سال گذشته ۴۰۰ هزار دانش آموز دوره راهنمايي مردود شدند. تعداد دانش آموزان مردودي دوره ابتدايي، قريب ۵۰ هزار نفر و مردودي هاي دوره متوسطه نيز چيزي حدود ۴۵۰ هزار نفر، يعني مجموع مردودي هاي ابتدايي و راهنمايي بود. گذشته از خسارت هاي جبران ناپذير اقتصادي كه مردودي دانش آموزان، نصيب كشور مي كند، خسارت هاي روحي و رواني و آسيب هاي اجتماعي اين پديده نيز فراوان و غيرقابل باور است. راستي با دانش آموزي كه مردود مي شود، چه بايد كرد؟
آنچه در پي مي آيد نوشته اي است كه از نشريه اينترنتي TESL (جلد پنجم، شماره ۴) كه نوشته مارتي داولي است به فارسي ترجمه شده و تقديم خوانندگان مي شود. لازم به تذكر است كه در برخي از قسمت هاي مقاله، متناسب با فرهنگ ايراني، تغييراتي داده شده است. همچنين چون مارتي داولي، نويسنده مطلب، سال ها معلم بوده در متن نوشته، جابه جا به اين مسئله اشاره مي كند.
چرا مردود شدن دانش آموزان، معلمان و خانواده ها را بسيار رنج مي دهد؟ وقتي دانش آموزي مردود مي شود بسياري از معلمان احساس مي كنند كه خودشان مردود شده اند.
در طول ساليان دراز كار خويش، متوجه شده ام كه يكي از بزرگترين معضلات معلمان، احساس شكستي است كه ناشي از بي نتيجه بودن تدريس آنهاست، در هنگامي كه بعضي از دانش آموزان چيزي ياد نمي گيرند.
هميشه به همكارانم مي گويم به جاي بي توجهي به اين مسئله، وظيفه خود بدانند و تلاش كنند براي دانش آموزان مردود راهي براي موفقيت پيدا كنند. موفقيت هميشه به معناي قبول شدن در كلاس و يا حتي ياد گرفتن دروس نيست. گاهي اوقات موفقيت يعني آنكه دانش آموزان درس هايي در مورد خودشان بگيرند و ياد بگيرند كه در مدرسه و در دنيا چگونه زندگي كنند. گاهي اوقات نتايج كار شما بسيار اندك و حتي منفي به نظر مي رسد، اما كمك كردن وظيفه خطير ماست. سعي ما در كمك كردن به دانش آموزان در يادگيري، راه رسيدن به اهدافشان و يا انتخاب اهدافشان بخش اصلي ديگري از شغل ماست. شكست چيست؟ شكست يعني، دانش آموز در حالي كلاس را ترك كند كه در مقايسه با قبل از كلاس چيزي به دانش او افزوده نشود. گروه ها و تيپ هاي بسياري از دانش آموزان مردود وجود دارند و همه آنها شايسته كمك ما هستند.
برنامه ۱۲مرحله اي براي كمك به موفق شدن دانش آموزان مردود
۱- دانش آموزان ضعيف را به سرعت شناسايي و براي حل مشكل آنها اقدام كنيد. اين مرحله شامل تعيين سطح علمي و توانايي هاي دانش آموزان است كه بايد در هفته اول كلاس ها از طريق آزمون كتبي، تكاليف كلاسي و آزمون شفاهي انجام شود.
۲- ضعف دانش آموزان را به طور خصوصي و با ارائه دلايل و مداركي نظير نمره آزمون كتبي، چگونگي انجام تكاليف كلاسي و... با آنها در ميان بگذاريد. بسياري از دانش آموزان از مواجه شدن با واقعيت مي ترسند و با گفتن جملاتي نظير «نگران نباشيد، استاد مشكلي نيست» ضعف خويش را انكار مي كنند. در برابر اين دسته از دانش آموزان قاطع و صريح باشيد. بگوييد: «حتي يك جمله صحيح در انشاي شما وجود ندارد». البته از قضاوت خوب و عادلانه خود نيز بهره ببريد. بعضي از دانش آموزان بيش از ساير دانش آموزان به قضاوت خوب شما نيازمندند.
۳- دانش آموزان را وادار كنيد مشكلات خود، علل و راه حل هاي آن را بيان كنند. اجازه ندهيد مشكلات خود را كوچك و بي اهميت بدانند. مشكل را با خود دانش آموزان بررسي كنيد. تشخيص مشكل توسط خود دانش آموزان كليد كمك كردن آنها به خودشان است. آنها مي بايست خودشان مشكل را تشخيص دهند و تصميم به برطرف كردن قطعي آن بگيريد.
۴- ابتدا به مشكل آنها خوب گوش كنيد. سپس صادقانه، مستقيم و بدون تعارف پاسخ دهيد. به آنها احترام بگذاريد و آنها را تشويق كنيد. خوب گوش كنيد و خوب ببينيد. زماني كه دانش آموز مشغول خواندن است، دقت كنيد كتاب را در چه فاصله اي از چشمانش قرار مي دهد. ببينيد زمان مطالعه اش چگونه است. با صرف وقت برايشان حقايق را كشف كنيد.
ممكن است فقط نشانه هاي مشكل را ببينيد، اما از دليل و منشأ آن آگاه نباشيد.
۵-كمك كنيد تا دانش آموزان مردود برنامه درسي شان را خودشان براساس اهداف واقع بينانه تنظيم كنند. به آنها كمك كنيد تا عاقلانه و منطقي برخورد كرده و مجدداً از اول شروع كنند و مرحله به مرحله به اهدافشان برسند. هرگز قول نمره قبولي به آنها ندهيد، بلكه به آنها فرصتي براي پيشرفت بدهيد.
۶- اطمينان حاصل كنيد كه برنامه ريزي دانش آموزان منطبق با اهداف و وظايف آنهاست. اجازه دهيد خود آنها برنامه هايشان را تنظيم كرده و آنها را توضيح دهند. اين برنامه بايد مورد تاييد شما نيز باشد.
۷- در هر جلسه روند پيشرفت كار را با دانش آموزان بررسي و پيگيري كنيد. به دانش آموزان نشان دهيد كه به موفقيت آنها علاقه مند هستيد. موفقيت هاي روزانه آنها را در حضور ساير دانش آموزان و با جملاتي نظير «دستور زبانت خيلي بهتر از قبل شده است» و يا «اين بهترين نمره تو در اين ترم است» تبريك بگوييد. هر چه پيشرفت اين قبيل دانش آموزان بهتر مي شود، تشويق هاي شما مي بايد با فاصله بيشتري انجام گيرد.
۸- اهداف دانش آموزان را به آنها يادآوري كنيد. مثبت اما قاطع باشيد. دانش آموزان را در هنگام گرفتن نمره بد و يا مطالعه ناكافي تشويق نكنيد. هرگز آنها را در حضور ساير دانش آموزان سرزنش و توبيخ نكنيد، اما از آنها بخواهيد بعد از كلاس شما را ملاقات كنند، چرا كه امكان دارد به كمك شما نياز داشته باشند. به افت دانش آموزان خوب دقت كنيد. ترك عادات قديمي سخت است.
۹- منبع باشيد. كتاب ها و دستورالعمل هاي اضافي را در فايل هاي معيني نگهداري كنيد تا دسترسي به آنها آسان بوده و بتوانيد به هنگام نياز از آنها استفاده كنيد و آنها را به دانش آموزان نيز معرفي كنيد. معلمان دقيق و باريك بين نيز مي توانند كمك هاي ارزشمندي كنند. ببينيد چه كلاس ها و مجموعه منابع ديگري مي توانند در رفع نياز دانش آموزان موثر باشند.
۱۰- به نظريات و روش هاي خود تنوع ببخشيد تا هم دانش آموزان علاقه مند بمانند و هم روش هاي يادگيري مختلف و استعدادهاي مختلف با اين شيوه ها منطبق شوند. به مردودين شانس درخشيدن بدهيد. استانداردهاي خود را به خاطر يك دانش آموز حتي اگر سختكوش باشد، پايين نياوريد، اين كار به نفع همه كلاس است.
۱۱- حتي اگر دانش آموز شما نمره قبولي نگرفت، پيشرفت او را يادآور شويد. قبل از آنكه دانش آموز شما عبارت «مردود» را روي كارنامه، برگه امتحاني و يا در كلاس دريافت كند با او صحبت كنيد (زماني را به دانش آموز اختصاص دهيد). مثلاً يك دقيقه قبل از شروع كلاس بگوييد: «درست است كه افعال مجهول هنوز هم براي شما مشكل است، اما مي بينم كه آنها را به خوبي مطالعه كرده اي، بيا دوباره امتحان كنيم. اين كار فرصت ديگري به دانش آموز مي دهد تا پيشرفت خود را باور كند». آيا خواندن تو نسبت به هفته قبل بهتر نشده است؟ «البته كه بهتر شده. حالا كلمات بيشتري را مي دانم و بهتر مي خوانم». هرگز به دانش آموزان صرفاً به علت تلاش فراوان آنها نمره ندهيد.
اين كار فقط باعث مي شود گذراندن كلاسي بالاتر كه دروس نيز سخت هستند، غيرممكن به نظر آيد.
۱۲- نگرش شما مي بايست حرفه اي باشد. در صورتي كه اين طرح را مورد استفاده قرار دهيد، مطمئن باشيد آنچه را كه از دستتان برمي آمده، انجام داده ايد و دانش آموزان خود مسئول موفقيت و شكستشان هستند.
مترجم: فريبا فرجي

نظر به جايگاه و اعتبار سنت پيامبر (ص) و امامان معصوم(ع) و شأن و مرتبت والاي آنان در هدايت امت، مسلمانان از آغاز تاريخ اسلام، به دو امر مهم جمع آوري سخنان و احاديث آنان و ضبط و گزارش  رفتارها و شيوه هاي عملي آنان اهتمام داشته اند.
منابع تاريخي شيعه و سني به روشني تمام نشان مي دهد كه اصحاب پيامبر اعظم(ص) در پرتو اعتقاد به عصمت آن حضرت و توصيه هاي مؤكد قرآن بر پيروي از ايشان، كوششي تام براي ثبت و ضبط و گزارش همه حركات، سكنات، اعمال و رفتار آن حضرت مبذول داشته اند تا مبنايي براي درس آموزي و الگوپذيري همه نسل ها و آيندگان به يادگار گذارند. بر همين  اساس، مورخان به حفظ اين ميراث گرانبها و نقل زواياي گوناگون زندگي اجتماعي، سياسي و اخلاقي حضرت عنايت وافر داشته اند، تا آنجا كه افراد خاصي به عنوان «وصاف» شناخته مي شدند و كار آنان بيان ويژگي هاي پيامبر(ص) بود. از سوي ديگر بخش هايي از منابع و ماخذ روايي، به احاديث ناقل سيره پيامبر(ص) اختصاص يافته و همچنين كتاب هايي ويژه، در اين زمينه به رشته تحرير درآمده است.
همچنين اين شيوه از سوي اصحاب ائمه(ع) و علاقه مندان به اهل بيت(ع) در مورد آن بزرگواران تكرار شده و سيره عملي آنان نيز ثبت و نقل شده است. علاوه بر آنچه يادآوري شد، تاريخ نشان مي دهد كه در نسل هاي بعدي نيز مسلمانان بر آشنايي فرزندانشان با سنت و سيره نبوي و تربيت آنان بر پايه  معيارها و الگوهاي رفتاري آن حضرت همت گماشته اند. در فصل نخست اين كتاب،  نقش سيره و كاربردهاي گوناگون آن در علوم مختلف بررسي شده است، زيرا همان گونه كه سيره معصومان(ع) مي تواند از نگاه اصولي- فقهي منبعي براي استنباط هاي فقهي قرار گرفته  و در منابع فقهي نقش مكمل احاديث را ايفا كند، از نگاه اخلاقي و تربيتي نيز مي تواند نقش و كاركرد هاي آموزشي و تقويتي، الگوسازي و مانند آن را بيافريند.
فصل دوم، به موضوع زمينه سازي براي تربيت فرزند اختصاص دارد. در اين فصل، عوامل زمينه ساز در تربيت فرزند در دو مرحله پيش از تولد و آغاز تولد بررسي شده است. انتخاب همسر و آداب مباشرت، به عنوان عوامل زمينه ساز پيش از تولد مطرح است و عوامل زمينه ساز آغاز تولد نيز عبارت است از گفتن اذان و اقامه در گوش نوزاد، كام برداشتن، پوشش نوزاد، تبريك و دعا، نام نيك، عقيقه، ختنه، تراشيدن سر نوزاد و صدقه دادن براي او.
توجه به نيازهاي اساسي كودك در فصل سوم بيان شده است. يكي از نيازهاي اساسي كودكان، نياز به محبت است. معصومان(ع) در سيره عملي خود به شيوه هاي مختلف به اين نياز كودكان پاسخ مي گفتند. رفع اين نياز در كودكان، آثاري را به دنبال دارد؛ از جمله ايجاد اعتماد به نفس در كودكان، ارائه الگوي عملي براي يادگيري چگونگي محبت به ديگران، جلب علاقه و اعتماد كودك به محبت كننده و در نتيجه پذيرش آموزش و تربيت هاي ارائه شده به او و نيز جلوگيري از بسياري انحرافات فردي و اجتماعي كه در اثر كمبود محبت به كودك حاصل مي شود. معصومان(ع) در سيره خود نه از محبت به كودكان كم مي گذاشتند و نه در محبت به آنها افراط مي كردند. همچنين آن بزرگان محبت خود را به كودكان ابراز مي كردند و به آنها نشان مي دادند كه آنها را دوست دارند. ايجاد محيط امن و آرام، از ديگر نيازهاي اساسي كودكان است. تكريم و احترام به كودكان نيز از جمله اموري است كه معصومان(ع) در سيره تربيتي خود به رفع آن، توجه ويژه داشته اند. بازي، يكي ديگر از نيازهاي كودكان است كه معصومان(ع) در تأمين آن سعي فراوان داشتند و خود نيز در بازي آنها شركت مي كردند و در بازي با آنها خود را در حد يك كودك قرار مي دادند. آن بزرگان، نه تنها كودكان را از بازي با طبيعت منع نمي كردند، بلكه طبيعت را بوستان كودكان مي دانستند.
فصل چهارم اين كتاب به اصول و روش هاي تربيتي اختصاص دارد. آزادي كودك از مهم ترين اصول تربيتي معصومان(ع) در ارتباط با كودكان، به ويژه در هفت سال نخست كودكي است. اين آزادي مطلق نيست، بلكه در عين آزادي، مراقبت و نظارت بر كودكان ضرورت دارد. معصومان(ع) اين مراقبت را به ويژه در اواخر سال هاي نوجواني و جواني اعمال مي كردند. البته نظارت و مراقبت در سيره آن بزرگواران به معناي تجسس و دخالت نيست، بلكه بيشتر جنبه اطلاع رساني، ارائه آگاهي هاي لازم و در صورت لزوم، تذكر و مشاوره دارد.
عدالت و مساوات بين كودكان، از ديگر اصول تربيتي معصومان در ارتباط با كودكان است، چنان كه همواره سعي شان بر ايجاد عدالت و مساوات بين آنها بوده است. البته عدالت، معنايي فراگيرتر از مساوات دارد، ولي آن بزرگان مساوات را بر عدالت ترجيح مي دادند، چون عدالت گاهي با عدم مساوات همراه است و اين مسأله براي كودكان قابل درك نيست و ممكن است آثار زيان باري به دنبال داشته باشد.
راستي و صداقت با كودكان نيز از شيوه هاي رفتاري در سيره معصومان(ع) است، چنان كه آنان همواره با كودكان به صورت يك انسان كامل برخورد مي كردند و هرگز وعده اي دروغ و غيرعملي به آنها نمي دادند و از اين طريق، اعتماد و توجه كودكان را به خود و برنامه هاي تربيتي خود جلب مي كردند.همچنين آن بزرگواران، كودكان را سرزنش و تنبيه بدني نمي كردند و آنها را پيوسته در معرض امر و نهي خود قرار نمي دادند، بلكه اگر امر و نهي داشتند، آن را به صورت غيرمستقيم به كودكان القا مي كردند. آموزش كودكان، موضوع آخرين فصل اين كتاب است. آموزش كودكان در سيره معصومان(ع) از اهميت ويژه اي برخوردار است، زيرا كه در سنين كودكي ذهن و قلب آنان آماده پذيرش آموزش هاي لازم است. در سيره آن بزرگان، نخستين گام در آموزش كودكان، آموزش خواندن و نوشتن و سپس آموزش قرآن است. گاه اين دو آموزش با هم انجام مي شد يعني آموزش خواندن و نوشتن از طريق آموزش خواندن و نوشتن قرآن.
آموزش آداب ديني اعم از آداب فردي و اجتماعي، بخش ديگري از آموزش معصومان(ع) را شكل مي دهد و از اين طريق، آنها فرزندانشان را با مسائل شرعي آشنا مي كردند. آن بزرگان حكمت هاي علمي و پندهاي اخلاقي را نيز به كودكان خود آموزش مي  دادند و اصحاب را نسبت به آموزش آنها به فرزندان خود سفارش مي كردند و از اين طريق بر پرورش عقلي و فكري كودكان همت مي گماشتند.