Hamshahri Newspaper

ابراهيم حاتمي كيا اين روزها به نام پدر را بر پرده دارد؛ فيلمي كه ويژگي بارزش بازي هاي خوب بازيگرانش است. كلاً مقوله بازي در سينماي حاتمي كيا اهميت ويژه اي دارد. به بهانه اكران به نام پدر نگاهي داريم به حضور بازيگران در فيلم هاي حاتمي كيا.
بسياري از آثار سينمايي جذابيت، زيبايي و يا حتي شهرت خود را از حضور بازيگراني باهوش و توانمند كسب كرده اند به طوري كه گاهي بدون آنان فيلمنامه ها نگاشته نمي شوند و فيلم ها نيز روي پرده نمي روند. كارگردانان روي كار برخي از آنها حساسيت و تاكيد ويژه اي دارند و جزئيات شخصيتهاي داستان خود را در نوع نگاه و كاراكتر دروني آنان مي جويند. اما اين امر در مورد برخي از فيلمسازان كمتر به چشم مي آيد و گاه حتي اين جمله تكراري نيز شنيده مي شود كه فلاني از سنگ هم بازي مي گيرد . صرف نظر از اين كه چنين جمله اي كار بازيگري را خدشه دار مي كند يا خير مي خواهيم بررسي كنيم كه آيا حاتمي كيا چنين توانمندي دارد ؟!
در فيلم روبان قرمز با اين كه به نظر مي آيد همه بار جذابيت فيلم روي دوش سه بازيگر آن سنگيني مي كند، حاتمي كيا نيز از يك موجود كم تحرك و بي حس و حال بازي مي گيرد كه دست كمي از سنگ ندارد. به واقع او بازيگر چهارم است كه حتي در برابر پرويز پرستويي نيز قرار مي گيرد تا ديالوگهايش را بشنود. آن موجود همان لاك پشتي است كه از ابتدا تا انتهاي فيلم حضور دارد و در سكانس آغازين چيزي نمانده كه سرش زير چرخ ماشين له شود اما در همان لحظه ماشين مي ايستد و لاك پشت به حركت خود ادامه مي دهد. معلوم نيست اين صحنه در چند برداشت گرفته شده است اما تاثير آن بي شك هيچ ارتباطي به هنر بازيگري لاك پشت ندارد! در اين فيلم دو بازي فوق العاده از پرويز پرستويي و رضا كيانيان مي بينيم كه توانمندي هاي خود را به عنوان بهترين بازيگران سينماي ايران به رخ مي كشند؛ دو شخصيت متضاد كه با اضافه شدن يك زن- با نقش آفريني آزيتا حاجيان- به ماجرا درگيري و نزاع ميان اين دو شدت مي گيرد. داوود و جمعه هر دو زخم خورده جنگ و جدا افتاده از جريان زندگي اند اما هركدام به شيوه اي متفاوت با اين وضع روبه رو مي شوند. داوود عصبي و خشمگين است؛ يك سرباز ما بعد جنگ واقعي با هيئتي كاملاً باورپذير كه بازي ويژه پرويز پرستويي در ارائه تصوير اغراق آميز اين شخصيت كامل و بي نقص است. نقطه مقابل او را رضا كيانيان ترسيم مي كند؛ با همان لحن بيان شناور و بي نظير كه ديالوگها و جملات در آن ماهيت ديگري مي يابند. شخصيت جمعه اگرچه منطقي و آرام به نظر مي رسد اما به خاطر رنج و عذابي كه در گذشته متحمل شده روان پريشي هاي پنهان خود را نيز گاهي بروز مي دهد و همين موضوع ارزش ايفاي نقش كيانيان را دوچندان مي كند.
براي تأكيد مجدد بر اهميت كارگرداني منحصر به فرد حاتمي كيا مي توان فيلم جريان ساز و زيباي از كرخه تا راين را هم در نظر گرفت كه علي دهكردي نقش اول فيلم را بازي كرد و آن شخصيت مجروح شيميايي به مهمترين كار او و در كارنامه نه چندان مطرح و تاثيرگذار بازيگري اش بدل شد. حتي مي توان گفت كه نام او تنها به خاطر بازي در اين فيلم در اذهان علاقه مندان سينما باقي مانده است وگرنه نوع ايفاي نقش وي در ساير فيلمهايش هرگز آن اندازه چشم گير و قابل توجه نبوده است كه مخاطب را به پيگيري مدام كارهايش علاقه مند كند. بازي به ياد ماندني هما روستا در نقش خواهر آن مجروح و چند نقش حاشيه اي داستان نيز گيرايي و استحكام لازم براي ماندگار شدن اين اثر سينمايي را داشته است، اما باز هم سايه سنگين نام فيلم و صاحب اثر بر سر اين مجموعه احساس مي شود.
در فيلم برج مينو نيز مي توان شكلي از توازن را ميان كارگردان فيلم ديد كه البته اين توازن تنها در طرح و اجراي ضعيف اثر ديده مي شود. اين فيلم در قياس با ساير آثار حاتمي كيا اثري به شدت معمولي و ساده است و به تبع آن بازي بازيگران فيلم يعني علي مصفا، نيكي كريمي و محمدرضا شريفي نيا نيز همان اندازه معمولي و سطحي به نظر مي رسد. تنها شايد بتوان بازي علي مصفا را كمي از كار دو بازيگر اصلي ديگر متمايز كرد؛ ارائه شخصيتي كه به مرور زمان از جنگ فاصله گرفته و طبعاً بازگشت به جزيره مينو و زنده شدن خاطرات تلخ گذشته را برنمي تابد. اما در نهايت همه چيز خلاف ميلش پيش مي رود و شرايط او را دوباره براي ماندن قانع مي سازد.
كار هماهنگ و يكنواخت از كارگردان و مجموعه بازيگران در فيلم آژانس شيشه اي به نقطه كمال خود مي رسد؛اثري كه از بسياري جهات مي تواند بهترين فيلم كارنامه هنري حاتمي كيا لقب بگيرد، چه از اين جا به بعد است كه مهر يك ديدگاه مؤلف بر كارهاي او به نحوي عيان و آشكار ديده مي شود. حاج كاظم پرويز پرستويي تا ابد همراه او خواهد ماند و هر بار كه او در فيلمي از حاتمي كيا بازي كند خيلي ساده مي توان رد پاي اين شخصيت آشنا و اسطوره وار را در بازي او مشاهده كرد. صحنه هاي خشم، درگيري، گلايه و حتي سخنراني وي در عين محدوديت فضا و لوكيشن، همگي استثنايي و مثال زدني اند. در كنار او بازي روان و قابل قبول حبيب رضايي در نقش عباس كه درد و گشاده رويي را به نحوي مطلوب با يكديگر مي آميزد نيز ديده مي شود. رضا كيانيان در نقش سلحشور همان لحن و بيان خاص را اين بار از موضع قدرت و با تحكم بيشتري ارائه مي كند.
اما آنچه كه تا به اينجا مطرح شده بدون اشاره به بازي علي نصيريان در فيلم بوي پيراهن يوسف كاملاً ناقص به نظر مي رسد. شخصيت منتظر دايي غفور با آن اميدواري غريب و تكان دهنده اش و با آن صبوري و ايمان بي بديل به گونه اي بر پرده سينما جان مي يابد كه گويي حضور فيزيكي اين بازيگر كهنه كار تئاتر، تلويزيون و سينما اصلاً احساس نمي شود. در بوي پيراهن يوسف علي نصيريان به تمامي دايي غفور است، بي هيچ كم و كاست و يا مبالغه اي. او دقيقاً همان استعاره يعقوب(ع) در زمان ماست و اين قطعاً منطبق با ذهنيتي است كه كارگردان مدنظر دارد. كار ساير بازيگران همه به نوعي تحت الشعاع نمايش درخشان علي نصيريان قرار مي گيرد، آن قدر كه حتي تلاش خوب نيكي كريمي نيز در اين معادله چندان ديده نمي شود اما همان فصل حركت ماشين در تونل و همراهي حركات سر كريمي با حركت پاندول وار پلاك و همچنين آن فرياد توأم با اشك و حسرت، براي تأييد بازي مؤثر و قوي او كفايت مي كند. ضمناً بايد اين را هم اضافه نمود كه خود حاتمي كيا هم يك حضور افتخاري در فيلم دارد كه با همان تك واكنش عصبي خود ثابت مي كند كه حتي بازيگر قابلي نيز هست.
كارگرداني در آثار حاتمي كيا معمولاً همراه با نوعي جسارت و شهامت در طرح موضوعات و مضامين است. فيلم پر سر و صداي موج مرده هم يكي از همين آثار است كه باز هم به يمن حضور بازيگر محبوب حاتمي كيا يعني پرويز پرستويي آرمان هاي يك سردار مبارز و معتقد را به بهترين و جسورانه ترين شكل ممكن مطرح مي سازد. پرداخت نقش همسر وي با بازي آزيتا حاجيان چندان قوي نبوده كه بتوان بازي او را بررسي نمود اما بايد اعتراف كرد كه شگفتي فيلم همان دختر بومي ياغي و پرهياهو است كه نقش آن را زنده ياد پوپك گلدره ايفا نموده؛ نقشي به يادماندني و ماندگار كه او را تا هميشه در قاب سينما و اذهان علاقه مندان حي و حاضر نگه مي دارد. فيلم از حضور نسبتاً مؤثر دو بازيگر ديگر نيز برخوردار است؛كامبيز كاشفي، ديگر جوان ياغي فيلم و همچنين قاسم زارع كه در سه فيلم حاتمي كيا ايفاي نقش نموده و در موج مرده نيز بازي هميشگي خود را ارائه مي دهد. در مجموع اما بازي هاي درخشان فيلم به پرويزي پرستويي و پوپك گلدره اختصاص مي يابد كه تماشاگر در سكانسي از فيلم رويارويي ديدني و جذابي را نيز از اين دو بازيگر مي بيند.با فيلم ارتفاع پست بازيگر جديدي به فهرست انتخابهاي حاتمي كيا اضافه مي شود. حميد فرخ نژاد بازيگر مطمئن و توانمندي است كه همان محدوديت فضاي پرويز پرستويي در آژانس شيشه اي را در لوكيشن يك هواپيماي كوچك تجربه مي كند و شخصيتي را ترسيم مي كند كه يك مابه ازاي عيني در واقعيت هم داشته است. ماجراي ارتفاع پست البته با تغييراتي چند از داستاني واقعي برداشت شده و به همين خاطر حساسيت كار بازيگر نيز كمي بيشتر مي شود. اما با اين همه فرخ نژاد براي ارائه آنچه كه لازم است هيچ چيز كم نمي گذارد. بازي اكثر بازيگران تاثيرگذار و قابل قبول است به ويژه گوهر خيرانديش كه مثل هميشه از پس نقش هاي اين چنيني به خوبي برآمده است. ليلا حاتمي نيز در نمايش اضطراب و نگراني شخصيت نرگس نهايت توان خود را به كار گرفته و در سكانسي كه اسلحه را روي سر خود قرار مي دهد نيز حس عميق آميخته از خشم و دلهره را به تصوير مي كشد. چنين آثاري جدا از مشكلاتي كه براي كارگردان به همراه دارد كار بازيگران را نيز بسيار سخت مي كند. اما خوشبختانه فيلم آن هيجان و دلهره اي كه لازمه فيلم هايي با مضمون هواپيماربايي و گروگان گيري است را به خوبي پيش مي برد و در هيچ بخشي از فيلم افت محسوسي ديده نمي شود.
آخرين فيلم حاتمي كيا به نام پدر اثري در تداوم طرح ديدگاهها و آرمان هاي كارگرداني است كه بازيگر مناسب ذهنيات خود را مدتهاست يافته است. پرويز پرستويي اين بار با جان دادن به شخصيتي آرام و زخم خورده از مشكلات روزمره هدف ديگري را دنبال مي كند؛ هدفي فراتر از آرمان خواهي حاج كاظم، عدم انعطاف سردار راشد و يا خشم بي سرانجام داوود در روبان قرمز . آن سكانسي كه او سوار بر آن موتور قراضه با پيشاني زخمي و چشماني آكنده از غم، اتومبيل خاور را به عنوان نماد مصائب عظيمش در پشت سر دارد، همه ابعاد شخصيت پدر را در كمترين زمان ممكن به تصور مي كشد. پرستويي بازيگري است كه گاه حتي با يك نگاه عميق نيز مي تواند خواسته كارگردان را برآورده كند. در ادامه فيلم مهتاب نصيرپور نيز عيار سوابق ارزنده خويش در عرصه بازيگري را به نمايش مي گذارد و تعادل حضور پدر و مادر نگران در كنار فرزند زخمي را برقرار مي سازد. بازي گل شيفته فراهاني چندان دلچسب و رضايت بخش از آب درنيامده اما كيفيت كار كامبيز ديرباز را كمي بهتر مي شود ارزيابي كرد.در پايان بررسي مجموعه بازيگري آثار حاتمي كيا مي شود اين طور نتيجه گرفت كه نوعي توازن و تعادل نسبي برقرار است؛ يعني نه او وامدار كار بازيگران خويش است و نه بازيگران وامدار او. حتي اگر او بتواند از لاك پشت هم بازي بگيرد!...