عكس: گلناز بهشتي
دكتر فرنوش صفوي فر
موج آنفلوآنزا و شايعات پيرامون آن، همزمان با شروع فصل سرد، اوج مي گيرد و به خروش مي افتد. البته سال گذشته اوضاع طوري بود كه آماده باش نيروهاي بهداشتي، حتي در فصل هاي بهار و تابستان هم كاملاً از حرارت و جديت نيفتاد. امسال هم كه هنوز زمستان را از سر نگذرانده ايم و مي شود گفت در اوج حساسيت ها و نگراني هاي آنفلوآنزايي هستيم. اين بار، دكتر ايرج خسرونيا، رئيس جامعه پزشكان متخصص داخلي ايران، گوشه اي از نگراني ها و شايعه هاي جاري شده بين مردم را در اين باره انعكاس داده است: طي ماه هاي اخير شايعات زيادي در مورد بروز و مشاهده مواردي از آنفلوآنزاي پرندگان و مرگ و مير ناشي از آن در كشور وجود داشته است. شيوع نوع جديدي از آنفلوآنزاي انساني كه منشأ آن از كشورهاي عراق و عربستان و به واسطه تردد زائران به اين كشورهاست، ممكن است عامل انتشار اين شايعات باشد.
تا اينجا برخي شايعه هاي تأييد نشده را از قول ايشان خوانديم، اما آن بيماري كه اخيراً در كشور شايع شده است و به صراحت مي توان در مورد آن اظهار نظر كرد، نوع جديدي از آنفلوآنزاي انساني است كه تعداد زيادي از مردم را درگير كرده است، به طوري كه مي توان گفت در هر 5 خانواده حداقل دو نفر به اين بيماري مبتلا شده اند. و اين كه: موارد زيادي از مرگ و مير ناشي از اين نوع آنفلوانزاي جديد انساني به علت عفونت هاي ثانويه آن در اين افراد ديده شده است. چند نكته در اين خبر وجود دارد كه ممكن است ذهن مردم عادي را درگير كند و نگراني هايي برايشان به وجود آورد:
۱) در ايران آنفلوآنزاي انساني شايع شده است(به طور نگران كننده اي بيشتر از سال هاي قبل)
۲) نوع اين آنفلوآنزا جديد است (نكند از نوع كشنده باشد!)
۳) منشأ اين نوع آنفلوآنزاي جديد، عراق و عربستان است و تردد زائران باعث انتقال آن به كشورمان شده است.
آنفلوآنزا يا سرماخوردگي؟
شايد روشن كردن اين نكته براي مردم عادي كمي سخت باشد، شايد هم وقتي آدم مريض مي شود، آن قدر بيماري اش را جدي و سخت مي بيند كه دلش مي خواهد بدترين تشخيص را براي خودش بگذارد. سرماخوردگي چيست و آنفلوآنزا چيست؟ اين را بايد اول هر پاييز با هم مرور كنيم.
دو بيماري كه اين همه به هم شبيه هستند. هر دو ويروسي، هر دو عفونت دستگاه تنفس و هر دو هم اغلب خود به خود بهبود پيدا مي كند. البته تفاوت هايي هم هست، وگرنه روي هر كدام يك اسم نمي گذاشتند. نگراني ها كلاً از بابت آنفلوآنزاست. عوارضي كه آنفلوآنزا مي تواند در افراد با ضعف ايمني بدهد و نيز تركيب آن با نوع فوق حاد پرندگان.
دستورالعمل كشوري مراقبت از آنفلوآنزا، روي يك نكته در تفاوت علائم اين دو بيماري تاكيد دارد: تدريجي بودن علائم سرماخوردگي و پيشرفت سريع آنفلوآنزا. علائم آنفلوآنزا بعد از يك دوره كمون 1 تا 3 روزه شروع مي شود، طوري كه بسياري از بيماران مي توانند زمان شروع آن را به ياد بياورند.
معمولاً درد عضلاني يا سردرد بيشترين علامت مشكل ساز در آنفلوآنزاست و شدت آن مرتبط با اوج تب است. علائم عمومي، مثل درد عضلاني و درد مفاصل، معمولاً براي 3 روز باقي مي مانند. علائم تنفسي شامل سرفه خشك، گلو درد شديد، انسداد و ترشح بيني هم، معمولاً در شروع بيماري وجود دارند. اما اين علائم زماني كه علائم عمومي كمرنگ شده اند، ظاهر مي شوند و تا 3 يا 4 روز بعد از فروكش كردن تب هم باقي مي مانند.
نكته ديگر، در شناخت تفاوت اين دو بيماري، شدت علائم است: به طور كلي علائم آنفلوآنزا از سرماخوردگي شديدتر است. تب طولاني و بالا، لرز، سرفه هاي خشك و طولاني مدت، كوفتگي بدن جزء خصوصيات آنفلوآنزاست كه سرماخوردگي اين علايم شديد را ندارد. اينها، توصيف تفاوت هاي اين دو بيماري ويروسي دستگاه تنفس، از ديد دكتر عليرضا استقامتي، متخصص عفوني و معاون بيماري هاي واگير مركز مديريت بيماري هاي وزارت بهداشت است.
به هر حال، بر اساس دستورالعمل كشوري مراقبت از آنفلوآنزا، آن چه كه تشخيص بين اين بيماري و ساير بيماري ها را، از جمله سرماخوردگي، قطعي مي كند، فقط گزارش آزمايشگاه ويروس شناسي است.
هميشه آماري از ايران نداريم....
عصر ارتباطات آمد و گذشت و رفت و ما هنوز در گزارش هاي علمي مان اين جمله را تكرار مي كنيم كه آماري از ايران نداريم، اما در آمريكا... ظاهراً نتايج مركز كنترل بيماري هاي آمريكا بيشتر در دسترس ماست تا آمار مركز مديريت بيماري هاي خودمان. كاري نداريم كه علت از كجاست، اما همين آمار ناپيدا بيشتر اوقات كار دست مان مي دهد.
معاون مركز مديريت درباره وضعيت آماري آنفلوآنزا مي گويد: ما در زمان حاضر فقط مي توانيم بگوييم كه موارد آنفلوآنزاي انساني در ماه هاي اخير نسبت به ماه هاي قبل بالا رفته، ولي عدد آن را نداريم، ولي در هر صورت اين مسئله اي غير معمول و نگران كننده نيست. وقتي آمار نباشد، ديده ها و شنيده هاي روزمره، مطب، بيمارستان، دوست و آشنا، ناخودآگاه روي مان تأثير مي گذارد و ممكن است از آن نتايج نگران كننده اي هم بگيريم.
نوعي جديد از آنفلوآنزا؟
در حال حاضر سه نوع ويروس آنفلوانزا شناخته شده است: B ,A و C.
گزارش هاي سازمان بهداشت جهاني مي گويد تيپ B ويروس، البته با ميزان كمتر، مسئول ايجاد همه گيري هاي منطقه اي و در برخي موارد،گسترده است و تيپ C اغلب در ايجاد موارد تك گير و همه گيري هاي كوچك موضعي نقش داشته است. اما آن نوعي از ويروس كه باعث بسيج عمومي  براي مبارزه آن شده و مي تواند همه گيري هاي گسترده و كشنده ايجاد كند، نوع A است. در بين انواع ويروس هاي آنفلوانزا، تيپ A است كه قابليت ايجاد زيرگروه هاي جديد را دارد. اين زيرگونه ها، علاوه بر انسان، مي تواند برخي حيوانات، از جمله پرندگان ، ببرها، گربه، خوك و اسب ها را هم بيمار كند. (سر و كله آنفلوآنزاي پرندگاني هم، كه اين همه درباره اش مي شنويم و نگرانيم، از بين همين زيرگونه هاي جديد پيدا مي شود.) در حالي كه انواع B,C ويروس فقط براي انسان بيماري زا هستند. برخي زيرگونه هاي ويروس آنفلوآنزاي تيپ A نقش مهم تري در همه گيري ها و عالم گيري هاي بيماري دارد. مهم ترين اين زير گونه هاي بين المللي، انواع H22 H32 H11 هستند.
دكتر استقامتي در مورد جديد بودن نوع ويروس آنفلوآنزاي در گردش مي گويد: پايگاه هاي ديده وري ما در كشور هر هفته به طور متوسط بين 25 تا 30 مورد نمونه ويروس آنفلوآنزاي انساني را بررسي مي كنند تا نوع ويروس در گردش را پيدا كنند.
آنفلوآنزاي انساني كه اكنون در كشور ديده مي شود، آنفلوانزاي انساني نوع B و H32 است كه پايگاه هاي ديده وري ما در كشور آنها را شناسايي كرده اند و اين انواع آنفلوانزاي انساني مواردي است كه در همه كشورهاي ديگر هم ديده شده و واكسن آنفلوآنزاي موجود در كشورها نيز بر اساس همين نوع ويروس طراحي شده است.
اينها سوغات حاجي هاست؟
مكه و مدينه در ايام ذيحجه، و حتي در ساير ماه هاي سال، ميزبان تعداد زيادي زائر از سراسر دنياست. بيشتر كساني كه از اين سفر برمي گردند هم، ديده ايم، كه نوعي سرماخوردگي را در آنجا از سر گذرانده اند. اين مشاهده ها، شايد باعث شود فكر كنيم سرماخوردگي هاي فعلي، كه تعدادشان هم كم نيست، سوغات همين سفرها باشد.
دكتر استقامتي، كه صاحب صلاحيت ترين فرد براي اظهار نظر در اين باره است، مي گويد:
تعداد موارد ابتلا به اين نوع آنفلوآنزا در كشور بعد از سفر حجاج بيشتر شده است و به همين علت ممكن است مردم خودشان اين فرض را داشته باشند كه اين نوع ويروس ها از عربستان يا كشورهاي عربي به ايران آمده باشد. ولي ما بررسي اپيدميولوژيك در اين زمينه انجام نداده ايم كه اين مسئله را ثابت كند. بنابراين چون در اين مورد مطالعه اي نكرده ايم، نمي توانيم اين فرضيه را رد يا تاييد كنيم.
اين جمله ها در وضعيت فعلي، شايد متناسب ترين عبارات براي عصر ارتباطات ايراني باشد.

نوجوانان امروزي ورزش نمي كنند
گروه سلامت-نتايج اين تحقيق كه در آن طرف دنيا انجام شده، چندان هم بي ربط به ما نيست، نگوييد بچه هاي ما فرق دارند. نتايجي كه مي گويد نوجوانان امروزي كم ورزش مي كنند، بد غذا مي خورند و اين آنها را در معرض انواع بيماري ها قرار مي دهد.
خبرگزاري رويترز گفته اين مطالعه نشان مي دهد 50 درصد نوجوانان كمتر از حد لازم ورزش مي كنند و 30 درصدشان بيشتر از حد توصيه شده 2 ساعت در روز پاي تلويزيون مي نشينند. (توجه داريد كه اين هم به عنوان يكي از رفتارهاي غيربهداشتي در نظر گرفته شده) فقط 12 درصد آنها 5 وعده در روز ميوه  مي خورند و تنها در رژيم 32 درصدشان چربي به اندازه مقدار مجاز وجود دارد.
يكي از نكته هاي جالب اين تحقيق، كه در شماره فوريه نشريه طب پيشگيري آمريكا چاپ شده، اين است كه رفتارهاي غلط تغذيه اي در بين نوجواناني بيشتر بود كه والدين بي قيد نسبت به اين مسائل داشتند. مثلاً سيگاري بودند يا اضافه وزن داشتند.
رانندگي بيشتر، سرطان بيشتر
گروه سلامت-هيچ وقت فكر مي كرديد راننده ها را غير از تصادف هاي جاده اي خطر ديگري هم تهديد كند؟ محققان مي گويند آنها كه بتوانند از تصادف ها جان سالم به در ببرند، بيشتر از بقيه در معرض خطر سرطان هستند. هرچه در ساعت هاي بيشتري از روز رانندگي كنند، احتمال ابتلايشان به سرطان پوست بيشتر مي شود.اين را كه رانندگي چه ربطي دارد به سرطان، از خبرگزاري رويترز بشنويد كه كار اين محققان را گزارش كرده است. در بين راننده هايي كه مبتلا به سرطان پوست شده اند، تعداد آنها كه بيماري در سمت چپ بدنشان بود، بيشتر بود. از همين جا اين محققان متوجه شدند كه باز هم دست نور خورشيد و پرتوهاي فرابنفش آن در كار است؛ طرف چپ راننده ها، وقتي در روز رانندگي مي كنند، بيشتر در معرض نور آفتاب است، به همين دليل هم احتمال بروز سرطان در اين قسمت ها بيشتر است.
بررسي اين محققان روي 898 بيمار مرد و زن نشان داد قسمت هاي برهنه، مانند سر، گردن، بازوها و دست ها بيشتر از بقيه به اين نوع سرطان دچار مي شوند. تعداد موارد بيماري در بين مردان تقريباً دو برابر زنان بود. ميانگين ساعت هاي رانندگي هم در مردان بيشتر از زنان بود و اين يعني علت ابتلاي بيشتر مردان، مقاومت بيشتر خانم ها نيست، بلكه بيشتر رانندگي كردن مردان است.

دكتر مينو محرز
شايد هيچ كس به اندازه من روز شنبه خوشحال نبود. چون در طول 6 سال گذشته كه به صورت باليني روي بيماران كار كرده و در مورد اين دارو پژوهش مي كرديم، همه محققان اين پروژه منتظر چنين روزي بودند تا اعلام بي خطري و مفيد و موثر بودن آن را ببينند. همين جا جا دارد كه از همه محققاني كه در سراسر كشور در مورد اين دارو تحقيق كرده اند، تشكر كنم.
من بايد به عنوان مسئول تحقيقات باليني اين پروژه از عزيزاني كه اين دارو را تهيه كردند و در اختيار ما گذاشتند تا روي بيمارانمان آزمايش كنيم، تشكر كنم. كميته علمي-راهبردي كه روز اول متشكل از يك نفر روس و 5 نفر ايراني تشكيل شد هم تلاش هاي زيادي كرد.
من به عنوان پزشكي كه بيش از 20 سال است كه با بيماران مبتلا به ايدز سر و كار دارم،مي گويم ما پزشكان انتظار داريم، دارويي كه مصرف مي كنيم بي خطر باشد. خوب اين دارو مراحل تعيين ميزان سميت خود را در سطح بين المللي يعني 2 مركز در ايران و يك مركز در اروپا طي كرد و ثابت شد كه كاملا بي خطر است. تازه دوزي كه ما در آزمايش هاي باليني مورد آزمايش قرار داديم يك دويست و پنجاهم دوزي بود كه باعث بروز مسموميت دارويي مي شد. بنابراين، اين دارو كاملا بي خطر است.
انتظار ديگري كه داريم اين است كه دارو موثر باشد. آزمايش هاي باليني كه ما انجام داديم نشان داد، اين دارو به خوبي موثر است و باعث تقويت سيستم ايمني بدن بيماران مي شود. اين دارو باعث افزايش تعداد سلول هاي ايمني خاصي به نام CD4 مي شود. جالب اينجاست كه ميزان سلول هاي 65 ،CD4 درصد بيماراني كه اين دارو را دريافت كرده بودند، تا چند ماه بعد از قطع دارو باز هم بالا مانده بود. بيماران ما در تمام مدتي كه ميزان CD4 آنها در اثر مصرف اين دارو بالا بود، حال خوبي داشتند و عارضه خاصي نداشتند. انتظار ديگر ما اين است كه دارويي كه به بيمار تجويز مي كنيم عارضه زيادي نداشته باشد. داروي آيمود دارويي است كه عارضه مهمي ندارد. برخي از بيماران دچار افزايش تعريق شدند كه اصلا خطرناك نبود و حتي خود آن بيماران با توجه به بهبود بيماري اصلي شان با قطع دارو مخالف بودند.
البته برخي از ژورناليست ها در مورد مرگ بيماران در اثر مصرف اين دارو شايعاتي شنيده اند و از من در مورد آن مي پرسيدند كه بايد اعلام كنم هيچ يك از 200 بيماري كه در طول تحقيقات اين دارو از آن استفاده كرده بودند، در اثر مصرف اين دارو نمرده و آيمود اصلا باعث مرگ و مير بيماران نمي شود.
حتي اين دارو به دليل تقويت سيستم ايمني بيماران و كاهش عوارض ايدز باعث افزايش طول عمر بيماران مي شود.
* رئيس مركز تحقيقات ايدز و استاد دانشگاه علوم پزشكي تهران