Hamshahri Newspaper

در كنج اتاق پذيرايي خانه ما صندوق عروس قشنگي وجود داشت كه ماجراهاي زيادي را از سر گذرانده و رازهاي نهفته زيادي را در نقوش خود پنهان كرده بود.
هر وقت كه به اتاق پذيرايي داخل مي شدم از رفتار خود احساس مي كردم كه ديگر بزرگ شده ام. اين همه سبب خاصي داشت: مادرم هنگامي كه از مكاني مانند بازار، مغازه، عروسي و تفريح بازمي گشت حتماً كنار صندوق مدتي مي نشست. من با نگاه كنجكاوم، از تماشاي حركات و سكنات مادر خسته نمي شدم. او آرزوهاي خود را با لحني نيايش گر چنين بر زبان مي راند: «خداوندا به سلامتي، سعادت ديدن جشن دامادي فرزندم را عطا كن، جامه و هدايايي كه براي دو عروس خودم تهيه كرده ام، مبارك گردان.»
مادرم به صندوقي كه براي جشن دامادي پسران خود آماده كرده بود آن چنان عشق مي ورزيد كه زبان از تعريف آن قاصر است.
هرچند كسي مانع ما نمي شد ولي من و خواهرم حتي فكر ديدن پارچه ها و زيورآلات قيمتي داخل صندوق را به سرمان خطور نمي داديم. همه وسايل خانگي براي هر دوي ما مقدس بودند.
به نظرم مي آمد لباس ها و قماش هاي رنگارنگي كه مادر مهربانم از حشرات و گرد و غبار با دقت محافظت مي كرد از نيات حسنه و آرزوهاي نيك، عطرآگين است.
وقتي كه همراه همسر برادرم با احساس حسادت نسبت به بچه ها او را براي ميهماني به خانه هاي آشنايان مي بردم، بوي معطر لباس هايي كه مادرم از قماش هاي داخل صندوق براي عروسش دوخته بود، در هوا پراكنده مي شد:
اوغولدور دولتينگ باشي
قيزيم بولسا كونگل خوشي.
معني:
فرزند پسر، پايه و اساس سعادت خانواده است،
فرزند دختر نيز، سنگ بناي دلخوشي خانه است.
در هر خانواده تركمن كه معتقد به اين مقوله است، پسر و دختر هركدام جايگاه ويژه خود را دارد. مردم ما به كسي كه به دريافت جايزه يا هديه اي نايل شود با گفتن عبارتي چون «در عروسيت استفاده كني»، تبريك مي گويند.
تركمن ها براي جشن عروسي به خصوص براي جشن دامادي پسرشان از همان روزهاي آغازين تولد فرزند پسر، تدارك مي بينند.
گاهي بعضي از زنان شوخ طبع روستا براي آزمودن مادري كه فرزندان پسر زيادي دارد سؤالاتي كنايه آميز و استعاره اي از او مي پرسند، مثلاً مي گويند:
«اي خواهر، ماشاءالله پسران سبيل كلفتت كم كم بزرگ مي شوند. اگر بخواهي آن همه جوان برومند را آبرومندانه داماد كني شايد خانواده ات را ورشكست نمايي. مگر مي خواهي همه دارايي خانواده را خرج شيربهاي آنها بكني و بعداً كلوخ بخوري...»
ولي مادراني كه دلهايشان به وسعت صحراست براي پاسخ دادن به چنين پرسش هايي تجربه كافي دارند و مي گويند:
«اگر چكمه پوشم(پسرجوانم) سلامت باشد،(عروس) خرامان خواهد آمد.
مي گويند خداوند به كسي كه پسرش را داماد مي كند و خانواده تشكيل مي دهد توفيق عنايت مي كند. اگر يك ناچار(عروس، زن) را بدون دعاي خير به خانه خود بياورم مثل اين خواهد بود كه كرامات و مقدسات را پايمال كرده باشم. اگر ان شاءالله سلامتي باشد مي توانيم در جايي كه ديگران ايستاده اند، بايستيم (پسرمان را داماد كنيم) مهم اين است كه خداوند، جشن عروسي را به هر خانواده اي نصيب كند.»
آري، عروس با آن شوكت و شكوه خود و با نواي خوش زيورآلاتش با ناز و ادا و خرامان مي آيد و از در خانه با بر زبان آوردن «بر روي دوش راستم ثواب است و بر دوش چپم شرم» قدم رنجه خواهد كرد.
صاحبان خانه نيز، هرچه را در اختيار دارند پيش نهاده، خواهند گفت: «خداوند با دادن عمر و بنده خدا با دادن ضيافت مرا مورد لطف قرار داد»
و اين سان، جشن بزرگي را برپا خواهند نمود.
مراسم جشن عروسي در ميان تركمن ها به اشكال گوناگون برگزار مي شود كه آنچه مي خوانيد بيان آداب و رسوم يكي از رايج ترين مراسم ازدواج است.
بعد از خواستگاري و تعيين روز عروسي، هر دو طرف به تهيه تداركات عروسي مشغول مي گردند. يك هفته قبل از روز عروسي، طرفين با هم ملاقات كرده هدايايي رد و بدل مي كنند. اين برنامه در خانه پدر عروس برگزار مي شود. دوستان، همسايگان، زنان، برادران، خواهران، خاله ها و به طور كلي همه اقوام عروس در تهيه پتو، تشك، بالشت و ساير وسايل براي عروس به او كمك مي كنند.
يك روز قبل از برده شدن عروس به خانه شوهر، پدر عروس در خانه خود جشن كوچكي برپا مي كند. اكثر شركت كنندگان در اين جشن، نزديكان عروس هستند. در اين جشن، زنان و دوشيزگان، صندوق جهاز و لباس هاي دختر را مي بينند و نظرشان را در خصوص آن بيان مي كنند.
در بعضي از مناطق، دختران از پارچه ابريشمي، دستمال گلدوزي شده مي دوزند و هنگامي كه نزديكان داماد براي بردن عروس مي آيند، عروس با آن دستمال روي خود را مي پوشاند.
دوستان عروس براي آزمودن سخاوت و دست و دلبازي داماد، كفش عروس را پنهان مي كنند. بعد از اين كه داماد حق الزحمه اي به دختران مي دهد كفش را بيرون مي آورند. در همين لحظات به كسي كه مقابل در خانه عروس ايستاده و به اصطلاح نگهبان عروس است و نيز به حامل وسايل عروس و علاوه بر اينها به كسي كه مانع بردن عروس توسط كاروان عروس بياران مي شود هدايايي نقدي و غيرنقدي تقديم مي گردد.
به والدين عروس هم كه دخترشان را با دعاي خير در اختيار خانواده ديگري قرار داده اند جامه ها و هدايايي ارزنده و گران قيمت اهدا مي شود.
بعد از اين كه عروس به سلامتي به خانه داماد مي رسد، زن برادر عروس سعي مي كند از كجاوه پياده نشود تا اين كه اقوام داماد به او نيز هدايايي دهند. پس از آن، عروس با پاي راستش از آستانه در خانه جديد قدم به داخل مي گذارد. در آن موقع مادر داماد او را به بالاي اتاق مي برد و هدايايي در ملأ ديد سايرين به عروس مي دهد.
مانند اكثر مناطق، رسم بر اين است كه دست عروس را در آرد و روغن فرو مي كنند.(به نشانه سفيدي رنگ آرد و اهميت آن كه مي تواند نماد سفيدي، پاكي و اصالت و داوم زندگي و... و روغن كه لازمه زندگي است براي نرمي و لطافت و تداوم زندگي و...)
همچنين براي دور كردن بدي ها و حسادت ها اسپند دود مي كنند و به اميد اين كه عروس و داماد با همبستگي زندگي كنند از دل گوسفند به نيت همدلي به آنها مي چشانند. براي حفظ عروس از بلايا و چشم بد، در محل فرود آمدن عروس نمي گذارند فرد ديگري بنشيند.
شادي و خرمي جشن عروسي يك روزه، به پايان نمي رسد. فرداي روزي كه عروس به خانه داماد برده مي شود جشن مشايعت زن برادر عروس برگزار مي شود. صبح روز بعد نيز خانواده داماد براي تشكر از والدين عروس به خانه آنها مي روند.
آنها شيريني به نام «قاتلاما» (كه بسيار ترد و خوشمزه و شيرين است) را در سفره والدين عروس با احترام مي گذارند. بعد از اين كه خانواده داماد بدرقه شد، خواهران و يكي از هم خانه هاي عروس نيز به همراهي هم «قاتلاما»ي پخته به خانه داماد مي فرستند.
البته اين رسم معمول نيز معناي خاصي دارد. زيرا عروس كه به جمع خانواده ديگري پيوسته است با وجود آن كه در زندگي جديدش مشغوليات زيادي دارد ولي باز هم ممكن است احساس دلتنگي كند.
لذا ديدار و احوالپرسي با پدر و مادر و نزديكان در اولين روز آغاز زندگي جديد، نوعروس را خوشحال مي كند و او كه بي تاب ديدار نزديكان است همدلي مي يابد و موقعيتي به دست مي آورد تا حرف ها و اسرار خويش را با نزديكان خود درميان گذارد.
همزمان با آن، اقوام عروس به وسيله مبادله هديه و شيريني مي توانند از احوال نوعروس به تفصيل باخبر شوند. مهمانان كه قاتلاما را به منزل والدين عروس آورده اند پس از توقف كوتاهي مراجعت مي كنند.
در خانه داماد، جشن پختن آش رشته با بدرقه زن برادر عروس، همزمان برگزار مي شود و با گفتن: «تا آش رشته كم نمك را بشويي» از آش رشته پخته شده به حاضران مي دهند.البته رسوم جالب تر در اتاق عروس برگزار مي شود. مثلاً بر سر عروس، كلاهي مي گذارند و آن را به زمين مي اندازند. به اين ترتيب مشخص مي شود كه فرزند اول عروس، پسر خواهد بود يا دختر؟
پس از آن نوزادي را به عروس مي دهند و او نوزاد را در آغوش مي گيرد.
در همين فرصت زن ها بقچه لباس هاي عروس را كه در سال هاي مجردي براي دوره زندگي مشترك تهيه كرده، باز مي كنند و حسن سليقه و هنر او را ارزشيابي مي كنند. همه حاضران در اين مجلس، هدايايي را كه براي پدر و مادر شوهر و جاري ها و خواهر شوهر آماده شده با دقت و علاقه مي بينند.
و درست در همين جاست كه نخستين خشت احترام عروس به كانون خانوادگي داماد چيده مي شود.
در زمان مشايعت زن برادر عروس چند نفر از معتمدان داماد را با هدايايي مخصوص و دو رأس گوسفند پرواري و همچنين شيريني هاي مخصوص به همراه زن برادر عروس به خانه عروس روانه مي كنند.
بعد از بدرقه زن برادر عروس، جشن در خانه پدر عروس ادامه پيدا مي كند. همسايگان و اقوام عروس به خانه پدر او مي آيند و از غذاها و شيريني هاي فرستاده شده از خانواده داماد صرف مي كنند.
ساكنان سراسر محله از ازدواج و وصال دو جوان ابراز خوشحالي مي كنند. بعد از چند روز، خانواده هاي عروس و داماد، دعوت ديگري از هم به عمل مي آورند. در جريان اين مراسم، خانواده داماد و عروس با چايي شيرين از مهمانان پذيرايي مي كنند و هريك از طرفين كه مهمان خانواده ديگر باشد، مبلغي پول را به رسم تشكر در نوك قوري مي گذارد.تركمن ها در هر جا و هر وقت كه جشن عروسي برپا مي كنند اهميت نان و نمك و هدايا را از ياد نمي برند. سرچشمه اين رسومات سنتي و كهن، ريشه در اعتقاد به اصل «خويشاوندي سببي هزار ساله» دارد؛ خاصه كه با احترام، تواضع و بزرگداشت يكديگر عجين شده است.
منابع:
-روزيوا، ماهيم، مترجم: اونق، مرضيه: ماهنامه «قربانسطلان اجه» (تركمنستان)، آوريل ۲۰۰۳.
-قوجق، يوسف: فصلنامه بين المللي فرهنگي، ادبي، اجتماعي و انتشارات مختومقلي فراغي و سال هفتم و شماره ۲۶-،۲۳ ص ۱۰۹- ۱۰۸- ۱۰۷-۱۰۶.