نگاهي دوگانه به بحران زيست محيطي خليج فارس
افق مه آلود در پهناب بزرگ جنوب
گروه شهري- اسدالله افلاكي: مسئولان محيط زيست، عمده ترين منابع آلودگي در خليج فارس و درياي عمان را نفت و تركيبات نفتي عنوان مي كنند. اين در حالي است كه شركت هاي نفتي برخلاف گزارش ارزيابي خود عمل مي كنند و نظارت دقيقي در اين زمينه وجود ندارد. به گفته مدير كل دفتر محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست، در سال هاي اخير، ساخت و سازهاي بدون ارزيابي زيست محيطي به ويژه اسكله سازي، احداث پلت فروم، نصب خطوط انتقال نفت و گاز، خسارات جبران ناپذيري را متوجه محيط زيست خليج فارس ساخته تا آنجا كه آب سنگ هاي مرجاني كه متنوع ترين اكوسيستم هاي جهان به شمار مي آيد در معرض نابودي است. با اين همه، هنوز بستر لازم براي نظارت بر پروژه هاي نفتي فراهم نيست. از سوي ديگر، پساب ها، فاضلاب ها و مواد آلاينده به طور مستقيم به خليج فارس وارد مي شود و براين بحران دامن مي زند.
دكتر الميرا ايلياتي، كارشناس توسعه پايدار در اين باره به همشهري گفت: خليج فارس از نظر زيست محيطي وضعيت پيچيده اي دارد. وضعيت اين پهناب بزرگ در كوتاه مدت نگران كننده است، اما به نظر مي رسد در بلندمدت اين وضعيت به مراتب بهتر از امروز شود؛ چرا كه در وضعيت كنوني، ما شاهد توسعه انواع فعاليت هاي صنعتي و نفتي آلاينده اي هستيم كه اجراي آنها اغلب بدون رعايت حداقل استانداردهاي زيست محيطي صورت مي گيرد. به عبارت ديگر، ارزيابي زيست محيطي در اين پروژه ها يا نقشي ندارد يا اگر دارد نقش آن بسيار كمرنگ است. با اين همه آنچه باعث دلگرمي است اين كه توسعه توريسم در كشورهاي حاشيه خليج فارس اين اميدواري را ايجاد مي كند كه آنها نگاهشان به خليج فارس فقط عرصه اي براي بهره برداري هاي نفتي نيست، بلكه آن را حوزه زيستي تلقي مي كنند كه همچون موجودي زنده نياز به مراقبت دارد.
به گفته اين كارشناس، كشورهايي كه در زمينه توريسم رشد بيشتري داشته اند همچون امارات و بحرين، به صورت جدي تر به مسايل زيست محيطي خليج فارس توجه مي كنند. اما كشورهايي كه به جاذبه هاي توريستي خليج فارس بي اعتنا بوده اند كمتر به استانداردهاي زيست محيطي توجه داشته اند. براين اساس، مي توان گفت خليج فارس حداقل در پنج سال آينده همچنان با بحران شديد زيست محيطي دست به گريبان خواهد بود؛ با اين همه انتظار مي رود توجه بيشتر مسئولان به مسائل زيست محيطي، در بلندمدت باعث بهبود وضعيت خليج فارس شود.ايلياتي در خصوص منابع آلاينده خليج فارس مي گويد: يكي از مشكلات عمده خليج فارس مشترك بودن اغلب منابع نفت و گاز اين كشورها است. اين اشتراك سبب شده تا بهره برداري از اين منابع، بسيار شتابناك، عجولانه و بدون رعايت هنجارهاي محيط زيست و صرفاً با ديدگاه هاي اقتصادي انجام شود.
به گفته وي مهم ترين ناقض توسعه پايدار، شتاب در به دست آوردن سود اقتصادي است، در حالي كه توسعه پايدار اساساً بايد بر بستري از روش هاي بهنجار، درازمدت و برنامه ريزي شده شكل بگيرد كه طي آن فعاليت هاي اقتصادي بر ارزيابي هاي همه جانبه از جمله ارزيابي هاي زيست محيطي مبتني باشد، اما شرايط خاص خليج فارس موجب شده كه اين بستر عملاً فراهم نباشد. به ويژه در نيمه غربي خليج فارس، آنچه امروز ما شاهد آن هستيم بحران بهره برداري از منابع نفت و گاز همراه با حرص و شتاب است كه معضلات ناگوار زيست محيطي را در پي دارد.
دكتر پرويز كردواني استاد ممتاز دانشگاه تهران در اين باره به همشهري گفت: خليج فارس، محل زيست بيش از 400 نوع ماهي است كه برخي از آنها بسيار كمياب اند و حتي در خزر هم وجود ندارند. ضمن آن كه بهترين ميگوها از جمله ميگوي ببري و شاه ميگو (لابستر) در خليج فارس وجود دارند. بهترين مرجان ها نيز در همين دريا به وجود مي آيند كه همه اينها به دليل ورود آبهاي شيرين نظير، رود كارون، جراحي، دز، دجله و فرات است كه به خليج فارس مي ريزد و باعث رقيق شدن آب و در نتيجه مناسب كردن آن براي زيست اين گونه هاست. اما نكته اي كه وجود دارد اين كه خليج فارس صرف نظر از موقعيت استراتژيك از نظر زيست محيطي مورد تهديد است.
به گفته اين چهره ماندگار علمي، يكي از مهمترين مسائلي كه محيط زيست خليج فارس را تهديد مي كند ورود گل و لاي فراوان است كه از طريق رودخانه ها وارد آن مي شود به طوري كه كف خليج فارس در حال بالا آمدن است و اين روند، موجودات كفي زي (Bentos) را به شدت تهديد مي كند. مهم تر از اين، آلودگي هايي است كه از طريق آب هاي سطحي وارد اين دريا مي شود. براي نمونه، رودخانه هاي دجله و فرات در طول مسير خود در گذر از عراق انباشته از فاضلاب صنايع، فاضلاب هاي خانگي شهري و روستايي مي شود، افزون براين به دليل جنگ و كشتار از نظر بيولوژيك و شيميايي نيز بسيار آلوده است. همه اين آلودگي ها همراه با پساب هاي صنعتي و بن آب هاي كشاورزي وارد خليج فارس مي شود. به اين موارد فاضلاب هاي شيخ نشين هاي جنوب خليج فارس را نيز بايد افزود.
اين استاد دانشگاه با اشاره به آلودگي هاي نفتي در خليج فارس مي گويد: افزون بر نشت نفت در دريا، و آلودگي هايي كه بر اثر تصادف نفتكش ها و آتش سوزي و نيز خطوط انتقال نفت و گاز در دريا حادث مي شود، نفتكش ها پس از تخليه مواد نفتي براي سهولت در حركت، يك پنجم از مخازن خود را پر از آب مي كنند كه در اسكله پيش از بارگيري مجدد آن را تخليه مي كنند كه اين آب آغشته به نفت است و باعث آلودگي مي شود. مضاف بر اين، شماري اسكله غيرمجاز در خليج فارس وجود دارد كه باعث آلودگي زيست محيطي مي شود كه ضروري است مسئولان براي آن چاره اي بينديشند.
|