در هواي آزاد ورزش كنند.
زندان به عنوان يك بخش كوچك از جامعه بزرگ نه تنها ازقاعده آموزش مستثني نيست بلكه به جهات متعدد ضرورت آموزش زندانيان بيش از ساير موارد است. تحقيقات متعدد نشانگر اين بوده است كه تعداد زيادي از بزهكاران كانون اصلاح و تربيت تهران داراي شكست هاي تحصيلي منجر به اخراج از مدرسه بوده اند.
اين نتيجه ضمن نشان دادن پيامد هاي ناگوار ترك تحصيل و دور شدن از آموزش، ضرورت فراهم كردن امكان ادامه تحصيل و بهره مندي از آموزش را براي چنين افرادي در كانونها و زندانها نشان مي دهد.
برهمين اساس در قطعنامه شماره ۲۰ مورخ ۲۴/۵/۱۹۹۰ ميلادي كه در شوراي اجتماعي و اقتصادي سازمان ملل متحد به تصويب رسيد،به كشورهاي عضو سازمان توصيه شده تا در مورد فراهم آوردن امكانات دسترسي زندانيان به آموزش،شامل:برنامه هاي سوادآموزي آموزش پايه، تعليمات فني و حرفه اي، فعاليت هاي فرهنگي و مذهبي، نرمش و ورزش، آموزش اجتماعي، آموزش عالي و خدمات كتابخانه اي اقدامات لازم را انجام دهند.
به هر حال بايد توجه داشت بسياري از مجرمان و زندانيان به لحاظ وضعيت رواني و شخصيتي دچار مشكل بوده و غالب آنها فاقد كنترل مناسب رفتار، نظم ناپذير، كم تحمل، خودخواه و زياده طلب بوده و در بسياري از موارد به دليل فقدان مهارت هاي فردي و اجتماعي و بي بهره بودن از آموزش هاي مورد نياز، قادر به حل مسأله نبوده و در موقعيت هاي پيش آمده رفتارهاي نامناسب و غيرعادي از خود بروز مي دهند. به همين جهت برنامه ريزي و اجراي آموزش هاي صحيح و كاربردي براي اين دسته از افراد از اهميت مضاعف برخوردار است.
فعاليت هاي آموزش به زندانيان كمك مي كند تا از تنش آزاد شوند و راحت باشند و خودشان را بيان كنند و توانايي هاي رواني و فيزيكي خودشان را توسعه بخشند.
آموزش خوب و مناسب پتانسيل ها و ويژگي هاي مثبت زندانيان را منعكس مي كند و احساس آنها را بيشتر انساني مي سازد و با اجتماع بيرون از زندان مرتبط مي كند.
همچنين زندان را تحمل پذيرتر و اثرات تخريبي زندان بر شخصيت افراد را محدود مي سازد و سلامت و امنيت زندانيان فراهم مي شود چرا كه آنها بيشتر تحريك فيزيكي و رواني مي شوند كه همه اين موارد به مديريت زندان ها كمك مي  كنند.
مباني آموزش زندانيان
هرچند آموزش هاي عمومي موردنياز براي زندانيان و مددجويان مفيد و موثر است ولي نكته مهم اين است كه غالب زندانيان در سنين بزرگسالي قرار دارند و براي آنان كسب حرفه و فن و مهارت هاي لازم براي اشتغال از اهميت بيشتري برخوردار است. از سوي ديگر آنچه كه در آموزش زندانيان بايد به آن توجه داشت اين است كه ماهيت زندان آثار منفي را بر زنداني مترتب مي كند و به گونه اي مي تواند موجب تخريب شخصيت افراد شود؛ لذا آموزش به منظور كسب مهارت هاي اجتماعي و همچنين تقويت روحيه و تعادل رواني در كنار ساير آموزش ها مي تواند به عنوان يك نياز اساسي مطرح باشد كه اين نوع از آموزش ها در راستاي توان بخشي فردي ضرورت مي يابد.
دو نكته اساسي در برنامه ريزي آموزشي براي زندانيان و مددجويان وجود دارد. اول اينكه آموزش زندانيان بايستي از نظر فلسفه، روش ها و محتوا تا حد ممكن به مناسب ترين روش آموزش در جامعه نزديك شود. دوم در آموزش زندانيان همواره بايستي به دنبال راه هايي بود كه زندانيان را با اجتماع بيرون مرتبط سازد به گونه اي كه هر دو گروه قادر باشند تا حد ممكن به طور كامل و سازنده با يكديگر تعامل داشته باشند.
در فصل پنجم پژوهش سازمان زندان ها به دو بخش اشاره شده است. بخش نخست چكيده اي از پژوهش را شامل مي شود كه مروري است بر هدف هاي پژوهش، جامعه و نمونه، روش پژوهش، ابزارها و يافته هاي پژوهش در ارتباط با سؤالات، در بخش دوم يافته هاي مربوط به سؤالات پژوهش تبيين مي شوند و مورد تفسير قرار مي گيرند.
در بخش نتيجه گيري و با هم نگري كوشش شده است علاوه بر هدف ها و سؤالات پژوهش حاضر كه در دو بخش پيشين مورد بررسي قرار گرفتند، هدف هايي كه سازمان زندان ها در رابطه با آموزش هاي فني و حرفه اي در نظر گرفته است نيز با توجه به يافته هاي اين پژوهش مورد بررسي قرار گيرند تا ميزان تحقق هريك از آنها مشخص شود.
چكيده پژوهش
براي آموزش هاي فني و حرفه اي در جوامع هدف هايي چند در نظر گرفته شده اند كه سازمان زندان ها به دنبال تحقق عمده ترين آن يعني «مجهزكردن بزرگسالان (زندانيان) به مهارت هاي لازم براي امرار معاش» است. براي رسيدن به هدف يادشده سازمان زندان ها به ارايه آموزش هاي فني و حرفه اي در زندان هاي كشور براي زندانيان اقدام كرده است. بنابر آن چه گذشت هدف اين طرح آن است كه ميزان دستيابي آموزش هاي فني و حرفه اي به هدف هاي مستقيم و غيرمستقيم را مورد بررسي قرار دهد. هدف كلي يادشده در پژوهش حاضر در قالب هدف هاي جزئي تري به مورد بررسي قرار گرفته است.
بررسي ميزان تحقق هدف هاي آموزش هاي فني و حرفه اي در حرفه آموزي زندانيان با توجه به نتايج ارزيابي انجام شده از زندانيان براي انجام وظايف و مشاغل مرتبط با مهارت هاي آموخته شده، در طول دوره محكوميت در زندان، بررسي تاثير آموزش هاي فني و حرفه اي بر سلامت رواني زندانيان آموزش ديده از طريق تعيين سازگاري آنها، بررسي تاثير آموزش هاي فني و حرفه اي بر اصلاح رفتار زندانيان شركت كننده در آموزش ها با توجه به تخلفات آنان در طول دوره زندان ازجمله اين اهداف جزئي تر است.
براي رسيدن به هدف هاي پژوهش، متناظر با هدف  ها چهار سؤال پژوهشي نيز مطرح شده است كه تحقيق به دنبال يافتن پاسخ آنها بوده است.
جامعه آماري پژوهش شامل تمامي زندانيان زندان هاي كشور است كه در سال ۱۳۸۲ در آموزش هاي مختلف فني و حرفه اي شركت كرده اند. همچنين زندانياني كه در اين سال زنداني بوده اند و در هيچ گونه از آموزش هاي ارايه شده در مراكز شركت نداشته اند و در امتحانات حرفه آموزي شركت نكرده اند نيز جامعه آماري موردنظر پژوهش بوده اند.
براي نمونه گيري از روش نمونه گيري چند مرحله اي خوشه اي _ تصادفي استفاده شده است. از ميان استان هاي كشور ۶ استان به گونه تصادفي انتخاب شده كه عبارتند از آذربايجان شرقي، اصفهان، تهران، خراسان، فارس و هرمزگان. در مرحله بعد از ميان رشته ها و سپس شركت كنندگان در رشته هاي مختلف به صورت تصادفي نمونه گيري شده و اطلاعات مورد نياز آنها كسب شده است. لازم به ذكر است كه براي بررسي سؤالات ۵ و ۶ پژوهش از ميان نمونه افراد شركت كننده در آموزش و آزمون در هر استان ۵۰ نفر انتخاب شدند (به صورت تصادفي) و ۵۰ نفر نيز از زندانياني كه در هيچيك از اشكال آموزش هاي فني و حرفه اي شركت نداشته اند و در آزمون ها شركت نكرده اند و با گروه يادشده از نظر دوران محكوميت، سطح سواد و سن همگن بوده اند به عنوان گروه كنترل انتخاب شده اند.
روش پژوهش با توجه به هدف، «يك تحقيق كاربردي» محسوب مي شود، ليكن از نظر بررسي سؤالات پژوهشي مطرح شده، نوعي از پژوهشي علمي _ مقايسه اي يا پس رويدادي به حساب مي آيد؛ زيرا تحقيق پس از رخ داد متغيرها تاثير آنها را مورد بررسي قرار مي دهد.
به منظور اندازه گيري متغيرهاي مورد مطالعه در سؤالات پژوهش از ابزارهاي زير استفاده شده است:- سياهه هاي ثبت اطلاعات مربوط به پيشرفت تحصيلي مددجويان نمونه، از طريق اين سياهه اطلاعاتي چون رشته آموزش، نوع يادگيري (حرفه آموزي، استاد _ شاگردي، كار و تجربه)، نتيجه امتحان (قبول، مردود، افت)، نمره امتحان (تئوري، عملي، كلي)، سن، و ميزان سواد گردآوري مي شود.
-مقياس درجه بندي كه اطلاعات مربوط به توانايي انجام مهارت توسط مددجويان را مشخص مي كند. اين سياهه اطلاعاتي نيز درباره رشته آموزش، نوع مهارت، ميزان محكوميت، سن، ميزان سواد و نوع آموزش مددجويان را گردآوري مي كند.
- سياهه ثبت اطلاعات مربوط به تخلفات مددجويان مورد بررسي در دوران محكوميت كه ميزان تخلفات گروه هاي مورد بررسي را همراه با سن، رشته آموزش، نوع مهارت، وضعيت ازدواج، ...، نوع تخلف، نوع و ميزان مجازات، ثبت مي كند.
همچنين به منظور بررسي تاثير شركت در آموزش هاي ارايه شده و ديگر انواع يادگيري در مقايسه با كساني كه در هيچ گونه آموزش شركت نكرده اند از پرسشنامه سازگاري بل استفاده شده است.
نتايج پژوهش
نتايج پژوهش نشان دهنده آن است كه يادگيري مددجويان شركت كننده در انواع حرفه آموزي براساس نمرات كلي كه در آزمون ها كسب كرده اند ۳/۱ درصد از مددجويان يادگيري ضعيفي داشته اند و نمرات كلي آنها
۵/۴۲ و كمتر بوده است.
يادگيري حدود ۵/۸۴ درصد از آنان در حد متوسط تا خوب است به اين معني كه نمرات كلي ۵/۵۲ تا ۵/۸۲ را كسب كرده اند. از آنجا كه نمرات اين عده از نمره حد تسلط كه ۸۵ در نظر گرفته شده كمتر است بنابراين اين افراد نيز علي رغم موفقيت نسبي در كسب دانش ها و مهارت هاي حرفه اي آموخته شده در دوره آموزشي مربوطه به حد تسلط نرسيده اند.يادگيري تعداد ۲/۱۴ درصد از مددجويان شركت كننده نيز در حد عالي بوده است و نمرات آنها ۵/۹۲ و بالاتر بوده است و بنابراين اين افراد در حد تسلط (۸۵ درصد) موفق به كسب دانش ها و مهارت هاي آموزشي ارايه شده گرديده اند.
ميانگين نمرات كلي حرفه آموزي زندانيان شركت كننده در آموزش هاي فني و حرفه اي ۷۵۸/۷۱ درصد است و انحراف معيار آن ۸۴۲/۹ است. ميانگين نمرات عملي ۵۹۰۷/۷۶ است كه از ميانگين نمرات تئوري (۷۸۴۷/۶۴) بزرگتر است بنابراين مي توان دريافت كه نمرات عملي و در نتيجه يادگيري هاي فني و حرفه اي عملي زندانيان شركت كننده در آموزش ها قوي تر از يادگيري مطالب تئوري زندانيان شركت كننده در آموزش ها است.
از ميان عوامل موثر بر ميزان يادگيري مددجويان شركت كننده در آموزش هاي فني و حرفه اي، نمرات عملي مددجويان بيشترين همبستگي (۷۳%) را با ميزان يادگيري نشان داد و عواملي مانند سطح سواد و سن مددجويان همبستگي معني داري با ميزان يادگيري نداشت.
همچنين بين نمرات تئوري، عملي و كلي مددجويان بر حسب انواع شيوه هاي يادگيري و آموزشي كه دريافت كرده اند، يعني حرفه آموزي، استاد _ شاگردي و تجربه قبلي، تفاوت معني داري مشاهده نشد.
از نظر توانايي انجام وظايف مرتبط با مهارت آموخته شده، حدود يك درصد از مددجويان شركت كننده در آموزش هاي فني و حرفه اي توانايي ضعيفي در انجام وظايف مرتبط با مهارت آموخته شده  دارند، ۲۴ درصد از آنان توانايي متوسط، حدود ۶۰ درصد از آنان توانايي خوب و حدود ۱۶ درصد توانايي عالي در انجام وظايف مرتبط با مهارت آموخته شده دارند.
نكته ديگري كه اين پژوهش به دست آورده اين واقعيت است كه بين توانايي انجام وظايف مرتبط با مهارت مددجويان بر حسب نوع آموزش (حرفه آموزي كلاسيك، استاد _ شاگردي و تجربه قبلي) تفاوت معني داري مشاهده نشد.
همچنين در زمينه ارتباط شركت در دوره هاي آموزش هاي فني و حرفه اي با سلامت رواني يا ميزان سازگاري زندانيان، پژوهش حاضر به اين نتيجه دست يافته است كه شركت در دوره هاي آموزش هاي فني و حرفه اي زمينه ساز افزايش سازگاري خانوادگي، اجتماعي، عاطفي و شغلي زندانيان مي شود.
آخرين يافته پژوهش مربوط به بررسي رابطه شركت در دوره هاي آموزش هاي فني و حرفه اي و ميزان تخلفات صورت گرفته در زندان است. در اين زمينه نيز يافته ها حاكي از آن است كه شركت در دوره  هاي آموزشهاي فني و حرفه اي زمينه ساز كاهش تخلفات زندانيان در محيط زندان مي شود.
باتوجه به اطلاعات جدول فوق كه تعداد حرفه آموزان طي سال هاي ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۳ را براساس اطلاعات منتشره از طرف دفتر برنامه ريزي، اشتغال و حرفه آموزي نشان مي دهد مي توان نتيجه گرفت كه هدف كمي سازمان زندان ها از نظر تحت پوشش  قرار دادن زندانيان در آزمون هاي فني و حرفه اي به حدود ۲۶ درصد رسيده است و طي سال هاي يادشده جمعاً ۱۰۳۸۶۲ مددجو در حرفه آموزي شركت داشته اند.
با توجه به فعاليت هاي انجام شده توسط معاونت امور اشتغال، خودكفايي و حرفه آموزي به ويژه همايش هاي منطقه اي و ساير اقداماتي كه منجر به هماهنگي ها و تفاهم نامه هاي همكاري با ساير بخش ها از جمله سازمان آموزش فني و حرفه اي، سازمان صنايع دستي و جهاد كشاورزي كه همياري و همكاري آن سازمان ها را موجب شده، و فعاليت هاي بنگاه تعاون بدون شك راهگشاي اين موفقيت بوده است.
با توجه به شمار حرفه آموزان طي سال هاي ۷۹ تا ۸۳ كه به ترتيب ۱۳۷۴۵ نفر در سال ۱۳۷۹ ، ۱۷۷۲۲ نفر در سال ،۱۳۸۰ ۲۱۸۷۲ نفر در سال ۱۳۸۱ ، ۲۴۹۴۶ نفر در سال ۱۳۸۲ و ۲۵۵۷۷ نفر در سال ۱۳۸۳ است، ارقام حرفه آموزي از نظر تعداد و درصد حرفه آموزان روند رشد يابنده اي داشته است در زمينه ميزان قبولي شركت كنندگان در آزمون ها نيز طي سال هاي يادشده درصدها نشان دهنده روند روبه رشد است به گونه اي كه درصد قبولي از ۳۶ درصد سال ۱۳۷۹ به ۶۰ درصد در سال ۱۳۸۳ رسيده است كه رشد قابل توجهي را نشان مي دهد.
اهداف نهايي
در پايان به عنوان نتيجه گيري كلي مي توان هدف هايي كه سازمان زندانها براي طرح آموزش هاي فني و حرفه اي پيش رو نهاده است را به ترتيب مرور كنيم و ميزان تحقق آنها را مورد بازبيني قرار دهيم:
۱- توسعه، گسترش آموزش هاي فني و حرفه اي در بخش صنعت، خدمات و كشاورزي.
با توجه به اطلاعاتي كه پيش از اين بيان شد از سال ۱۳۷۹ تا پايان سال ۱۳۸۳ در مجموع ۱۰۳۸۶۲ نفر تحت پوشش حرفه آموزي قرار گرفته اند. به اين ترتيب توسعه و گسترش آموزش هاي فني و حرفه اي در بخش هاي مختلف تحقق يافته است و در حال حاضر هر ساله بيش از ۲۵ درصد زندانيان تحت پوشش آموزش هاي فني و حرفه اي قرار مي گيرند.
۲- استفاده بهينه به منظور افزايش بهره وري زندانيان در سطح جامعه.
اگر چه اين هدف بسيار كلي و تا حدودي مبهم بيان شده، به هر حال با توجه به تحقق هدف ،۱ اين هدف نيز تحقق يافته است زيرا زمينه بهره وري زندانيان با ايجاد مهارت و حرفه هاي آموخته  شده افزايش مي يابد.
۳- به وجودآوردن امكان كسب مقبوليت اجتماعي و جامعه پذيري زندانيان.
با توجه به يافته هاي اين تحقيق مبني بر اين كه سازگاري مددجويان شركت كننده در آموزش هاي فني و حرفه اي در زمينه هاي خانوادگي، جسماني، اجتماعي، عاطفي و شغلي افزايش يافته مي توان نتيجه گرفت كه اين هدف نيز تحقق يافته است.
۴- ايجاد روحيه كسب استقلال و خودباوري در زندانيان و شناخت استعداد و توانمندي آنان.
از آنجا كه برنامه خاصي به منظور تحقق اين هدف تدوين نيافته و اجرا نشده ،مي توان نتيجه گرفت كه اين هدف به عنوان نتايج غيرمستقيم يا ضمني آموزش هاي فني و حرفه اي در نظر گرفته شده است. در اين مورد نيز يافته هاي مربوط به افزايش سازگاري عاطفي و كاهش ميزان تخلفات كه از نتايج غيرمستقيم آموزش هاي فني و حرفه اي محسوب مي شوند دليلي بر تحقق اين هدف قلمداد مي شوند. علاوه بر اين حرفه آموزي موجب كسب مهارتي مي شود كه زندانيان از طريق آن براساس استعداد خويش توانمندي هايي كسب مي كنند كه مي توانند هم در زندان و هم خارج از زندان به حرفه اي مشغول شوند و كسب درآمد نمايند و اين فرصت موجب افزايش روحيه استقلال و خودباوري مي شود.
۵- ارتقاي سطح دانش، بينش و مهارت هاي فني و حرفه اي زندانيان.
با توجه به يافته هاي پژوهش حدود ۹۶ درصد از شركت كنندگان در آموزش هاي فني و حرفه اي، ۵/۶۲ درصد از دانش و مهارت ارائه شده را كسب كرده اند، حدود ۸۰ درصد از آنها نيز ۵/۷۲ درصد دانش و مهارت را كسب كرده اند. به اين ترتيب مي توان نتيجه گرفت كه هدف ارتقاي سطح دانش و مهارت فني و حرفه اي زندانيان، محقق شده است.
۶- ارائه آموزش هاي فني و حرفه اي و اعطاي گواهينامه مهارت پس از كسب موفقيت در آزمون، جهت فراهم نمودن امكان اشتغال براي زندانيان.
براساس اطلاعات موجود در سال ۱۳۸۱ حدود ۵۰ درصد از شركت كنندگان در آموزش هاي فني و حرفه اي موفق به دريافت گواهينامه مهارت شده اند. اين رقم براي سال ۱۳۸۲ حدود ۵۵ درصد و براي سال ۸۳ نيز حدود ۶۰ درصد بوده است.
در زمينه اين هدف نيز مي توان نتيجه گرفت از آنجا كه در حال حاضر هر ساله بيش از نيمي از شركت كنندگان در آموزش هاي فني و حرفه اي موفق به اخذ گواهينامه مي شوند بنابراين زمينه تحقق آن فراهم شده است.
۷- ايجاد روحيه اشتغال به كار در زندانيان و فراهم نمودن بستر كار درماني در راستاي اصلاح و تربيت آنان و بازسازي روحي و شخصيتي زندانيان جهت مشاركت دادن در توسعه سازندگي عرصه هاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي كشور.
بررسي تحقق اين هدف طي دو مرحله امكان پذير است، مرحله اي كه افراد در زندان به سر مي برند و دوران محكوميت را طي مي كنند و مرحله اي كه افراد آزاد شده اند و در خارج از زندان به سر مي  برند. تا آنجا كه به درون زندان مربوط مي شود در سال ۱۳۸۲ براساس اطلاعات ،تعداد ۱۷۰۰۷ نفر و در سال ۱۳۸۳ تعداد ۱۵۰۰۲ نفر از زندانيان در زندانهاي كشور اشتغال داشته اند. در اين زمينه يافته هاي پژوهش نشان دهنده آن است كه حدود ۲۴ درصد از شاغلين در زندان از مهارت متوسطي برخوردارند و حدود ۷۶ درصد از آنان از مهارت خوب و عالي برخوردار هستند و اين يافته نيز نشان دهنده موفقيت در زمينه هدف يادشده در درون زندان است. در زمينه موفقيت آموزش ها در اصلاح و تربيت نيز براساس يافته هاي مربوط به تأثير  آموز ش ها بر افزايش انواع سازگاري و كاهش تخلفات پيش از اين اشاره شد.
البته اظهارنظر درباره ميزان تحقق هدف موفقيت  آموزش ها در اصلاح و تربيت در بيرون از زندان مستلزم پژوهش جداگانه اي است كه مددجويان را پس از آزادي از زندان در زمينه موفقيت در اشتغال و حرفه آموخته  شده مورد بررسي قرار دهد كه در قسمت پيشنهادات تحقيق آمده است.
با توجه به يافته هاي تحقيقي، مشاهدات و تعاملي كه طي انجام تحقيق صورت گرفته پيشنهادات زير ارائه مي شود.
۱- گنجانيدن نيازسنجي در برنامه كاري همايش هاي منطقه اي.
۲- تهيه و تدوين يك الگوي نيازسنجي و ارسال آن به استانها به منظور نيازسنجي شغلي منطقه اي.
۳- استفاده از روش آموزش «تسلط آموزي» يا «يادگيري در حد تسلط» .
۴- گنجاندن آموزش هاي «آگاه سازي» در كنار آموزش هاي حرفه اي.
۵-تدوين و آموزش يك واحد آموزشي در زمينه حقوق كار به شركت كنندگان.
۶- بررسي ويژگي هاي زندانياني كه داوطلب حرفه آموزي نيستند به منظور كشف و رفع عواملي كه موجب عدم شركت آنان مي شود.
۷- تدوين مجموعه پودمان هاي آموزشي براي رشته هاي مختلف كه هدف و محتواي آن رشته را مطابق استانداردهاي مورد سنجش سازمان فني و حرفه اي در سراسر كشور آموزش دهد.
۸- ايجاد نظام ارزشيابي ورودي به گونه اي كه در بدو ورود از ميزان سواد، تخصص و سطح مهارت زنداني ارزيابي به عمل آيد.
۹- بررسي امكان ادامه كار زندانياني كه در بنگاههاي تعاون مشغول به كار هستند پس از آزادي.
۱۰- پژوهش درباره كارآفريني زندانيان آزاد شده در رشته هاي آموزش ديده.
۱۱- بررسي نحوه اشتغال به كار و استفاده از حرفه هاي آموخته شده پس از آزادي بر حسب نوع ارتكاب جرم (مواد مخدر، سرقت و...).
۱۲- بررسي تأثير آموزش هاي فني و حرفه اي در ارتكاب مجدد جرايم منجر به زندان به ويژه از طريق كساني كه پس از زندان در حرفه اي مشغول شده اند و كساني كه اشتغالي نداشته اند.
۱۳- علي رغم اهميت و اثربخشي آموزش هاي فني و حرفه اي متأسفانه سازمان زندان ها هيچگونه رديف مستقلي براي تأمين هزينه هاي مربوط به اجراي آموزش ها در اختيار ندارد. پيشنهاد مي شود رديف مستقلي به اين امر اختصاص يابد. از آنجا كه يافته ها نشان داده اند كه آموزش هاي فني و حرفه اي نه تنها موجب يادگيري حرفه اي مي شوند بلكه انواع سازگاري ها را در مددجويان افزايش مي دهند و تخلف را نيز كاهش مي دهند بنابراين اختصاص دادن بودجه به اين امر نه تنها هزينه به حساب نمي آيد بلكه يك سرمايه گذاري اساسي در ارتقاي منابع انساني جامعه محسوب مي شود.
۱۴- از آنجا كه عواملي كه بر يادگيري مددجويان مؤثر بوده اند و توسط اين پژوهش بررسي شده اند تنها ۲۶ درصد تغييرات را تبيين كرده اند، پيشنهاد مي شود در پژوهش هاي آينده ساير متغيرهايي كه احتمال مي رود در يادگيري مددجويان مؤثر هستند مورد بررسي قرار گيرد تا با شناسايي عوامل اثرگذار، مسئولين دست اندركار آموزش بتوانند شرايط مؤثرتري براي يادگيري فراهم آورند.
۱۵- در برخي از استانها از مددجوياني كه صلاحيت لازم را داشته اند به عنوان مربي دوره ها استفاده شده است. از آنجا كه اين امر تجربه موفقي بوده است پيشنهاد مي شود اين تجربه گسترش  يابد و براي مددجويان داراي صلاحيت  دوره هاي مربيگري ارائه شود.
۱۶- در صورت امكان بر حسب سطح سواد افراد ،كلاسهاي جداگانه اي براي افراد داراي سطح سواد بالا و سطح سواد پايين تشكيل شود تا مربي بتواند براساس سطح سواد افراد، آموزش خود را ارائه كند. حداقل در يك الي دو مركز اين تفكيك به صورت آزمايشي اجرا شود و نتايج آن مورد بررسي قرار گيرد.
عكس: مسعود خامسي پور