سه شنبه ۲۴ بهمن ۱۳۸۵ - سال چهاردهم - شماره۴۲۰۵ - Feb 13, 2007
سد سازي، ميراث فرهنگي و آثار تاريخي را تهديد مي كند
توسعه سدها يا سدهاي توسعه
عباس محمدي
013833.jpg
سدسازي، مشكل كم آبي را حل نمي كند، بلكه در اين مورد معمولاً مشكل را از يك منطقه به منطقه اي ديگر منتقل مي كند. نمونه بارز اين موضوع، سد اميركبير(كرج) است كه بخشي از آب شهر تهران را تأمين مي كند، اما سبب كم آبي منطقه شهريار، پايين  رفتن سطح آب هاي زيرزميني و رو به زوال رفتن كشاورزي آنجا شده است. احداث سد بر روي زاينده رود، در تنظيم آب براي شهر اصفهان و بالادست آن و نيز براي صنايع فولاد مباركه مفيد بوده است، اما از اصفهان به پايين(ورزنه تا تالاب گاوخوني) موجب كم آبي شده و در عمل، گاوخوني را از حيات تهي كرده است. سدسازي هاي متعدد بر روي كارون و دز و انتقال آب آن به شهرهاي استان هاي ديگر، اهواز و آبادان و خرمشهر را دچار كم آبي كرده است كه گاه به درگيري هاي اجتماعي هم منجر شده است. ساختن چندين سد بر روي رودخانه هاي دجله و فرات در تركيه و عراق، موجب آن شده است كه سطح تالاب هورالعظيم به يك دهم سطح سي سال پيش برسد و صدها هزار نفر كه در اطراف نيزارهاي آن با ماهي گيري زندگي مي كردند، دچار مشكلات جدي شوند. ساخت سد كرخه، آخرين ورودي عمده آب را به تالاب هورالعظيم بست و اين زيستگاه با ارزش، در سراشيبي مرگ قرار گرفته است.نه تنها تالاب ها و درياچه ها (مثلاً درياچه اروميه) با سدسازي بر روي رودخانه هاي ورودي، شورتر مي شوند و رو به زوال مي روند، بلكه حتي گاه درياها نيز دچار مشكل مي شوند: كم شدن آب شيرين ورودي به خليج فارس- در كنار ديگر عوامل- سبب شور و آلوده تر شدن آب اين دريا و در نتيجه، كم شدن جمعيت ماهيان و آسيب ديدن زندگي مردمي كه وابسته به صيد هستند، شده است.
سدها از نظر طول عمر مفيد و پايداري در بهره رساني به جوامع انساني، در قياس با روش هاي ديگر بهره برداري از آب، فايده كمتري دارند. استفاده از آب در امتداد رودخانه ها، و در پايين ترين بخش هاي آن(مصب ها، تالاب ها، خورها) يا پخش سيلاب ها در دشت و هدايت اين آب ها به سفره هاي زيرزميني(آب خوان داري) كه شيوه هاي ديرينه بهره برداري از آب شيرين هستند، در كنار ارتقاي روش هاي آبياري و صرفه جويي، مي تواند مشكل پايدارتري را از زيست هماهنگ با محيط براي انسان رقم زند. عمر مفيد سدها معمولاً زير صد سال است، اما رودها، تالاب ها و سفره هاي زيرزميني، عمر هزاران ساله دارند.
در ايران كه فرسايش خاك، به دليل نابودي پوشش گياهي مرتعي و جنگلي، بسيار بالا است، عمر مفيد سدها به دليل انباشته شدن رسوب، حتي كمتر از آن چيزي است كه سازندگان آنها پيش بيني كرده اند. مثلاً براي سد سفيدرود، يك عمر هشتاد ساله با ظرفيت 8/1 ميليارد مترمكعب پيش بيني شده بود، اما پس از چهل سال، حدود 600 ميليون مترمكعب از حجم آن (يعني به اندازه سه برابر حجم سد اميركبير) انباشته از گل و لاي شده است. مقام هاي رسمي مسئول در بخش كشاورزي و آبياري كشور(در برآوردي كه خوشبينانه  به نظر مي رسد) مي گويند كه سالانه در حدود يك درصد از حجم مخازن ، سدها با رسوب پر مي شود. با اين حساب و با در نظر داشتن تعداد سدهاي كشور، مي توان گفت كه فقط با جلوگيري از فرسايش خاك و احياي جنگل ها و مراتع كشور در واقع هر سال به اندازه يك يا دو سد به ذخيره آبي خود كمك خواهيم كرد. تازه، اين به جز كمكي است كه پوشش گياهي، به جذب آب در خاك و افزايش رطوبت محيط مي كند.
سدها، مشكلات ديگري هم مي سازند: به گفته مديركل امور عشايري خوزستان، آب گيري سد كارون 3 درياچه اي به طول 60 كيلومتر به وجود آورده كه نتيجه آن زير آب رفتن هزاران هكتار اراضي كشاورزي، مراتع و خانه هاي موجود در منطقه بوده است، و در طراحي اين سد هيچ فكري براي مالكان عرفي منطقه نشده است. (ميراث خبر 12/5/84) با از ميان رفتن مراتع و جنگل هايي كه به زير آب مي روند، فشار بهره برداري از اين نواحي به نقاط ديگر منتقل مي شود، يا دامداران و كشاورزان اين مناطق، به حاشيه نشين شهرها بدل مي شوند.
در ايران، تا يكي دو سال اخير، در برنامه هاي سدسازي هيچ توجهي به ميراث فرهنگي و محوطه هاي تاريخي كه به زير آب مي روند، نشده است. با آ ب گيري سد كارون 3 بسياري از آثار باستاني ايذه، از جمله كاروانسراي 700 ساله خارسياه دون(و بي شمار آثار ناشناخته و كم شناخته شده ديگر) به زير آب رفتند. در پروژه سد سيوند هم آثار بسياري مي رفت كه به كلي نابود شود اما توجه سازمان هاي غيردولتي و مطبوعات به موضوع با توجه به نزديك بودن محل پروژه به آثار بي نظير تخت جمشيد و پاسارگاد، توانست آب گيري سد را به تأخير اندازد تا شايد گروه هاي پژوهشي بتوانند بخشي از ميراث منطقه را نجات دهند. اما در ده ها برنامه سدسازي ديگر هيچ برنامه شناسايي آثار تاريخي و عمليات نجات بخشي ميراث فرهنگي انجام نشده است. در آذربايجان، در جريان عمليات ساخت سد سهند پل ايلخاني گوچينلو تخريب شده و 9 محوطه باستاني در خطر غرق شدن است، در خوزستان، سد رامهرمز باعث نابودي سد باستاني جره خواهد شد؛ در فارس، سد ملاصدرا محوطه هاي باستاني مطالعه نشده اي را به زير آب برده يا خواهد برد.
از عوارض ديگر سدسازي، تخريب گسترده دامنه هاي كوهستاني در جريان خاك برداري و جاده سازي و احداث تأسيسات ديگر است. نمونه كوچك اما بارز در اين زمينه، پروژه سد و تونل انحرافي سيابيشه در جاده چالوس است. در اين پروژه، در چندكيلومتر از امتداد جاده، مي توان شيب هاي سابقاً جنگلي و مرتعي را ديد كه به كلي مخروبه و مبدل به دامنه هاي پوشيده از خاك سست و بي گياه شده است.
سدها، مسير مهاجرت پاره اي از ماهيان را كه براي تخم ريزي از دريا به رودخانه مي آيند، مي بندند و به اين ترتيب نسل آنها را رو به انقراض مي برند. همچنين، اكوسيستم پايين دست سد به علت كم شدن يا قطع جريان آب، و نيز به دليل باز كردن گاه به گاه دريچه هاي زيرين سد(براي رسوب زدايي) به شدت آسيب مي بيند.
چشم انداز
برنامه هاي سدسازي،از فعاليت هايي هستند كه محيط زيست را به شدت تحت تأثير قرار مي دهند. مطالعه بوم شناختي همه جانبه، در نظر گرفتن منافع بهره  برداران سنتي مسير رودخانه، توجه به منافع اقتصادي درازمدت به جاي پاسخ دادن به نيازهاي فوري يك منطقه، نظرخواهي از سازمان هاي زيست محيطي پيش از شروع پروژه و باز گذاردن راه دسترسي به اسناد ارزيابي زيست محيطي طرح براي سازمان هاي غيردولتي، مي تواند اثرات منفي سد سازي را به حداقل برساند.

تعطيلي واحدهاي آلاينده
در گيلان
013830.jpg
گروه شهري 11 واحد آلاينده محيط زيست در گيلان به دليل عدم رعايت ضوابط و استانداردهاي زيست محيطي تعطيل شدند.
مهندس كامران زلفي نژاد، مديركل محيط زيست گيلان با بيان اين مطلب به ايسنا گفت: در سه ماهه سوم سال جاري، از 1600 واحد توليدي و خدماتي بازديد به عمل آمده كه عملكرد 90 درصد اين واحدها منطبق بر اصول، ضوابط و استانداردهاي زيست محيطي بوده و تنها 161 واحد خارج از اين قوانين فعاليت مي كردند.
مديركل محيط زيست گيلان افزود: در مجموع جهت ساماندهي وضعيت واحدهاي متخلف براي 160 واحد كه سيستم هاي حفاظتي آنها فاقد استانداردهاي زيست محيطي بوده، اخطاريه صادر شد از اين تعداد 11 واحد به دليل عدم تمكين به استانداردها و تاكيد بر آلودگي محيط زيست تعطيل شدند، اما مابقي واحدها با در نظر گرفتن بازه زماني محدود در حال برطرف كردن نقايص مربوط به سيستم هاي حفاظتي خود هستند. زلفي نژاد يادآور شد: مقايسه ارقام موجود با سالهاي گذشته نشان دهنده ايجاد تعامل مثبت بين محيط زيست و عرصه توليد است كه ريشه در درك بالاي مديريت توليد استان و مراقبتهاي مداوم كارشناسان حوزه معاونت محيط انساني اداره كل محيط زيست گيلان دارد.

گردشگران خاورميانه
سالانه 7 درصد افزايش مي يابند
طبق پيش بينيژهاي صورت گرفته از سوي سازمان جهاني گردشگري "WTO" طي 15 سال آينده تعداد گردشگران بازديدكننده از كشورهاي خاورميانه به بيش از 68 ميليون نفر خواهد رسيد.
بر اساس اين پيش بيني ها شاخص گردشگران بازديدكننده از خاورميانه تا سال 2021 با رشد سالانه 7 درصدي همراه خواهد بود.
گزارشات حاكي است؛ طبق طرح ژهاي پيش ژبيني شده طي 5 سال آينده بيش از 35 هتل در منطقه خاورميانه احداث خواهد شد كه اين تعداد هتل ظرفيت اسكان مسافر در خاورميانه را دو برابر افزايش خواهد داد.

نگاه دوم
مخالفت بيش از 30 حزب و گروه سياسي با آب گيري سد سيوند
ايلنا: بيش از 30 حزب و گروه سياسي عضو خانه احزاب ايران، با امضاي بيانيه مشتركي با آب گيري سد سيوند مخالفت كردند. اين بيانيه كه در پنج بند به مهم ترين آسيب هاي ناشي از آبگيري سد سيوند اشاره كرده، در حاشيه مجمع عمومي فوق ژالعاده خانه احزاب به تأييد 31 حزب و گروه سياسي رسيده است.
ارزش بالاي باستان شناسي و تاريخ پژوهي تنگه بلاغي ، تأثير مخرب افزايش رطوبت در منطقه كه نابودي سازه هاي باستاني دشت پاسارگاد را تسريع خواهد كرد (به ويژه آرامگاه كوروش، نماد جهاني ارج گذاري به حقوق بشر و كسي كه به تعبير شادروان علامه طباطبايي در كتاب ديني ما از وي زير نام ذوالقرنين به نيكي ياد شده است)، نابودي حداقل هشت هزار اصله درخت 500 ساله (كه به دليل واقع  شدن در ناحيه رويش ايراني - توراني از نظر تنوع و ذخيره گاه ژنتيكي، منحصر به فرد و داراي اهميت ويژه اي هستند و تخريب اين جنگل ها به معناي فنا و نابودي كامل طبيعت منطقه است) و هزاران هكتار مرتع و زمين مرغوب كشاورزي در حالي  كه مراتع عشاير يكي از جاذبه هاي گردشگري ايران به شمار مي رود و بسته شدن مسير كوچ عشاير و به زير آب رفتن يكي از مهم ترين استقرارگاه هاي كوچ نشينان، مواردي هستند كه در اين بيانيه به آنها اشاره شده است.در بخشي از بيانيه آمده است: تشويش افكار عمومي و از دست رفتن اعتماد، مهم ترين آسيبي است كه از آبگيري سد سيوند حاصل مي شود. سرمايه ملي هزينه  شده براي ساخت اين سد- كه متأسفانه اكثر آن در يك سال اخير و هم زمان با اعتراض ها به ساخت آن هزينه شده است و با راهكارهايي بازگشت پذير است- هيچ قابل قياس با سرمايه  انساني و اثر رواني ناگواري نيست كه بر ايرانيان دوستدار ميراث فرهنگي اين مرز و بوم خواهد داشت.اسامي احزاب امضاكننده بيانيه عبارت است از: سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي، مجمع محققين و مدرسين حوزه علميه قم، حزب جوانان ايران اسلامي، سازمان دانش آموختگان ايران اسلامي (ادوار تحكيم وحدت)، حزب مردمسالاري، حزب اراده ملت ايران، جمعيت حمايت از حقوق بشر زنان، حزب آيين مردم، حزب اتحاد ملي ايران، حزب پاك، حزب ترقي ايران، حزب توسعه كرمانشاه، حزب سبز، حزب عدالت، حزب فرزندان ايران، حزب مردم، حزب مستقل كار، حزب ميهن اسلامي، حزب وحدت ايران اسلامي، حزب وحدت ملي ايران، جمعيت اسلامي آزاد انديشان، جمعيت طرفداران نظم و قانون، جمعيت كاركنان ايران، سازمان رهروان فردا استان خوزستان، كانون دانشجويان و دانش آموختگان استان ايلام، كانون فارغ التحصيلان آذربايجان غربي، كانون مهستان، كانون وليعصر(عج)، مجمع دانشجويان و فارغ التحصيلان گيلاني، مجمع فرهنگيان ايران اسلامي و انجمن اسلامي دانشگاهيان استان اصفهان.

زادبوم
اجتماعي
ادب و هنر
اقتصادي
دانش فناوري
بـورس
حوادث
بين الملل
سياسي
شهر تماشا
سلامت
داخلي
شهري
دانش
صفحه آخر
همشهري ضميمه
|  اجتماعي   |   ادب و هنر   |   اقتصادي   |   دانش فناوري   |   بـورس   |   زادبوم   |   حوادث   |   بين الملل   |  
|  سياسي   |   شهر تماشا   |   سلامت   |   داخلي   |   شهري   |   دانش   |   صفحه آخر   |  
|   صفحه اول   |   آرشيو   |   شناسنامه   |   چاپ صفحه   |