چراي بي رويه دام، راهسازي بي مطالعه و ساخت و سازهاي عنان گسيخته، اكوسيستم كوهستاني كشور را تهديد مي كند
گونه هاي يگانه در كوه هاي ايران
نرگس روحاني سراجي
مجمع عمومي سازمان ملل متحد در پنجاه و هفتمين جلسه عمومي خود در سال 2002 به جمع بندي فعاليت هاي انجام شده طي سال بين المللي كوهها پرداخت و روز يازده دسامبر را به عنوان روز جهاني كوهستان تعيين و اعلام نمود.
طبعاً ما ايرانيان به دليل كوهستاني بودن كشورمان بايد برنامه ها و تب و تاب بيشتري براي شناساندن اهميت كوهستانها و حفظ و مراقبت از اين منابع با ارزش جهان هستي داشته باشيم.
برخي تشكل هاي زيست محيطي ضمن برگزاري آئين هاي پاكسازي ارتفاعات در گردهمايي خود بر ضرورت حفظ كوهستان به عنوان زيست بوم ارزشمند تاكيد مي كنند كه در مقايسه با آنچه كه مورد توقع مي باشد بسيار اندك است.
ايران كشوري كوهستاني است كه نزديك به 5/54 درصد آن را كوهستانها پوشانيده است. به نقل از آقاي دكتر احمدرضا ياوري، استاد دانشكده محيط زيست دانشگاه تهران تشكيل تاريخ فرهنگي ما و بسياري از قلعه هاي تاريخي و آثار باستاني و... در كوهها بوده است. كوه ها اكوسيستم هاي پر انرژي هستند مخصوصاً در كشور ما كه سه پوسته تكتونيك به هم مي خورند: زلزله-آتشفشان- رانش.
آنچه اكنون در كوهستان هاي ايران مي گذرد اين واقعيت تلخ است كه ما از لحاظ فرسايش خاك با يك روند نگران كننده روبه رو مي باشيم كه مي تواند آينده محيط زيست و كشاورزي كشور را در معرض تهديد جدي قرار دهد. در مورد فرسايش خاك در استان چهارمحال و بختياري در اواخر دهه 60 كه منجر به رانش زمين و حتي ناپديد شدن يك روستا گرديد، يا رانش زمين بر اثر تراشيدن كوه جهت توسعه جاده ورودي شهر در منطقه اوشان كه منجر به تخريب جاده و چندين خانه اهالي منطقه گرديد هنوز تحقيق و پيگيري لازم انجام نشده است. همچنين براي احداث جاده در منطقه ارسباران، از سوي كليبر به طرف غرب كه چشم اندازها و طبيعت كم نظيري را در خود جاي داده است، حداقل ملاحظات زيست محيطي نيز رعايت نشده و سؤال اين است كه چرا براي احداث اين قبيل جاده ها كه زيباترين مناطق كوهستاني و دره ها را قطع مي كنند ضابطه اي در نظر گرفته نمي شود؟
در ارتفاعات شمال تهران سالها شاهد راهسازي بي رويه، شكافتن كوهها در مقياس وسيع و ريخت و پاش هايي از اين دست هستيم. تا جايي كه مانعي براي جلوگيري از دست اندازي دلالان و زمين خواران به اراضي ارتفاعات مشرف به تهران نيست يا در كرج شاهد دست اندازي زمين خواران به اراضي كوهستاني تحت عناوين و بهانه هاي گوناگون هستيم.
چراي دام و تغيير كاربري اراضي كوهستاني از عوامل مرحله تخريب كوه هاي ايران مي باشند. لازم به توضيح است كه علفزارهاي كوهستاني مناطق شيب دار كه براي بار اول شخم زده مي شوند و به زير كشت گندم يا جو مي روند محصول خوبي به بار مي آورند اما در سالهاي بعد و تكرار كاشت نه تنها از كيفيت آن كاسته مي شود، بلكه براي پربار شدن، اراضي بايد به آيش هاي طولاني سپرده شوند. در نتيجه پوشش گياهي و خاك ارزشمند علفزارهاي كوهستاني به اين طريق از بين مي رود تا زماني كه تمام علفزارهاي كشور تحت عنوان مرتع در معرض دخل و تصرف قرار مي گيرد، اين گونه تخريب ها ادامه دارد. در حالي كه بسياري از علفزارهاي كوهستاني به دلايل گوناگون از قبيل ارتفاع بالا، شيب زياد، جنس زمين، نوع گياهان و تراكم اندك آنها فاقد قابليت لازم براي چراي دام هستند. متاسفانه كوهها در برزخ مرزبندي مسئوليت ها ميان ادارات منابع طبيعي، سازمان حفاظت محيط زيست و سازمان جنگل ها و مراتع گرفتار آمده اند و متولي و مدافع پيگير ندارند.
هنوز فرزندانمان نمي دانند كه كوهها در تامين آب و سرسبزي زندگي چه اندازه دخيل مي باشند و نقش حياتي دارند. هجوم به اين منابع با هدف ساخت و ساز باعث محروم كردن نسل هاي آينده از آب زلال چشمه ها و رودها، دره هاي سرسبز و جلوه هاي زيباي زندگي در دامنه هاي كوهستاني است.
گونه هاي جانوري و گونه هاي گياهي نيز به عنوان دو عامل مهم در اكوسيستم كوهستان مطرح هستند و به دليل همين تنوع شرايط محيطي در اين كشور پهناور كوهستاني تعداد گونه هاي جانوري و گياهي بسيار قابل توجه است؛ به طوري كه تعداد گونه هاي پستانداران و پرندگان وحشي ايران به ترتيب 160گونه و 502 گونه تقريباً برابر با تعداد گونه هاي مربوط به كل قاره هاي اروپا مي باشد. در خصوص اهميت اكوسيستم هاي كوهستاني ايران براي پشتيباني از زيست جانوران وحشي كافي است بدانيم كه تعداد 39 گونه و يا زيرگونه از پستانداراني كه بر اساس فهرست IUCN رو به انقراض و يا در معرض تهديد قرار دارند در اكوسيستم هاي كوهستاني ايران زندگي مي كنند و همچنين تعداد 6 گونه از پرندگاني كه در فهرست قرمز تهديد به انقراض هستند، نيز در كوه هاي ايران يافت مي شوند و نيز از مجموعه گونه هاي متنوع خزندگان، مناطق كوهستاني ايران، تعداد 5 گونه در فهرست قرمز اتحاديه جهاني حفاظت در معرض تهديد و انقراض قرار دارند. تنوع در كوهستان هاي ما به دليل كمربندهاي متنوع ارتفاعي و همجواري اقليم خشك و مرطوب در حد بسيار بالايي ظهور پيدا كرده است. قريب به 8 هزار گونه گياهي در ايران مي رويد و قريب به دو هزار گونه از اين گياهان گونه هاي آندميك و انحصاري هستند كه در ديگر نقاط جهان وجود ندارد.
اغلب رويشگاه هاي كوهستاني ايران دربرگيرنده اين پوشش گياهي است. دكتر ولي الله مظفريان عضو هيأت علمي مؤسسه تحقيقات جنگل ها و مراتع در مورد حفاظت از اين منابع خدادادي مي گويد: طي سالها تحقيقات حداقل به 35 گونه دست يافته ام كه به نحوي از كوهستان هاي ايران جمع آوري گرديده اند. نمونه هايي كه فقط در ايران مي رويند حفاظت و نگهداري از اين منابع سرشار و با ارزش يك وظيفه ملي است. كوهستان ملك خصوصي هيچ فرد و يا سازماني نيست تا به هر طريقي كه مي خواهند در آن تغييرات ايجاد كنند. كوهستان يك ميراث ملي و ثروت همگاني و متعلق به آحاد مردم و حامي نسل ها است. مردم كوهستان روي منابع نشسته اند ولي خودشان از همه فقيرترند. براي اين كه در حفاظت كوه ها موفق باشيم بايد جوامع محلي و اهالي ذي نفع و حافظين كوه را هم ببينيم. بنابراين وظيفه حكم مي كند به عنوان يك ايراني، در حفاظت از كوهها كوشا باشيم و مانع از تخريب آنها شويم.
|