درحالي كه باغ ايراني به عنوان يكي از نمايه هاي شاخص معماري و فرهنگ ايران زمين شناخته شده و در سال هاي اخير بسيار هم مورد توجه معماران نوگرا قرار گرفته است، در طراحي بوستان هاي شهري همچنان سبك هاي اروپايي بيشتر مورد توجه شهرداري ها قرار دارد. براساس گزارشي كه چندي پيش در همين صفحه چاپ شد، حتي سبك هاي دشوار، پرهزينه و نه چندان زيبايي همچون باغ سنگي ژاپني چندين مورد طي سال هاي اخير در تهران و شماري از شهرهاي بزرگ كشور اجرا شده است، اما عجيب است كه همچنان عناصر اصيل و زيباي باغ ايراني با بي توجهي شهرداري ها روبه رو است. اين نوشتار به همين مناسبت اشاره دارد به شماري از مهم ترين ويژگي هاي طراحي باغ هاي ايراني.
نمايه عشق ازلي
آرتور پوپ، كسي كه حدود پنجاه سال با هنر ايران سر و كار داشت و بنا به وصيتش در اصفهان دفن شد، مي نويسد: عشق ايرانيان به درخت، آب و گل به عشقي ازلي تبديل شد كه در باغ ايراني تجلي يافته است. و در جاي ديگري مي گويد: در گوشه ذهن هر ايراني، باغي نهفته است.
در واقع عشق ايرانيان به آب و درخت و گل، از باغ محيطي مقدس ساخت. اينجا مكاني است كه از رابطه ميان انسان و طبيعت سخن مي گويد. اين باغ حاصل انديشه اي است كه آب را از لايه هاي پنهان زمين كوير، فرسنگ ها هدايت كرده تا از چشمه اي در ميان انبوهي از درختان آشكار سازد. باغ ايراني گاهي در حياط كوچكي از خانه اي، زماني در صحن و حياط مسجدي و گاهي در چهارباغ شهري يا باغ - شهري پديدار مي شود. باغ در ايران ره آورد تمدن پرمايه آن است. تا آنجا كه تجلي آن در هنرهايي همچون شعر، خوشنويسي، كاشي كاري، فرش بافي، نگارگري، معماري و حتي در طرح ريزي شهرهايي چون قزوين و اصفهان و شيراز ديده مي شود. باغ ايراني از آن نمونه هاي زنده تمدن ايراني است كه به بقيه جهان و دنياي اسلام هم صادر شده است. اصولاً چهار سبك اصلي در باغ آرايي وجود دارد: باغ ايراني، باغ ژاپني كه عقايد مذهبي و بينش هاي فلسفي بر آن حاكم است، باغ كلاسيك كه موطن آن انگلستان و فرانسه است و باغ مدرن آمريكايي كه تلفيقي از سه باغ ياد شده با گرايش به حجم سازي است.
اگر قرار است در مورد باغ، آن هم باغ ايراني سخن بگوييم بهتر است از واژه اي كه از ايران زمين به ساير سرزمين ها و تمدن ها سرايت كرد، صحبت كنيم. در زمان هخامنشيان پايري دئزه ها باغ هاي بزرگ و باشكوهي بودند كه داراي شهرت بسيار بودند. از قول مورخان يوناني، آنها مكان هايي بودند با درختان انبوه و تناور كه آب در ميان آنها روان بود و چارپايان بسيار در آنها پرورش مي يافتند. كما اينكه باغ سنگي، عنواني است كه بعضي از مورخين به تخت جمشيد داده اند. زيرا هركدام از ستون هاي كاخ هاي تخت جمشيد مي تواند نماد يك درخت باشد و همچنين نقش درختان سرو و نخل و گل هاي نيلوفر و دوازده پر در آن به وفور ديده مي شوند. يونانيان لغت پراديزس را از پايري دئزه برداشت كردند. پرديسو در زبان اكدي، پردس در عبري و پاردس ارمني نيز از همين كلمه اوستايي ايراني آمده است. بعدها كلمه فردوس كه دو بار هم در قرآن آمده از دين يهود از زبان عبري به اسلام رسيد. فردوس كه بنا بر اظهار دهخدا به معني بهشت و بهترين جاي در بهشت است از نظر مفسران قرآن معني باغ و بستان مي دهد. واژه پايري دئزه كه در اوستا دو بار از آن ذكر به ميان آمده، خودش از دو جزء تركيب يافته و به معناي درختكاري و گل كاري پيرامون ساختمان است؛ يعني همان چيزي كه نمايانگر باغ ايراني است. گويا واژه باغ در زبان پهلوي به همين شكل "Bagh" به كار برده شده و در زبان ايراني باستان هم با تلفظ Baga به معني بخش، تقسيم و زمين زير كشت است.
عناصر باغ ايراني
عناصر باغ ايراني به عناصر اصلي و فرعي تقسيم بندي مي شوند. عناصر اصلي زمين، آب، گياه و فضا هستند. هنگامي كه اين چهار عنصر در منظومه فكري معماري ايراني و با چارچوب مفهوم و ايده باغ در كنار هم قرار مي گيرند، باغ را به شكل بسيار هوشمندانه اي پديد مي آورند.
زمين: موقعيت، شكل، جنس خاك، شيب و قابليت آبياري و حاصلخيزي زمين از عوامل تعيين مكان باغ هستند.
آب: نحوه حضور آب در باغ، چگونگي گردش و حركت آن، منابع تأمين آب، احترام به قداست آب و نحوه مديريت و تقسيم آن در باغ آرايي اثر فوق العاده اي دارند.
گياهان: جنس و گونه، محل قرارگيري، طرح، كاشت، زيبايي منظر، سودمندي (محصول دهي، سايه اندازي،...) و حفاظت از باغ در مقابل عوامل طبيعي از مسائلي بودند كه بنا بر آنها نوع گياه در باغ ايراني تعيين مي شد.
فضا: نظم هندسي و كرت بندي زمين به همراه وجود بناهايي همچون كوشك، فضاي معماري ايراني باغ ايراني را شكل مي دهد.
بعضي از اركان ديگر باغ ايراني
حصار اطراف باغ: با توجه به روحية درونگرايانه ايراني، يكي از اصول معماري ايراني درونگرايي آن است. باغ ها نيز از همين موضوع تبعيت كرده معمولا دورتادور آنها با ديوار محصور شده است. اين مسأله علاوه بر ايجاد يك حفاظ، باعث مي شود كه وقتي انسان از فضاي بيرون باغ به داخل آن وارد مي شود، فضايي متفاوت را ببيند. اين اختلاف بيرون اندرون به همان بينش فرهنگي دوگانه ظاهر باطن برمي گردد. شايد يكي از فرق هاي اساسي باغ ها و پارك ها همين حصارهاي اطراف هستند كه امروزه شاهد آن هستيم كه پارك ها جايگزيني براي باغ ها مي شوند.
تقسيم به چهار (چهارباغ)
چهار نشان دهنده چهار جهت اصلي، چهار فصل سال، چهار عنصر، تعداد اضلاع مربع كه نماد زمين و مكان است، بازوهاي صليب و همين طور نماد نظم و عقل و اندازه و عدل است. در بعضي از فلسفه ها، چهار رود از مركز بهشت جاري مي شوند كه نشانه زندگي جاويد و باروري اند. بهشت آرماني قرآن هم، باغي با چهار قسمت و با چشمه اي در مركز آن است.
مركز باغ: در بعضي از نمونه هاي باغ ايراني، در مركز باغ يك حوض و عمارت كوچكي قرار دارد.
كوشك: عمارتي است معمولا با هشت در كه در هر طرف آن گشوده مي شوند. اين كوشك ها محل هايي بودند كه امرا و شاهان از ميهمانان خود در باغ پذيرايي مي كردند. نقشه اين كوشك ها يا چهارگوش و يا هشت گوش است.
در جلوي كوشك باغ معمولا يك استخر به شكل مربع يا مستطيل وجود دارد. استخرهاي گرد پيش از اسلام و اوايل اسلام معمول بوده ، ولي بعدها به كار نمي رفته. شايد اين موضوع بر مبناي اين تفكر است كه بهشت مستطيل شكل است. حوض هاي بيضوي كمتر ديده مي شوند و اعتقاد بر اين بوده كه آب در حوض بيضي زودتر گنديده مي شود.

باغ ارم مشهورترين و باسابقه ترين باغ هاي تاريخي ايران به شمار مي آيد. علامه دهخدا از اين باغ به عنوان يكي از چهارباغ مشهور شيراز نام برده است. پيشينه تاريخي اين باغ به دوران سلجوقيان برمي گردد. اما در حال حاضر دانشگاه شيراز اين باغ را به صورت باغ گياه شناسي و قابل بازديد براي عموم درآورده و تغييراتي قابل تأمل نيز در آن ايجاد كرده. در باغ ارم كوشك اصلي با معماري و تزئينات ويژه كه نمايانگر معماري شيرازي است، خودنمايي مي كند و از مهم ترين شاخصه هاي اين بناي وسيع، تزئينات هلالي نماي اصلي آن است كه به شاخص باغ ارم تبديل شده است.

گروه شهري : تخت جمشيد، در ابتدا صخره بزرگي بود كه داريوش كبير آن را در كنار كوه رحمت برگزيد تا كوشك شاهانه اي روي آن بنا نهد و اين، آغاز داستان ساخت بناهاي باشكوه در مكاني شد كه به آن قصرجمشيد، مسجدسليمان، صدستون، چهل ستون، چهل منار، پرسپوليس و... هم گفته اند. جلگه مرودشت كه تخت جمشيد در آنجا بنا شده، از روزگاران كهن از تمدن و فرهنگ هاي بومي و عيلامي برخوردار بوده و اكنون هم مي دانيم كه شهر معروف انشان كه كورش بزرگ و نياكانش خود را پادشاه آن خوانده اند، نزديك همين مكان، يعني در جلگه بيضا بوده است. تخت جمشيد هويت ايراني دارد اما ساخته ايرانيان تنها نيست؛ آشوريان، مصريان، اورارتوئيان، بابليان، لوديان، هندوان، سكائيان و... در ساخت آن شركت كرده اند. بنا به گواهي كتيبه داريوش، قبل از اينكه داريوش تخت جمشيد را بسازد، هيچ بنايي در آن مكان وجود نداشته ولي بعد از داريوش، خشايارشا و پسرانش و حتي در دوران  بعد، آثاري بر آثار هخامنشيان افزوده شده تا ما اكنون ميراث دار بازمانده هايش باشيم. مجموعه تخت جمشيد شامل پلكان ورودي، دروازه ملل، حياط و كاخ آپادانا، كاخ اختصاصي داريوش، كاخ اختصاصي خشايارشا، كاخ سه دروازه، حرمسرا، خزانه، كاخ صدستون، چاه سنگي، آرامگاه  هاي شاهي، دروازه نيمه  تمام و... است.

ايرنا: مسئول اداره حفاظت محيط زيست بروجرد گفت: كشتارگاه صنعتي اين شهرستان فاقد سيستم تصفيه فاضلاب بوده و ادامه فعاليت اين واحد خطرات زيست محيطي را به دنبال دارد.
امير ساكت در گفت و گو با ايرنا افزود: با گذشت حدود دو سال از فعاليت اين واحد هنوز سيستمي براي تصفيه فاضلاب آن طراحي نشده و پسابهاي توليدي به زمين نفوذ كرده و منجر به آلودگي آبهاي زيرزميني خواهد شد.

نقش مستقيم و غيرمستقيم انسان و كارخانه و ماشين كم بود، انگار خود گياهان هم دست به دست هم داده اند تا روند تصاعد گازهاي گلخانه اي را سرعت ببخشند. بله، همين گياهان سبز و خرمي كه دور و برمان مي بينيم هم در ايجاد گازهاي گلخانه اي نقش دارند، زيرا با توليد مقدار زيادي گاز متان كه از گازهاي قوي گلخانه اي به حساب مي آيد، انرژي خورشيد را در اتمسفر به دام مي اندازند. تا امروز تصور بر اين بود كه فقط مرداب ها و شاليزارها بخاطر اكسيژن پاييني كه دارند، منابع طبيعي توليد متان هستند، اما ظاهرا جنگل ها هم تلاش دارند نقشي در تصاعد گازهاي گلخانه اي داشتند باشند.
دانشمندان آلماني كشف كرده  اند گياهان عادي، مقادير زيادي متان كه از گازهاي قوي گلخانه اي است و كمك مي كند تا انرژي خورشيد در اتمسفر به دام افتد، توليد مي كنند. اين يافته ها كه در مجله نيچر به چاپ رسيده و تكان دهنده توصيف شده، ممكن است دانشمندان را وادار كند نقش گونه هاي خاصي از گياهان به عنوان يك عامل بازدارنده در روند گرم ترشدن آب و هوا را مورد بازنگري قرار دهند. پيش از اين پنداشته مي شد، منابع طبيعي متان عمدتا به محيط هايي مانند مرداب ها و شاليزارها كه ميزان اكسيژن آنها پايين و محل مناسبي براي كنش باكتري ها بر گياهان است، محدود مي شود، اما تيمي به سرپرستي فرانك كپلر، از موسسه پلانك در هايدلبرگ آلمان، هنگام مطالعه مواد متصاعدشده از برگ درختان و سبزه ها در شرايطي مشابه آنچه در هواي آزاد مشاهده مي شود، به اين كشف رسيد. دانشمندان دريافتند كليه متون علمي تحريرشده درباره بيوشيمي گياهان، ظاهرا اين واقعيت را كه طيف گسترده اي از نباتات حتي در حضور اكسيژن فراوان متان توليد مي كنند، ناديده مي گيرند. آنها متوجه شدند ميزان متان توليدشده در هواي گرمتر و زير نور آفتاب افزايش يافت. اين مقاله تخمين مي زند اين پديده عجيب مي تواند مسئول توليد 10 تا 30درصد متان در جهان باشد. عواقب احتمالي اين موضوع را ديويد لو از موسسه ملي پژوهش هاي آب و اتمسفر زلاندنو در مجله نيچر تشريح مي نويسد: اكنون با اين چشم انداز تيره مواجه هستيم كه جنگل هاي تازه ممكن است گرمايش گلخانه اي را از طريق تصاعد متان تشديد كند، در حالي كه انتظار مي رفت با جذب دي اكسيد كربن از شدت آن بكاهد. آمريكا با هر پيماني مانند كيوتو كه كشورها را ملزم به كاهش توليد گازهاي گلخانه اي مي كند، مخالف است، اما سرمايه زيادي به سوي فناوري هاي نوين كه كاستن از ميزان تصاعد اين گازها بدون لطمه زدن به اقتصاد آن را نويد مي دهد، سرازير كرده است. ايالت كاليفرنياي آمريكا تصميم گرفته از طريق وضع قانوني تازه، ميزان تصاعد گازهاي گلخانه اي را محدود كند. به اين ترتيب تصاعد گازهاي گلخانه اي كاليفرنيا بايد تا سال 2020 به ميزان 25 درصد كاهش پيدا كند، كاليفرنيا از لحاظ توليد گازهاي گلخانه اي در جهان دوازدهم است.