Hamshahri Newspaper

مصاحبه تلويزيوني زين الدين زيدان نقطه پاياني بر بسياري از گمانه زني ها در مورد كلماتي بود كه از دهان ما تراتزي بيرون آمد و فوتباليست شهير و طراز اول فرانسه را از كوره به در كرد و او را به واكنشي تهاجمي واداشت كه نتيجه اش اخراج از بازي بود. در اين مصاحبه، زيدان تنها به اين كفايت كرد كه بازيكن ايتاليايي به «خواهر و مادرش اهانت كرد» و اين كار را چند بار تكرار كرده بود. وي ضمن تأسف و عذرخواهي به خاطر تأثير اين عمل بر تماشاچيان به خصوص بچه ها، خاطرنشان كرد : از كارش پشيمان نيست. از سوي ديگر، ماتراتزي پيش از مصاحبه اعلام كرده بود آنچه به زيدان گفته بود، چيزي فراتر از آنچه در ميادين فوتبال رايج است، نبوده است. پس چرا بازيكن فرانسوي اين قدر برآشفته شد كه با سر به سينه بازيكن ايتاليايي كوبيد؟
توجه به يك تفاوت فرهنگي عميق مي تواند درك بهتري نسبت به اين حادثه بدهد كه به نوعي بازتاب شكافي عميق بين شرق و غرب است. به طور خلاصه در شرق، شرافت اهميت دارد و در غرب، عزت. همگان مي دانند كه در جنگ جهاني دوم، ژاپن خلبان هايي پرورش داده بود كه در مقابله با ناوهاي آمريكايي، به آنها مي كوبيدند. هم خود مي مردند و هم دشمن را نابود مي كردند. تعرض آمريكا به خاك ژاپن به نوعي تعرض به شرافت آنان قلمداد مي شد و آنان حاضر بودند بميرند تا بكشند. اگر از جنگ جهاني دوم عقب تر برويم، به سامورايي ها مي رسيم كه پس از شكست در مصاف با رقيب، گاه دست به نوعي خاص از خودكشي مي زدند كه هاراگيري نام داشت. كامي كازه ها (خلبانان انتحاري) و سامورايي ها دو نمونه از غرور مليت ژاپني بودند. پس از جنگ جهاني دوم و با رشد اقتصاد سرمايه داري و در پي آن پاگرفتن فرديت، تا حد زيادي از اهميت شرافت كاسته شد. اما هنوز در اخبار مي شنويم كه مثلاً يك ژاپني كه به علت اختلاس مورد اتهام قرارگرفته است، به علت لكه دار شدن شرافتش، به زندگي اش پايان مي دهد. در ساير كشورهاي شرق آسيا مانند كره، چين، ويتنام نيز وضع كمابيش به همين شكل است. در اين كشورها شرافت به معنايي كه مي شناسيم (آبرو)، ارزشي برابر با كل جان دارد. هرگونه تعرض به آن واكنش شديد فرد لطمه ديده را به همراه دارد. در خاورميانه نيز همين امر صادق است. در اين كشورها، شرافت با مردانگي درهم آميخته است. مرد هرگز كوچك ترين اهانتي را به خانواده اش (به خصوص اعضاي مؤنث) تحمل نمي كند، چون چنين امري به معناي زير سؤال رفتن شرافت وي است. شرافت مرد، صفتي است كه با مرد شرقي عجين شده است.
در غرب نيز تا مدتها وضع بدين گونه بود. مثال روشن اين سنت نزاع هاي شخصي موسوم به دوئل بين مردان بود كه مي توانست بر سر هر چيزي باشد. الكساندر پوشكين نويسنده نامدار روس در ۳۵ سالگي جان خود را در دوئلي از دست داد كه بر سر همسرش انجام داد. دوئل نه فقط در روسيه كه در ممالك اروپايي نيز رايج بود. شكل ديگر اين هماوردي بر سر شرافت را مي توان در دولت روسي ديد، بازي خطرناكي كه دست مايه بسياري از فيلم ها و رمان ها قرار گرفت. اما در مقطعي دولتهاي اروپايي، دوئل را ممنوع كردند، هر چند كه تا مدتي اين كار به طور پنهاني نيز صورت مي گرفت. اما با تحول اقتصادي در اروپا بر اثر انقلاب صنعتي و تغيير نگرش فلسفي به انسان كه به رشد فرديت انجاميد، تدريجاً عزت انسان اهميت بيشتري پيدا كرد. در اين ديدگاه، احترام به انسان- فارغ از آنكه بي آبرو باشد يا با آبرو- مورد نظر است. آبرو داشتن يا نداشتن تأثير چنداني بر كيفيت زندگي انسان غربي ندارد- حداقل او را از حيز انتفاع ساقط نمي كند. در غرب، كسي به خاطر اختلاس يا غيره خودكشي نمي كند. در شرق، اما، تعبير جامعه از آبرو داشتن يا بي آبرويي تأثير عميقي بر كيفيت زندگي انسان شرقي دارد. انسان شرقي حاضر است بر سر اتهامي كه شرافت وي را زير سؤال مي برد، بجنگد در اين راه چه بسا جان دهد. هرگونه تعرضي را به شرافت خود، تعرض به موجوديت خود مي داند.
با اين توضيح، شايد علت واكنش زيدان روشن شود. اين بازيكن فرانسوي الجزايري تبار مسلمان در محلات فقير نشين مارسي به دنيا آمد و كودكي خود را در آنجا سپري كرد. گفتني است؛اسلام دومين دين فرانسه محسوب مي شود. بنابر برخي آمار حدود ده درصد جمعيت اين كشور يعني حدود شش ميليون نفر مسلمان هستند. بيشتر آنان كساني هستند كه از مستعمرات سابق فرانسه از جمله شمال آفريقا به اين كشور رفته اند. تمايلات ملت هاي اروپايي به گونه اي است كه مهاجران را به طور كامل در خود نمي پذيرند. تنش هايي كه در فرانسه، هلند، آلمان و انگليس بين جوامع مسلمان و مردم اين كشورها وجود دارد، گواه اين مدعاست. حتي افرادي مانند زيدان كه در فرانسه به دنيا آمده و بزرگ شده اند، احساس نمي كنند شهروند واقعي اين كشور هستند، چون بخشي از جامعه آنان را نمي پذيرد، حتي اگر فرانسوي، آلماني يا هلندي را مثل مردم اين كشورها صحبت كنند.
اين مهاجران در جوامعي جزيره وار زندگي مي كنند كه از جوامع داخلي اين كشور عملاً گسسته است. به اين ترتيب مي توان دريافت زيدان به رغم بزرگ شدن در غرب، در فرهنگ شرق پرورش يافته است. در اين فرهنگ، مرد نمي تواند اهانت به اعضاي مؤنث خانواده اش را بپذيرد، چون آنان جزئي از آبرو و درواقع موجوديت وي هستند. به همين علت است كه زيدان در همان مصاحبه گفت: «ترجيح مي دادم مشتي به فكم مي خورد تا اينكه اين كلمات را بشنوم.»
اشپيگل نيز از قول نشريه انگليسي ميرور نوشت:ملكه، مادر زيدان، از پسرش براي دفاع از شرافت خانواده اش ستايش كرده بود.
بخشي از مردم اروپا، مهاجران را نمي پذيرند و حساسيت هاي آنان را مورد حمله قرار مي دهند.