چندي پيش براي شركت در همايش و نمايشگاه بين المللي گردشگري و مسافرتي مديترانه  شرقي (EMITT) كه با شركت 1200 موسسه از 45 كشور جهان در استانبول برگزار مي شد، به كشور تركيه سفر كردم. در حاشيه نمايشگاه، برنامه هاي متنوعي پيش بيني شده بودند كه از جمله آنها مي توان به شركت در كارگاه آموزشي كودك، رسانه و توريسم و نيز ديدار از استانبول و چهار شهر ديگر تركيه اشاره كرد. نوشته اي كه در ادامه مي آيد گزارش كوتاهي است از يك گشت و گذار در پارك مينياتورك استانبول كه با نگاهي آموزشي و در پي آغاز به كار كميته اي كه اخيراً براي بررسي راهكارهاي آموزش فرهنگ و تمدن اسلامي در وزارت آموزش و پرورش كشورمان تاسيس شده، به رشته تحرير درآمده است.
اميدوارم اين تجربه در تقويت هويت ملي- تاريخي و توجه شايسته به ميراث فرهنگي، مورد عنايت مسئولان نظام آموزشي كشورمان قرار گيرد.


روز دوم حضورمان در تركيه و پس از فراغتي كه از شركت در كارگاه آموزشي و برنامه هاي همايش و نمايشگاه گردشگري پيدا كرديم قرار شد به ديدار از شهر استانبول و جاذبه هاي تاريخي، طبيعي و گردشگري دروازه شرق و غرب بپردازيم. ميزبانمان، دانشجويي تبريزي به نام حسن آقا و خانمش را كه هر دو در استانبول درس مي خواندند، به عنوان راهنمايان گروه 6 نفري ما تعيين كرده بود. حسن آقا، دانشجوي دكتراي تاريخ بود و با تاريخ استانبول، ظرايف تمدن بيزانس و تاريخ پانصد ساله عثماني آشنايي كامل داشت و از اين حيث، نعمتي درخور توجه بود.
وقتي اتومبيل از محل هتل دده مان در مجيديه استانبول به راه افتاد، ما انتظار داشتيم دقايقي ديگر مقابل مسجد اياصوفيه و يا موزه توپقاپي و يا جاهاي معروف ديگري كه تا آن روز نامشان را شنيده و تصويرشان را ديده بوديم، متوقف شويم و عظمت بناهاي تاريخي ماندگار و يا آثار شگفت انگيز موزه، ما را به خود فراخوانند، ولي چنين نشد. اتومبيل از اتوبان ها و خيابان هاي متعددي گذشت و در محلي كه به پارك مي مانست و در حاشيه دريا قرار داشت- البته از همان جا هم مناره هاي فراوان مسجدهاي گوناگون شهر استانبول و نيز بناهاي معظم سلطان احمد و اياصوفيه و... را مي شد به راحتي ديد- توقف كرد. به حسن آقا اعتراض كرديم. گفت اول اين جا را ببينيد، بعد به اعتراضتان جواب مي دهم.
جايي كه به آن وارد شده بوديم، پاركي بود به وسعت 60 هزار مترمربع كه تاريخ سه هزار ساله تركيه و آناتولي را يك جا نشان مي داد. نام پارك  مينياتورك (1) بود كه تلفيقي است از دو كلمه مينياتور (به معناي ظريف، كوچك و البته همان هنر مينياتوركاري شرق) و نيز تورك (يا همان ترك). در واقع مينياتورك، به قول تركيه اي ها، ويترين مينياتور شده تركيه است. در اين پارك، هم مي توان تاريخ، هنر، فرهنگ و معماري تركيه را ديد و هم تفريح كرد. در بخش عظيمي از اين پارك كه 40 هزار مترمربع را به خود اختصاص مي دهد، ماكت كوچك شده يا به قول خودشان مينياتور شده 105 اثر تاريخي، فرهنگي، هنري، اقتصادي، ورزشي و... از سراسر تركيه و نيز بخش هايي از سرزمين هاي تحت حاكميت عثماني ها كه اكنون بيرون از خاك تركيه قرار گرفته، عرضه شده است. در سرآغاز بخشي از دفترچه راهنماي مينياتورك كه به تركي و به نام رهبر (راهنما) منتشر شده است، چنين مي خوانيم: در اين جا، صداي برخاسته از گذشته برج گالاتا، از اياصوفيه شنيده مي شود. در اين جا، خانه هاي سافرانبولو، به نغمه اذان مناره پيچدار آنتاليا گوش مي سپارند. در اين جا سماع كاران مزار مولانا، در حياط سليميه مي آسايند. در اين جا، مي توان از حياط سنت آنتوني به كبوتران مسجد اياصوفيه دانه پاشيد. در اين جا مي توان از منزل آتاترك، به تماشاي پل موتسار نشست. در اين جا، آنان كه از پل سنگي آدانا مي گذرند، ساعتشان را به وقت برج ساعت ازمير تنظيم مي كنند. در اين جا....
جنس همه ماكت ها از فايبرگلاس و موادي انتخاب شده كه در برابر برف، بوران و محيط طبيعي پارك كه در حاشيه دريا و در هوايي شرجي واقع شده است، مقاوم باشند. البته آن طور كه از مسئولان پارك شنيديم، در همين مدت كوتاهي هم كه از راه اندازي پارك گذشته، عمليات تعمير و نگهداري، براي جلوگيري از خرابي ماكت ها، به خوبي جريان داشته است. در مينياتور توركيه پاركي يا پارك مينياتوري تركيه، ماكت هاي مينياتور آثار تاريخي، فرهنگي، هنري، اقتصادي، ورزشي و... تركيه همان گونه كه در اصل خود قابل مشاهده اند، با همه ظرايف و دقايق، در مقابل ديدگان تماشاگران و بازديدكنندگان خود هستند. ماكت ها بر اساس سير تاريخي ساخته شدن اصل بناها رديف شده اند و در محوطه اي دلگشا كه بازديد ساده آن چيزي حدود چهار ساعت وقت مي برد، در دو طرف گذرگاه ها قرار گرفته اند. البته آثاري كه اكنون در چارچوب جمهوري تركيه نيستند، بيرون از اين سير تاريخي و در محوطه ويژه اي قرار گرفته اند كه از آن جمله مي توان به: ايستگاه راه آهن شام، قلعه شام، مسجد محمدعلي پاشا در مصر، مقبره سلطان مراد در كوزوو و پل موتسار اشاره كرد. ماكت آثاري كه در سال هاي اخير درست شده اند و از ويژگي  قابل توجهي در معماري برخوردارند نيز در مينياتورك خودنمايي مي كند كه از معروف ترين آنها فرودگاه جديد استانبول، استاديوم المپيك آتاترك، ساختمان شهرداري استانبول و مركز خريد و فروش پروفيلو هستند. ساخت هر ماكت توسط يك حمايت كننده (اسپانسر مالي) صورت پذيرفته كه هزينه نگهداري ماكت نيز بر عهده خود اوست. آرم هريك از سازندگان ماكت ها، روي ورقه هاي فلزي خاصي حك و مقابل ماكت، روي زمين نصب شده است. اسپانسرها، عمدتاً شركت هاي داخلي تركيه هستند كه از جمله آنها مي توان به: خطوط هوايي تركيه، خطوط هوايي MG، هتل گولدن توليپ، فروشگاه هاي زنجيره اي پروفيلو و شركت ساختماني اوياپ اشاره كرد.
آموزش در پارك
هنگام ورود به پارك و موقع خريد بليت، از افراد، در مورد زباني كه با آن تكلم مي كنند و يا به آن آشنايي دارند و دوست دارند دفترچه راهنما و بليت شان به آن زبان صادر شود، پرسش مي كنند. دفترچه هاي راهنما و بليت مينياتورك به پنج زبان تهيه شده اند: تركي، انگليسي، روسي، فرانسوي و آلماني. در حاشيه هر بليت، باركدي حك شده است كه كاربرد خاصي دارد. مقابل هر ماكت، تابلوي فلزي ويژه اي نصب شده كه نام و مشخصات بنا روي آن ديده مي شود. در اين تابلو، محلي وجود دارد كه مي توان بليت را از محلي باركددار وارد آن كرد و در مدت 2 تا 5 دقيقه، به اطلاعاتي كه از بلندگوي نصب شده در كنار هر ماكت و درباره تاريخچه مرتبط با ماكت و با زبان بليت پخش مي شود، گوش فراداد. استفاده از هر بليت، محدوديتي ندارد و هر فرد مي تواند بارها و بارها و تا زماني كه از پارك خارج نشده است، با وارد كردن آن در محل مخصوص هر ماكت، اطلاعات مربوط به ماكت را بشنود. به اين ترتيب، وقتي از مقابل هر ماكت رد مي شويد، صداهايي را به پنج زبان گوناگون مي شنويد كه در محوطه پارك درهم مي آميزند.
با دانش آموزان ترك
معلمي دانش آموزان خود را براي بازديد به مينياتورك پارك آورده بود. نامش عثمان و نام خانوادگي اش
قارا اسماعيل اوغلو بود. نظارت پليسي و خسته كننده اي را بر دانش آموزانش اعمال نمي كرد و روي پلي كه يك طرفش فرودگاه استانبول و طرف ديگرش آثار بيرون از مرزهاي تركيه قرار داشتند، در حال رفع خستگي بود. با دانش آموزان صحبت كرده بودم و مي خواستم از او راجع به مسئله اي كه برايم ايجاد شده بود، سؤال كنم. وقتي از روي لباس فرم و صميميت بچه ها دريافتم كه همه آنها از يك مدرسه آمده اند، متوجه شدم برخي از آنها كارت تركي گرفته اند، بعضي ديگر آلماني و تعدادي هم انگليسي. مقابل ماكت ها، بازار جابه جايي كارت ها رواج داشت و بچه ها، معمولاً توضيحات را هم به تركي و هم به انگليسي و آلماني مي شنيدند. اين مسئله اي بود كه مي خواستم درباره اش از معلمشان بپرسم. عثمان قارا اسماعيل اوغلو، به من گفت: درست است كه من بچه ها را براي مرور درس تاريخ تركيه به اين جا آورده ام، ولي مي خواهم آنها در يادگيري آزاد باشند. اگر من به همه آنها اجبار مي كردم كارت تركي بگيرند، اين آزادي عملي كه مشاهده مي كنيد، به وجود نمي آمد. من دوست دارم دانش آموزانم از راههاي گوناگون، چيزي را كه من مي خواهم بياموزند، خود شخصاً تجربه كنند و ياد بگيرند. حرف هاي معلم ترك، مرا ياد روش هاي ساخت  وسازگرا در آموزش و دخالت دانش آموزان در شكل گيري و ساخت دانش مورد نياز خود و نيز يادگيري تلفيقي انداخت و ديدم كه چه قدر راحت توانسته است بين يادگيري تاريخ و زبان، تلفيقي صحيح ارائه دهد.
موزه پيروزي
حدود 20 هزار مترمربع از محيط مينياتورك پارك به فضاهاي سربسته اختصاص يافته كه موزه پانوراماي ظفر تركيه، يكي از آنهاست.
ماكت ها، مجسمه هاي آدمك ها و تصويرهايي كه استادانه بر ديوارهاي موزه نقش بسته اند، با همراهي جلوه هايي از نور، صدا و داستان، تاريخ نه چندان دور تركيه را از جنگ چاناق قلعه(2) تا جنگ رهايي بازگو مي كند. اگر مينياتورك ويترين تركيه است، اين جا چگونگي شكل گيري جمهوري تركيه در 80 سال اخير نشان داده مي شود.
همه  جا را ديده بوديم
وقتي بازديد شش ساعته ما از مينياتورك پارك تمام شد و پس از گشت و گذاري چهار پنج روزه در چند شهر ديگر تركيه، در معيت ديگر راهنمايان به استانبول بازگشتيم و دوباره حسن آقاي دانشجوي دكترا، راهنماي ما شد، همگي به او حق داديم كه اعتراضمان در آغاز بازديد مينياتورك بي مورد بود. در واقع درست بود كه در اين چند روز بناي اصلي خيلي از ماكت ها را ديده بوديم، ولي مي شود مينياتورك پارك را ديد و هيچ جاي ديگر را نديد.(3)
مينياتوري از ايران
آموزش درس تاريخ، ايجاد حس وطن دوستي، تعلق خاطر به ميهن، ميراث فرهنگي و شخصيت هاي بلندمرتبه كشورمان، همواره از سخت ترين كارها در تعليم و تربيت هستند. وقتي تجربه تاريخي- هنري- آموزشي مردمان تركيه را از ابعاد گوناگون واكاوي مي كنم، با خود مي انديشم كدام دلسوخته تاريخ و فرهنگ ايران زمين و كدام علاقه مند آموزش و پرورش صحيح فرزندان اين آب و خاك، مينياتوري از ايران را برخواهد افراشت؟

زيرنويس
۱. Miiaturk; Miyatur Turkiey Parki.
۲. جنگ چاناق قلعه كه با تهاجم مشترك انگليس و فرانسه، براي اشغال تنگه چاناق قلعه آغاز شد، از بزرگ ترين و پرتلفات ترين جنگ هاي جهاني اول است كه در پهنه دريا و خشكي ادامه داشت و طي آن مردم تركيه توانستند با تحمل 250 هزار كشته، قواي متفقين را وادار به عقب نشيني و قبول شكست كنند. تاريخ نگاران، نتيجه اين جنگ را كه سبب شد جنگ جهاني اول پيروز قطعي نداشته باشد، در برخي از مهم ترين وقايع سياسي قرن بيستم موثر مي دانند. از جمله اين كه انقلاب بلشويكي روسيه را در 1917 از نتايج غيرمستقيم اين جنگ مي دانند.
۳. نمونه ديگري از مينياتورك را در آنتاليا (شهري در جنوب تركيه، ساحل مديترانه) ديديم كه البته عظمت و گستردگي مينياتورك پارك استانبول را نداشت، ولي مي شد از آن براي 250 هزار دانش آموز شهر، استفاده هاي آموزشي فراواني برد.