آشنايي با قلعه ضحاك، بازمانده از روزگاران كهن
حيرت انگيز بر بلنداي يك شهر باستاني
حميد دهقان
|
|
در مسير قطار تهران- تبريز، سه كيلومتري ايستگاه خراسانك، در ۱۳۴كيلومتري شهر تبريز و ۱۶كيلومتري شهرستان هشترود، قلعه باشكوهي وجود دارد كه برخلاف اغلب قلعه هاي كشور كه كاربرد نظامي دارند، اين قلعه كاربرد نظامي- مسكوني داشته و در واقع قلعه متعلق به شهري با مساحت ۱۰كيلومتر از شمال و جنوب و ۲ كيلومتر از شرق به غرب بوده است.
چهار طاقي زيباي قلعه آنچنان با عظمت است كه هر بيننده اي را به حيرت وامي دارد و در بلنداي قلعه هنگامي كه نام قلعه را به زبان مي آوري «قلعه ضحاك» چشم به سوي دو رودخانه پر آب و پرخروش از هشت رود معروف منطقه «هشترود» نظاره مي كند كه مانند دومار سهمگيني قلعه را در آغوش گرفته و نگاهباني مي كنند و به روايتي نامگذاري قلعه با عنوان «ضحاك» به علت شباهت دو رودخانه مذكور به مارهاي برآمده از شانه هاي ضحاك بوده است كه چندان بي مناسبت هم نيست.
جواد قندگر، مدير موزه آذربايجان و سرپرست عمليات كاوش در قلعه ضحاك از سال ۱۳۷۹ مي گويد: تحقيقات محمدتقي مصطفوي نخستين كارشناس و باستان شناس ايراني پيش از انقلاب، حاكي از آن بود كه بقاياي اين قلعه از ويرانه هاي يك دژ مهم در دوران اعتلاي ايران در قرون وسطي به جاي مانده و چهار طاقي زيباي آن مربوط به دوره ساساني است. چهار طاقي شگفت انگيز به شكل مربع به مساحت ۷۶/۹ متر و با پايه هايي به ضلع ۷۰/۲ متر كه سقف آن پوشش ضربي دارد و در ساختمان آن آجرهاي بزرگ سرخ رنگ به سبك بناهاي ساساني و به صورت افقي و قائم روي هم استفاده شده و از اين بنا، شاهان ساساني به عنوان استراحتگاه استفاده مي كرده اند.
پيش از اين باستان شناس ايراني، چند باستان شناس معروف خارجي از اين قلعه ديدار كرده اند. در سال ۱۸۳۰ ميلادي كلنل مونتيس انگليسي چهار طاقي موجود را بقاياي يك آتشكده دانسته و باستان شناس انگليسي ديگر به نام راولينسون كه در سال۱۸۴۰ به ايران آمده، بناي قلعه را به دوره ساساني نسبت داده و باستان شناس و معمار آلماني «ولفرام كلايس» در سال ۱۹۷۱ ميلادي در چند نقطه قلعه به كاوش پرداخته است.
به عقيده كارشناسان قلعه ضحاك كه بر سر راه تبريز- اكباتان- تخت سليمان قرار داشته در دوره هاي هخامنشي، اشكاني و ساساني و حتي بعد از اسلام فرقه اسماعيليه در آن سكونت داشته اند. بقاياي معماري دوران اورارتو، اشكاني و ايلخاني در آن وجود دارد.
ميراث فرهنگي آذربايجان شرقي از سال ۷۹ به كاوش در اين قلعه اقدام كرده و در سال ۱۳۸۰ مرحله دوم آن انجام شده كه در مرحله ششم كاوش هاي باستان شناسي در ۱۵ مرداد تا آبان ۱۳۸۴ تعداد هشت تراشه ۱۰ متر در ۱۰متر مورد كاوش قرار گرفته و از داخل آنها سه واحد مسكوني و تالار ديده شده كه كف يكي از تالارها از موزاييك هاي زيبا پوشيده شده، همچنين چهار قطعه گچ بري زيبا با نقش گردونه مهر روي آنها در اين كاوش به دست آمده است.
جواد قندگر مي گويد: كاوش براي بيرون آوردن كل مجموعه و شهري كه قلعه ضحاك بر بلنداي آن قرار گرفته به سالها زمان نياز دارد تا رازهاي پنهان و باارزش اين اثر باستاني آشكار شود.
براي دسترسي به قلعه ضحاك چند راه وجود دارد؛ ولي سرپرست كاوش هاي قلعه مسير روستاي عربلو را توصيه مي كند كه هم منظره بسيار زيبايي دارد و هم نصب نرده در مسير و پيش بيني ايمني هاي لازم، راحتي ديداركنندگان را تامين مي كند.
افسوس كه آرزوهاي يك شهروند هشترودي كه با تحمل سختي هاي فراوان و حتي حراج گذاشتن خانه مسكوني خود در شهر هشترود هتلي ساخته و نام آن را «هتل پروفسور محسن هشترودي» - به پاس بزرگداشت دانشمند نامي آذربايجان- گذاشته بود، به علت فشار بانك ها و عدم حمايت سازمان هاي مربوطه بر باد رفت و هتل به دانشگاه آزاد واگذار شد و ديداركنندگان قلعه ضحاك بايد شب به تبريز بروند و در آن شهر بيتوته كنند.
|