گروه سلامت- سپيده سمايي: بر اساس آمار رسمي، سالانه حدود 70 هزار نفر در  ايران فقط بر اثر بيماريهاي قلبي- عروقي جان خود را از دست مي دهند و بيماريهاي قلبي- عروقي اولين علت مرگ در كشور است. استعمال دخانيات، زندگي كم تحرك و پراسترس، افزايش مصرف غذاهاي پركالري و عواملي از  اين دست، به عنوان عوامل زمينه ساز شيوع بيماري هاي قلبي ذكر مي شوند؛ اما روغن هاي نباتي جامد با كيفيت نامناسب ، چند وقتي است به عنوان يكي از متهمان رديف اول  اين پرونده در نظر گرفته مي شوند؛ چنان كه هفته گذشته، وزارت بهداشت در اطلاعيه اي اعلام كرد: مقايسه وضعيت مصرف روغن در كشورمان و توصيه هاي جهاني مراجع بهداشتي،  نشانگر  اين واقعيت است كه متاسفانه وضعيت مصرف روغن در كشور  ايده آل نيست و بايد نسبت به جايگزيني مصرف روغن مايع به جاي روغن جامد و اصلاح كيفيت روغن هاي خوراكي و الگوي مصرف روغن و چربي در جامعه اهتمام ورزيد.
  اين اطلاعيه البته سعي مي كرد با محتاطانه ترين كلمات، به واقعيتي اشاره  كند كه مي تواند بسيار نگران كننده باشد؛ نامطلوب بودن كيفيت روغن هاي داخلي فقط مربوط به سازندگان نمي شود، بلكه مواد اوليه وارداتي نيز كيفيتي كه بايد داشته  باشند را ندارند. اطلاعيه وزارت بهداشت هم به  اين نكته اشاره مي كرد: با توجه به مشكلات گسترده وضعيت فعلي توليد، واردات ماده اوليه و اقدامات انجام شده در خصوص الگوي مصرف و بهبود كيفيت روغن، اصلاح  اين الگو مستلزم همكاري كليه بخش هاي مرتبط است.
هشدار درباره كيفيت روغن هاي داخلي
طي يك سال گذشته ميزان اسيد ترانس روغن هاي خوراكي در كشور حدود 10 درصد كاهش پيدا كرده است و به حدود 10 درصد رسيده است، اما هنوز از  اين وضعيت راضي نيستيم و بايد ميزان اسيد ترانس روغن هاي خوراكي حداكثر به 5 درصد برسد، در حالي كه هنوز صنايع غذايي كشور آمادگي  اين كار را ندارد.
 اين جملات دكتر باقري لنكراني وزير بهداشت است كه هفته گذشته براي اولين بار به صراحت از وجود چنين معضلي سخن گفت. البته پيش از  اين، دكتر صفوي مديركل دفتر بهبود تغذيه جامعه وزارت بهداشت نيز بارها به  اين  مطلب كه بيش از 70 درصد روغن هاي خوراكي مورد استفاده در كشور جامد و ناسالم هستند و تهديدي براي سلامت قلب و عروق مردم به حساب مي آيند اشاره كرده بود.
ضرورت تغيير فرهنگ
مهندس خليلي دبير انجمن صنفي صنايع روغن  ايران در پاسخ به  اين اظهارنظرها مي گويد: ما قبول نداريم كه روغن هاي توليدي كارخانجاتمان ناسالم هستند.  اين روغن ها استاندارد و باكيفيت هستند. البته بايد براي بهبود كيفيت و كاهش اسيد چرب ترانس تلاش كنيم و  اين كار را هم مي كنيم. خليلي در پاسخ به  اين سوال كه در حال حاضر در بسياري از نقاط دنيا، روغن جامد از سبد خانوار حذف شده است، پس چرا  اين حجم روغن جامد در كشور ما توليد مي شود؟ نيز مي گويد: بحث فرهنگ غذايي و ذائقه مردم يكي از مشكلات است. هفتاد هشتاد سال پيش مردم در  ايران كره مي خوردند. روغن نباتي كه آمد براي مردم پسند كردن، آن را جامد كردند تا به شكلي درآيد كه مردم عادت داشتند. حالا براي تغيير الگو فرهنگ سازي لازم است و  اين كار رسانه هاست. او البته اضافه مي كند: اما مساله مهم تر محدوديت ما در تامين روغن خام مورد نياز كشور است. به عبارتي بخش اعظم روغن وارداتي ما، روغن سوياست و تركيب واردات ما توليدي را نشانه گرفته كه نتيجه آن چيزي جز روغن جامد نيست.
اجبار براي توليد روغن جامد
بخش اعظم روغن وارداتي ما روغن سوياست؛ اما مگر  اين روغن وارداتي چه حجمي  از كل روغن خام مورد نياز كارخانه هاي ما را تشكيل مي دهد؟ براي يافتن پاسخ  اين سوال بد نيست به آماري كه به تازگي از سوي وزارت كشاورزي آمريكا ارائه شده است، نگاهي بياندازيم. برپايه  اين آمار، جمهوري اسلامي  ايران با واردات 850 هزار تن روغن گياهي در سال 2005 به عنوان دومين وارد كننده روغن گياهي در سطح جهان و اولين واردكننده  اين محصول در منطقه خاورميانه شناخته شده است. حجم كل واردات روغن گياهي توسط كشورهاي مختلف جهان در سال 2005 به 9/9 ميليون تن رسيده است كه 5/8 درصد از  اين رقم به جمهوري اسلامي  ايران اختصاص داشته است.
در  اين ميان 83 درصد واردات كشورهاي خاورميانه  در سال 2005 نيز به  ايران اختصاص داشته است. هرچند  اين آمار از سوي وزارت كشاورزي آمريكا ارائه شده، اما با آمار و ارقام ارائه شده از سوي مقامات كشورمان تفاوتي ندارد.
به گفته دبير انجمن صنفي صنايع روغن ايران، فقط 5/12 درصد از نياز كشور به روغن نباتي از محل كشت دانه هاي روغني در داخل كشور تامين و بقيه از خارج وارد مي شود. مهندس خليلي مي افزايد: در حالي كه كل نياز كشور به روغن خوراكي سالانه 2/1 ميليون تن است، تنها 150 هزار تن روغن خوراكي نباتي از محل كشت دانه هاي روغني در كشور توليد مي شود و بيش از 60 درصد واردات را روغن سويا تشكيل مي دهد و  اين يعني كارخانجات توليد روغن نباتي به نوعي مجبور به توليد روغن جامد هستند؛ چراكه روغن سويا در برابر درجه حرارت و نور خورشيد مقاوم نيست و بنابراين نگهداري روغن مايع با پايه سويا مشكل آفرين است. كارشناسان مي گويند روغن مايع سويا فقط مناسب پخت و پز در دماي پايين است و براي سرخ كردن مواد غذايي نمي توان از  اين روغن استفاده كرد، در حالي كه به گفته مهندس خليلي، الگوي رايج غذايي در كشور ما كماكان سرخ كردن مواد غذايي است.
اگر از بحث وابستگي بيش از حد صنعت روغن به منابع خارجي بگذريم و اميدوار باشيم كه برپايه قول مسئولان وزارت جهاد كشاورزي، با افزايش سطح زير كشت كلزا در كشور تا 4 سال  آينده در  اين زمينه به خودكفايي برسيم،  اين سوال پيش مي آيد كه چرا حجم اعظم واردات روغن خام ما را روغن سويا تشكيل مي دهد؟ مهندس خليلي در پاسخ به  اين سوال مي گويد: يكي از علل، تحريم اقتصادي  ايران است كه باعث شده در سالهاي گذشته ما فقط به روغن سويا دسترسي داشته باشيم و البته اخيراً كه به بخش خصوصي مجوز واردات داده شده، تنوع روغن هاي وارداتي هم بيشتر شده است. از سوي ديگر قيمت پايين تر روغن سويا باعث مي شود تا  اين روغن بيشترين حجم واردات روغن خام كشور در هردو بخش دولتي و خصوصي را به خود اختصاص دهد.
بهبود اوضاع ظرف يك  سال و نيم  آينده
حذف روغن هاي جامد با درصد ترانس بالا يكي از اهداف مهم شوراي عالي سلامت است. وزير بهداشت هفته گذشته با اشاره به  اين نكته، به  ايسنا گفت: طي يك سال گذشته 8 درصد از ميزان مصرف روغنهاي جامد در كشور كاسته شده و  اين ميزان به 70 درصد رسيده است، اما  اين مقدار به هيچ وجه مطلوب نيست و اميدواريم با همكاري وزارت بازرگاني ظرف 5/1 سال  آينده به استانداردهاي روغن هاي خوراكي دست يابيم.
وي ادامه داد: يكي از معضلات كشور از نظر مصرف روغن  اين است كه بسياري از مردم هنوز روغن هاي مايع را روغن حساب نمي كنند و به همين خاطر شركتهاي توليد روغن هزينه هاي گزافي را براي هيدروژنه كردن روغن صرف مي كنند و با  اين هزينه گزاف در واقع روغن ها را مضر مي كنند. لنكراني در ادامه افزود: ايده آل ما  اين است كه مصرف روغن هاي جامد به خصوص روغن هاي نباتي كه مضرترين نوع روغن است، در كشور به حد صفر برسد و جاي آن، روغن هاي خوراكي مايع يا مخصوص سرخ كردن با اسيد چرب و ترانس پايين جايگزين شود كه براي  اين كار نيازمند فرهنگ سازي و تبليغات در بين مردم هستيم و البته همكاري رسانه ها و صنايع توليدي روغن نيز در  اين زمينه لازم است كه با فعاليت شوراي عالي سلامت براي  ايجاد  اين هماهنگي ها بين دستگاههاي مختلف تلاش مي كنيم.
اما در حالي كه مسئولان وزارت بهداشت و بازرگاني معتقدند براي تغيير در روند مصرف و افزايش مصرف روغن مايع بايد تقاضا از سوي مصرف كنندگان افزايش يابد، بسياري از شهروندان نسبت به جامد بودن روغن يارانه اي اعتراض دارند و مي گويند مغازه داران تنها در برابر دريافت وجه اضافي حاضر به تبديل  اين روغن به روغن مايع هستند. طبق اعلام وزارت بازرگاني، نسبت توليد و توزيع انواع روغن هاي مايع در برابر روغن هاي جامد در سال 84 نسبت 30 به 70 درصد است كه  اين رقم در مقايسه با مدت مشابه در سال 83 از نظر ميزان توليد روغن مايع معادل 37 درصد رشد داشته است. توجه به  اين آمار هم مشخص مي سازد كه حتي 70 درصد روغني كه به شيوه كالابرگي توزيع مي شود، روغن جامد است كه در بيشتر نقاط دنيا استفاده از  اين نوع روغن در طبخ غذا منسوخ شده است.

گروه سلامت- همين هفته پيش، روز جهاني ديابت بود. تقريبا همان روزها، مدير يك مركز تحقيقات بين المللي ديابت اظهارنظر عجيبي كرد. او كه در نيوزيلند سخن مي گفت، ادعا كرد بيماري ديابت ممكن است تا پايان اين قرن جزيره مائوري و جزاير پولي نزي را با ساكنانش نابود كند. مردم بومي اين مناطق براي مبتلاشدن به ديابت نوع ? ريسك ژنتيكي بالاتري دارند و اغلب موارد هم بيماري آنها تشخيص داده نمي شود.
نكته مهم ديگر كه علاوه بر ژنتيك وجود دارد و مي تواند مشكل را پيچيده تر  كند، اين است كه در طي سال هاي اخير سبك زندگي و غذايي غربي ها جايگزين عادت سنتي مردم شده است كه اين هم احتمال بيمار شدن آنها را بيشتر مي كند. جالب اينجاست كه مسئولان بهداشتي نيوزيلند هم در اين برنامه شركت داشتند و نظر اين پروفسور را تأييد كردند. براي مثال وزير بهداشت نيوزيلند گفت: آمارها نشان مي دهد كه ديابت نوع ? باعث ??درصد مرگ در ميان مردم جزيره مائوري است. طبق نظر اين محققان، بومي هاي نيوزيلند هم مثل بومي هاي استراليا و سرخ پوستان بومي آمريكا و كانادا بايد مراقب خودشان باشند چون با اين اوضاع به شدت در معرض خطر انقراض هستند.
سرطان پروستات با كاهش كلسترول مهار مي شود
نه اينكه هر كس كلسترول بالاتري داشت، لزوما به سرطان پروستات مبتلا مي شود يا برعكس، با طبيعي نگه داشتن سطح كلسترول بتوان مطمئن شد كه از خطر اين بيماري دور مي شويم، اما نتايج تازه ترين تحقيقاتي كه همين هفته در كنفرانس پيشگيري از سرطان در بوستون ارائه شد، نشان مي دهد كه اگر كلسترول خون كم شود و به حد طبيعي برسد، پيشرفت سرطان پروستات كندتر و احتمال پاسخ آن به درمان هاي ضدسرطان بيشتر شده و نهايتا مرگ ومير ناشي از آن كمتر مي شود.
مجري اين پروژه كه در بيمارستان جانز هاپكينز روي 698 بيمار مبتلا به سرطان پروستات انجام شده، در توضيح علت اين موضوع به خبرنگار رويترز گفت: احتمالا داروهايي كه چربي خون را پايين مي آورند، روي سلول هاي سرطاني شده هم تأثير مي گذارند و رشد آنها را كه از كنترل خارج شده مهار مي كنند. تئوري ديگر براي توجيه اين پديده آن است كه كلسترول خون مي تواند به اين سلول هاي سرطاني كمك برساند كه بيشتر زنده بمانند و نقش پليد خود را در بدن ايفا كنند. البته پژوهش فوق مي گويد به احتمال زياد كلسترول نمي تواند در مورد شروع بيماري گناهكار شناخته شود، چون ميانگين كلسترول خون بيماراني كه در آن شركت داشتند، با مردم عادي تفاوت معناداري نداشت.

وقتي كارشناسان از مضرات روغن هاي جامد صحبت مي كنند،  ايزومر ترانس واژه ناملموسي است كه زياد به آن اشاره مي كنند. اما  اين  ايزومر چيست و چرا همه را شاكي كرده است؟ روغن ها و چربي ها مانند تمام مواد غذايي شامل تركيبات مختلفي هستند كه جزئي ترين بخش تشكيل دهنده آنها اسيد چرب است. اسيدهاي چرب از نظر نوع پيوند بين اتم ها به دو فرم اشباع شده يا سير شده و اشباع نشده يا غيراشباع وجود دارند. اسيدهاي چرب غيراشباع موجود در انواع روغن و چربي چه در مواد غذايي و چه در بدن ما داراي يك شكل طبيعي مولكولي هستند. اما گاهي اوقات در بعضي مواد غذايي طبيعي و يا طي فرآيند توليد روغن نباتي جامد، فرم طبيعي مولكول اسيد چرب تغيير مي كند و يك اسيد چرب غيرعادي  ايجاد مي شود كه به آن اسيد چرب ترانس مي گويند. وجود  اين اسيد چرب در روغن و چربي نامطلوب است و براي سلامتي مضر است و مي تواند موجب بروز بيماري هاي قلبي- عروقي و سرطان شود.
به گفته محققان مقدار اسيد چرب ترانس در روغن هاي مصرفي بايد حداقل باشد و روغن هايي براي مصرف مناسب هستند كه ميزان اسيد چرب ترانس آن ها حداكثر 10 درصد باشد.
مشكل ديگر روغن هاي جامد، بالا بودن ميزان اسيدهاي چرب اشباع در آنهاست. هرچه ميزان اسيد چرب اشباع در روغن بالاتر باشد روغن سفت تر است. اما  اين اسيدهاي چرب خطر ابتلا به امراض قلبي عروقي را افزايش مي دهند و حداكثر ميزان مجاز آن ها در روغن 25 درصد است.
بد نيست بدانيد مدتي است كه وزارت بهداشت تمام توليدكنندگان روغن هاي نباتي جامد و مايع را موظف كرده تا بر روي برچسب  اين مواد ميزان اسيد چرب اشباع و ترانس را درج كنند. پس هنگام خريد توجه كنيد كه روغن انتخابي شما داراي برچسب باشد و همچنين كمترين حد ممكن از  اين اسيدهاي چرب نامطلوب را داشته باشد.