آنچه بايد از اين بيماري بدانيد و به كودكان ياد بدهيد
صرع در كلاس درس
*اسماعيل خاتمه
|
|
گروه سلامت- درباره صرع، هنوز هم باورهاي غلط بسياري در ميان عامه مردم رواج دارد. خيلي ها هنوز هم فكر مي كنند، مبتلايان به صرع، اغلب از نظر ذهني عقب مانده اند و آدم هاي مفلوكي هستند كه هرگز نمي توانند زندگي عادي داشته باشند! با اين اوصاف، تصور كنيد در يك كلاس درس، ناگهان يكي از دانش آموزان به زمين بيفتد و دچار حمله تشنجي شود. دانش آموزان چه فكر مي كنند؟ آموزگاران چه؟ پدر و مادرهايي كه در خانه اين ماجرا را از زبان فرزندشان مي شنوند چه مي گويند؟
مقاله زير، درباره ابتدايي ترين مسائلي كه از اين بيماري بايد دانست و نوع برخورد با كودكاني كه شاهد اين اتفاق بوده اند، توضيحات مفيدي ارائه كرده است.
***
صرع يك اختلال شناخته شده از روزگاران قديم است و قدمت آن به عصرحجر برمي گردد. يونانيان باستان به اين بيماري به عنوان يك بيماري مقدس نگاه مي كردند. آنان معتقد بودند اين تجلي يكي از خدايان است كه مي تواند سبب سقوط بيمار روي زمين و تكان هاي شديد وي شود و بعد، قبل از مرگ كامل بيمار، مجددا وي را زنده كند. بقراط اولين كسي بود كه با اين نظريه مخالفت كرد. اين پزشك يوناني در حدود 2450 سال قبل معتقد بود صرع يك بيماري با منشاء اختلال مغزي است.
طي 2هزار سال بعد، نظريه هاي خرافي ديگري هم در مورد علت اين بيماري شكل گرفت. در نگرش اول، اعتقاد بر اين بود كه اين بيماري به علت نفوذ ارواح خبيث و شيطاني به بدن افراد بروز مي كند. به همين دليل براي بيرون راندن ارواح خبيث از جسم بيماران سعي مي كردند به روش هاي خشونت باري متوسل شوند كه بسياري از مواقع باعث صدمات جسمي و حتي مرگ بيمار مي شد، در نگرش دوم كه جالينوس از مدافعان آن بود، تصور مي شد كه به دليل بروز لخته و آماس در عروق دست يا پا اين بيماري شروع مي شود. به همين دليل دست و يا پاي بيماران را در هنگام حمله محكم مي بستند تا جريان خون آن قطع شود و بيمار بهبود يابد. حتي گاهي اوقات، يكي از اندام هاي بيمار را كه تشنج از آن شروع مي شد قطع مي كردند. اگر حمله تشنجي از يك اندام شروع نمي شد، جمجمه بيمار را مي شكافتند و سعي مي كردند تا لخته را خارج كنند.
تا حدود يك صدسال پيش، درمان هاي گوناگوني كه براي بيماري صرع معــرفي مي شدند هيچ كدام موثرنبودند و بيشتر جنبه خرافي داشتند و خرافات باعث شده بود تا واقعيات و حقايق هويدا نشود.
مغز به عنوان جايگاه صرع
مغز از ميلياردها سلول عصبي به نام نورون تشكيل شده است. عمل نورون ها انتقال پيام عصبي به نورون هاي ديگر است. اين پيام ها از طريق ناقل هاي شيميايي به نام نوروترانسميتر به نورون هاي بعدي منتقل مي شوند.
وقوع هرگونه حمله تشنجي، ناشي از انتقال ناگهاني تعداد بسيار زيادي از پيام هاي عصبي در مغز است كه در حالت عادي نبايد اين پيام ها از مغز ساطع شوند. در ضمن، نبايد به صورت همزمان اين قدر پيام غيرلازم صادرشوند.
اين پيام ها مي توانند فقط در يك قسمت از مغز توليد شوند و يا تمام مغز را دربرگيرند. با توجه به محل شروع پيام ها نوع تابلوي باليني حمله تشنجي هم تعريف مي شود. مثلا اگر از نورون هاي ناحيه حركتي مغز شروع شوند، ممكن است حمله به صورت تكان هاي اندام شروع شود. علت دقيق شروع حمله تشنجي هنوز مشخص نيست.
صرع در كودكان عقب مانده ذهني
صرع با عقب ماندگي ذهني ارتباط ويژه اي دارد. هنگامي كه عقب ماندگي ذهني با صرع توام شود خود را به صورت چالشي قابل توجه نشان مي دهد و همچنين از نظر اقتصادي بارسنگيني بر دوش نظام سلامت خواهد داشت.
به طور كلي ميزان شيوع صرع در افراد كـــم توان ذهني (IQ بيــن۵۰ تا۶۹) حدود 15درصد و در بين آنهايي كه داراي IQ كمتر از۵۰ هستند 30درصد است. اما يافته هاي مطالعاتي حاكي از اين است كه شيوع عقب ماندگي ذهني در افراد مبتلا به صرع مشابه شيوع اين اختلال در افراد عادي است. سنــدرم داون شايــع ترين علـت كرومــوزومي عقــب مانــدگي ذهــني اسـت و در شرحــي كه خود داون از اين سندرم ارائه كرده به وجود ارتباطي بين سندرم داون و صرع اشاره اي نشده است.
رفتارهاي مشابه
يكي از مــواردي كه به تشخيص صحيح نوع صرع كمك مي كند، شرح دقيق وقايعي است كه در يك حمـــله تشنجي بروز مي كند. باتوجه به اينكه افراد مبتلا به عقب ماندگي ذهني قادر نيستند شـــرح كامل وقايعي كه براي آنها در هنگام بروز حمله تشنجي پيش مي آيد را به طور دقيق شرح دهــند، لذا تشخيص صرع در اين افراد با مشكل همراه است.
از سوي ديگر عقب ماندگان ذهني از خود رفتارهايي بروز مي دهند كه بسيار شبيه صرع است، براي مثـال كشش هايي هماننــد آنچــه در صرع رخ مي دهد، در بين كودكان عقب مانـده ذهنــي كه دچار اسپاسم و حالــت سفــتي هستند نيز ديده مي شود. آرام و ساكت به جايي خيره شدن و يا پاسخ هــاي كند در نوعــي از صرع در كودكان مبتلا به عقب ماندگي ذهني نيز ديده مي شـود. در تـعدادي از مطالعات ديده شده كه 20تا۳۰ درصد از افراد عقب مانده ذهني كه براي ارزيابي صرع ارجاع داده شده اند رفتارهايي مشابه صرع اما بدون هيچ گونه ابتلا به صرع داشته اند. شايع ترين رفتارهايي كه امكان اشتباه آنها با صرع وجود دارد عبارتند از: انقباض ناگهاني و شوك مانند قسمتي از عضله يا تمامي يك عضله يا گروهي از عضلات، خلق و خوي عصباني و پرخاشگري دوره هاي حواس پرتي.
بيماران صرعي شخصيت خاصي ندارند ولي خصوصياتي مانند سمج بودن، نترس بودن، تمايل به لج بازي و پيله كردن، بهانه جويي، تمايل به اقدامات غيرمترقبه و انفجاري، تحول خلق وخو مانند خوشي و غم به طور ناگهاني، دوره هاي عصبانيت شديد و سريع مانند شكستن اشياء، حمله كردن و نظاير آن در اين افراد فراوان ديده مي شود.
صرع و كلاس درس
هنگامي كه يكي از دانش آموزان دچار تشنج و يا حمله صرع مي شود، اثرات آن تمامي كلاس را در بر مي گيرد. دانش آموزان ممكن است نگران سلامت و بهبودي همكلاس مصروع خود باشند. آنها ممكن است از وضعيت بوجود آمده به شدت نگران و مضطرب شوند، چراكه همكلاسي آنها كه تا چند لحظه قبل صحيح و سالم در كنار آنها نشسته بود، حالا به شدت بيمار نشان مي دهد و ممكن است بروز اين پيشامد را براي خود نيز متصور باشند.
هنگامي كه اين وضعيت در كلاس پيش مي آيد دانش آموزان نياز دارند كه اطلاعات واقع بينانه به اقتضاي سني كه در آن قرار دارند در خصوص وضعيت بوجود آمده دريافت كنند. آنها نيازمند دريافت اين واقعيت هستند كه هيچ خطري نه آنها و نه دانش آموزي كه به حمله دچار گشته را تهديد نمي كند. در صورت عدم ارائه آگاهي مناسب به دانش آموزان ممكن است ترس به وجود آمده در آنها باعث طرد يا تحقير دانش آموز مصروع توسط آنها گردد. هنگامي كه آموزگار و يا مربي بهداشت وقايعي را كه اتفاق افتاده براي دانش آموزان شرح داده و به پرسش هاي آنها در اين زمينه پاسخ مي دهد، اين امكان و زمينه را بوجود مي آورد تا اثرات نامطلوب اجتماعي بروز تشنج كاهش يابد. اين بحث و گفت وگو مي بايست در صورت امكان هرچه سريع تر بعد از بروز حمله انجام گيرد.
براي كودك توضيح بدهيد
بايد به كودكاني كه بيننده يك حمله صرعي درباره يكي از همشاگردي هاي خود بوده اند توضيح داد: چيزي كه براي دانش آموز اتفاق افتاده تشنج نام دارد. اين تشنج به اين دليل اتفاق مي افتد كه براي مدت يك يا دو دقيقه مغز كودك نمي تواند درست عمل كند و پيام هاي درهم و برهمي را به بدن مي فرستد كه باعث بروز اختلال مي گردد. اما پس از اين مدت تشنج تمام شده و هم مغز و هم جسم كودك به طور درست و صحيح عمل مي كنند. تشنج قسمتي از پديده اي است كه صرع نام دارد كه بعضي از كودكان اين وضعيت را دارند. صرع يك بيماري نيست و هرگز از يك كودك به كودك ديگري انتقال نمي يابد و كودكاني كه اين وضعيت را دارند با مصرف دارو از بروز تشنج در آنها پيشگيري مي شود.
* كارشناس سازمان آموزش و پرورش استثنايي
|