چشم انداز
از سال 1340 كه حفر چاه در روستاها رايج شد تا سال 1355 حدود 50 هزار حلقه چاه در كشور حفر شد. سپس براي مدتي در برخي از دشت ها حفر چاه ممنوع شد اما طي يك دوره پنج ساله(از سال 55 تا 60) تعداد چاه هاي حفرشده به 105هزار حلقه رسيد. اين در حالي بود كه حفر اين چاه ها در مقاطعي با مخالفت جدي وزارت نيرو مواجه شد. با اين همه اين روند ادامه يافت تا جايي كه امروز، حفر چاه هاي مجاز به تهديدي جدي عليه سفره هاي زيرزميني و كشاورزي كشور تبديل شده است؛ تهديدي كه از يك سو بر وضعيت بحراني آب در عرصه  كشاورزي دامن مي زند و از سوي ديگر بسياري از صنايع كشور را تحت الشعاع خود قرار مي دهد.
گروه شهري- اسدالله افلاكي: برداشت بي رويه از آب هاي زيرزميني و حفر چاه هاي متعدد، بي آنكه عواقب سوء آن در نظر گرفته شود، منابع آبي زيرزميني و به تبع آن فعاليت هاي كشاورزي و اقتصادي كشور را تهديد مي كند.
دكتر پرويز كردواني- چهره ماندگار علمي و استاد نمونه دانشگاه تهران- ضمن هشدار در خصوص ادامه اين روند، به پرسش هاي همشهري در اين زمينه پاسخ داده است كه از نظرتان مي گذرد.
* حفر چاه هاي متعدد و برداشت بي رويه از آب هاي زيرزميني، منابع آبي زيرزميني كشور را تا آستانه بحران پيش برده تا آنجا كه وزير نيرو طي 3 پرسش، نظر مقام معظم رهبري را درباره آب هاي زيرزميني و برداشت از آنها جويا شده و از ايشان استمداد كرده است. متن پاسخ مقام معظم رهبري به وزير نيرو بدين قرار بود: بسمه تعالي- دولت جمهوري اسلامي ايران بايد براي حفظ مصالح عمومي و جلوگيري از هرگونه ضرر و زيان و مفاسدي در استفاده بي  رويه و نامحدود از منابع آب زيرزميني، قوانين و مقررات جامع الاطراف براي عموم وضع كند و اعلام نمايد و آحاد ملت اعم از اشخاص حقيقي و حقوقي و اعم از كشاورز و غيره، شرعاً و قانوناً موظفند از چنين قوانين و مقرراتي در حفر چاه و بهره برداري از آن حتي در ملك شخصي خود تبعيت نمايند و تخلف از مقررات قانوني دولت جمهوري اسلامي ايران شرعاً جايز نيست(نقل از روزنامه همشهري ص 10 روز 15/4/85 . جنابعالي كه تاكنون كتاب هاي متعددي در زمينه مسائل آب تأليف و منتشر كرده ايد حفر چاه بدون مجوز و برداشت غيرمجاز آب از سفره هاي زيرزميني را چگونه ارزيابي مي كنيد؟
- درباره مسائلي كه بر اثر حفر چاه هاي بدون پروانه و برداشت غيرمجاز از هر چاه به  وجود آمده و اهميت استفتاي وزير نيرو از مقام معظم رهبري بايد بگويم با حفر بي رويه چاه و برداشت زياد آب، سطح آب هاي زيرزميني پايين رفته و مسائلي در مناطق مختلف كشور به وجود آورده كه از آن جمله مي توان به موارد زير اشاره كرد:
۱ - تبديل چاه هاي نيمه عميق به عميق كه هم هزينه زيادي براي كشاورز دارد و هم امكان غارت بيشتر آب فراهم شده است.
۲ - خشك شدن قنات ها؛ حفر چاه هاي عميق در دشت هاي كشور باعث خشك شدن قنات هاي اين مناطق شد. اين پديده، تقريباً در تمام دشت هاي داراي قنات كشور اتفاق افتاد و حتي چاه هاي زياد، سبب شد تا تمامي قنات هاي يك دشت به كلي خشك شود. به عنوان مثال، در دشت ورامين و گرمسار كه ده ها رشته قنات وجود داشت، حتي يك قنات هم باقي نمانده و تماماً خشك شده اند.
۳ - پيشروي آب شور در چاه هاي آب شيرين از ديگر پيامدهاي حفر اين چاه هاست، چرا كه با پايين رفتن سطح آب زيرزميني بر اثر حفر چاه هاي متعدد و برداشت بي رويه آب از سفره هاي زيرزميني، جهت آب شور به طرف آب شيرين در چاه ها تغيير مي كند. اين پديده يعني شورشدن آب چاه ها در بسياري از مناطق كشور حتي نواحي شمالي مانند مازندران و به ويژه منطقه ساري كه فاصله زيادي تا دريا دارد اتفاق افتاده است. با شورشدن آب چاه ها، اين آب نه تنها براي آبياري مزارع و باغ ها مناسب نخواهد بود كه به تدريج خاك ها شور و شورتر مي شود و بر اثر توسعه كشاورزي، در نتيجه آبياري زياد با آب شور، اين زمين ها سرانجام بر اثر تراكم نمك به نمكزار تبديل مي گردد. اين مسئله اي است كه در بسياري از مناطق كشور به ويژه روستاهاي حواشي كوير مركزي ايران و مناطقي مانند برخوار اصفهان، رفسنجان، كرمان و خراسان جنوبي اتفاق افتاده و كشاورزي كشو ر و روستاييان را تهديد مي كند.
۴ - تبديل چاه هاي آرتزين به چاه هاي معمولي؛ آب زيرزميني تحت فشار، با حفر چاه، به طور خودجوش داخل چاه بالا مي آيد ولي در حال حاضر بر اثر حفر زياد چاه در اكثر نواحي كشور، ديگر چاه آرتزين وجود ندارد و كشاورز با صرف هزينه  بايد آب را از چاه بيرون بياورد.
۵ - نشست كردن زمين و وقوع دو پديده ناگوار براي سفره هاي آب زيرزميني؛ با نشست زمين، سفره زيرزميني مانند گذشته قابليت آبگيري ندارد زيرا منافذ آن بسته شده به طوري كه حتي مي توان گفت در اينگونه مناطق اگر بارندگي  زيادي هم صورت بگيرد، سف ره ديگر نمي تواند آب زيادي را در خود ذخيره كند. پديده ديگر آنكه با نشست كردن زمين، ممكن است ديواره غيرقابل نفوذ سفره بشكند و آب از آن سفره خارج و در نتيجه چاه خشك شود. اين پديده ها در استان كرمان رخ داده است.
۶ - بيابان زايي؛ بسياري از گياهان با هدايت ريشه خود به درون زمين، از آب زيرزميني استفاده مي كنند اما با پايين رفتن سطح آب، گياهان قادر به تأمين آب مورد نياز نيستند و به همين علت خشكيده اند. اين در حالي است كه مسئولان، غالباً به اين موضوع توجه نكرده يا از آن بي اطلاع اند و دامداران را مقصر اصلي نابودي پوشش گياهي مي دانند و معتقدند چراي بي رويه دام، باعث بيابان زايي شده است؛ لذا با طرح يا تشديد طرح تعادل دام و مرتع، باعث خروج دام از منطقه و نابودي منبع درآمد دامداران شده اند، غافل از اينكه توسعه كشاورزي و كشاورز باعث نابودي پوشش گياهي منطقه شده، نه دامدار.
۷ - كاهش شديد آبياري و با پايين رفتن سطح آب زير زمين، نفوذ آب در زمين زراعي به حدي شده كه به قول يك كشاورز، ديگر آب در زمين كار نمي كند؛ يعني هنگام آبياري مزرعه يا باغ، منافذ درشت جديدي كه در دشت ايجاد شده، آب را مي بلعد و باعث مشكل و كندي در آبياري مي شود.
۸ - غير اقتصادي شدن كشاورزي؛ سطح آب زيرزميني در بسياري از مناطق آنقدر پايين رفته كه بيرون آوردن آن از چاه، هزينه زيادي مي برد و در نتيجه، فقط براي محصولاتي چون پسته مقرون به صرفه است نه كاشت گندم و جو.
۹ - تمام شدن آب زيرزميني و خالي شدن سفره؛ حفر چاه هاي متعدد در بسياري از مناطق، باعث خشك شدن آب سفره شده و در مواردي اجازه كف كني يا كف شكني داده مي شود تا شايد از لايه پايين تر منطقه، آبي به دست آيد كه اين مسئله در اغلب موارد با شكست مواجه شده است.
* 9 مورد از پيامدهاي برداشت بي رويه آب از سفره هاي زيرزميني را شرح داديد. اگر مورد ديگري نيز هست، بفرماييد؟
- ممنوع اعلام شدن دشت ها؛ بر اثر شرايط نامساعدي كه در نتيجه حفر چاه و برداشت زياد از سفره آب زيرزميني به وجود آمده، وزارت نيرو كه مسئول آب كشور است مجبور شده حفر چاه براي كشاورزي را در بيش از 200 دشت، ممنوع كند .
* چه عواملي سبب شده تا روند حفر چاه هاي غيرمجاز به مرحله اي برسد كه وزارت نيرو را با مشكل مواجه سازد؟
- حدود 25 سال پيش وزير وقت نيرو- دكتر غفوري فرد- در سمينار آب در كرمان اعلام كرد چاه  هاي غيرمجاز زيادي براي افراد يا مقاماتي حفر مي شود كه قادر به جلوگيري از آن نبوده اند و تنها راه را گزارش به دفتر رهبر انقلاب و كسب دستور از بالاترين مقام مملكت دانسته بودند. البته از آن زمان تاكنون به شيوه هاي مختلف براي افراد يا سازمان هايي، چاه هايي در دشت هاي ممنوع حفر شده، اما ظاهراً در يك سال اخير به ويژه چند ماه گذشته افرادي با گرفتن زمين به هر طريق، درصدد تأمين آب براي كشاورزي در زمين هاي مورد نظر هستند و امكان دارد به صورت غيرقانوني و بدون صدور مجوز از طرف وزارت نيرو يا سازمان ها و ادارات مربوط به آن، در دشت هاي ممنوعه و بحراني اقدام به حفر چاه كرده باشند. وزير نيرو از آن جهت نگران است كه با حفر چاه غيرمجاز، سطح آب، باز هم پايين تر برود و در نتيجه آن دشت ها مريض تر شوند و سرانجام سفره آب زيرزميني خالي شود. يعني عامل حيات منطقه كه آب است به كلي تمام شود يا غير قابل استفاده شود. در نتيجه دشت مي ميرد و كشاورزي و صنعت و همه چيز تعطيل مي شود. آن وقت تنها راه نجات و حيات بخشيدن به اين دشت ها و مناطق را آوردن آب از صدها كيلومتر دورتر از مناطق كوهستاني زاگرس و البرز به اين دشت هاي مورد نظر مي دانند.

پايگاه اطلاع رساني شهرسازي و معماري: تا زماني كه انسان در جامعه اي به حيات خود ادامه مي دهد كه توليد و مصرف مهم تر از شناخت محيط زيست است، امكان ندارد كه بتوان شرايط محيطي را بهبود بخشيد. محمدرضا جودت ، عضو هيات امناي انجمن مفاخر معماري ايران، در اين باره مي گويد: بايد آگاه و متوجه بود كه شيوه هاي توليد صنعتي، نه تنها در طبيعت تاثير نامطلوب داشته و دارند، بلكه تاثير نادرستي نيز در الگوهاي رفتاري انسان از خود به جا گذاشته اند . وي در ادامه مي گويد: اگر تاكنون اين نوع شيوه هاي توليد، صرفا به عنوان مسئله ادامه حيات در برابر نيروهاي طبيعي و به خاطر بشريت توجيه مي شد، اكنون مسئله، زنده ماندن در رويارويي با عواقب ناخوشايندي است كه خود اين صنعت در جهان به وجود مي آورد .
جامعه اي دست و پا بسته
جامعه اي كه دست و پاي آن را براي حمايت و حفاظت حقوق گروههاي فشار مالي و غير مالي بسته باشند (فرق هم نمي كند كه آنها خصوصي يا عمومي، يعني سرمايه داري خصوصي يا دولتي باشند.) يعني فدا كردن صلاح عامه و در نتيجه فدا كردن محيط زيست و كيفيت زندگي، بنابراين در اين صورت نمي توان شهر را اداره كرد و آن را از انحطاط و زوال نجات داد. جودت مي گويد: يكي از عوامل اصلي در سياست گذاري هايي كه در پي سازمان دهي دوباره به جامعه است، دستيابي به اصلي براي انسان امروز و شرايط زندگي او و پيوند دادن وي با تمام جنبه هاي ساخت و بازسازي شهرها و اجتماعات و محله ها و خيابانهاست، به شيوه اي كه بهترين تماس و درك بين شهروندان را ميسر كند . جودت در اين باره مي گويد: با توجه به پيچيدگي زندگي در اين عصر، انسان مجبور است كه نسبت به اين شرايط بازنگري كند و معيار و مقياس ارزشهاي آتي مورد نظر را از نو سامان بخشد؛ چيزي كه تاكنون ارزيابي و سنجيده نشده است و حتي به عمق توانايي بالقوه در دسترس انسان نيز پي برده نشده است .
جودت مي گويد: يكي از راه حل هاي مشكل تنهايي انسان امروز ايجاد تسهيلات گردهمايي و مناطق عمومي است كه مي تواند تماس مردم را با يكديگر برقرار كند. چنين پيشنهادي به هيچ وجه پيشنهادي آرماني نيست، بلكه پيشنهادي عيني و ملموس براي تغيير جامعه اي است كه مي خواهد نسبت به ادامه حيات خود مطمئن باشد كه در اين راستا بايد سياست قابل قبولي براي محيط زيست خود تدوين كند. امروز اصلي ترين وظيفه سياسي اين است كه مبناي قابل قبولي براي سياست پاسخگويي به آينده محيط زيست طبيعي و شهري فراهم شود؛ براي آينده نوع بشري كه خود در معرض خطر است .