بحث هاي تمركززدايي و اثرات سوء تمركزگرايي بارها در محافل گوناگون علمي، فرهنگي، سياسي، اجتماعي و... مطرح شده است و ترديدي نيست كه تمركززدايي يكي از اساسي ترين راهبردهاي دستيابي به توسعه اقتصادي پايدار است. تمركز جمعيت علاوه بر پيامدهاي اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي مهمترين عامل برهم زننده محيط زيست نيز محسوب مي شود. چنان كه پس از انقلاب صنعتي، با افزايش ناگهاني جمعيت انسان و پيشرفت فناوري، بشر در مقياسي دهشتناك شروع به ويران كردن محيط زيست كرد؛ روندي كه به رغم تصويب كنوانسيون ها، برگزاري كنفرانس ها و صدور بيانيه هاي متعدد زيست محيطي هنوز هم با شدت و سرعتي نگران كننده ادامه دارد. به گفته دكتر شفيع پور، استاد دانشگاه و كارشناس محيط زيست، تهران 20 درصد جمعيت ايران را در 2/1 درصد از كل مساحت كشور متمركز ساخته و 35 درصد واحدهاي توليدي و صنعتي را در خود جاي داده است. همچنين، براساس آمار اداره كل محيط زيست استان تهران نيز، 46 هزار واحد توليدي، صنعتي و كارگاهي شناسايي و پايش شده است كه از اين تعداد 17 هزار و 500 واحد با مجوز وزارت صنايع و معادن و تعدادي نيز با مجوز وزارت بازرگاني تأسيس شده اند و مابقي غيرمجازند. بدين ترتيب بايد گفت كه 70 تا 80 درصد صنايع در استان تهران مجوز سازمان محيط زيست را ندارند! از سوي ديگر در سال 84 از 46 هزار واحد شناسايي شده بين 5 تا 7 درصد تنها مورد پايش قرار گرفته اند! به اين ترتيب مي توان تصور كرد روند تخريب محيط زيست در اين نقطة كشور در چه وضعيت نااميدكننده اي قرار دارد.
در اين شرايط، دكتر زاهدي، وزير معين رييس جمهوري در شوراي اداري دماوند خبر از لغو محدوديت احداث كارخانجات و مراكز صنعتي در شعاع 120 كيلومتري تهران بر اساس مصوبه بيستمين جلسه استاني هيات دولت داد. اين اقدام هيأت دولت، اعتراض برخي كارشناسان و مسؤولان محيط زيست را در پي داشت.
دكتر اصيليان، سرپرست معاونت محيط انساني سازمان حفاظت محيط زيست در خصوص لغو مصوبه ممنوعيت استقرار صنايع در داخل شعاع 120 كيلومتري تهران با اعلام اين كه مخالف لغو اين مصوبه هستيم، به ايسنا مي گويد: تهران با مشكلات زيادي همچون آلودگي هوا، تمركز جمعيت، كمبود آب و ... مواجه است و اكثر سرمايه گذاران علاقه مند به سرمايه گذاري در تهران هستند كه با لغو مصوبه ممنوعيت استقرار صنايع در داخل شعاع 120 كيلومتري تهران عملاً مناطق محروم كشور از سرمايه گذاري براي احداث صنايع محروم خواهند شد.
محروميت مناطق محروم كشور از امكان سرمايه گذاري به معناي تشديد روند مهاجرت به تهران و تمركز روزافزون جمعيت جوياي كار است ، كه نهايتاً باعث تمركز جمعيت مي شود و آشكارا مخالف موازين توسعه پايدار است، چنان كه دكتر شفيع پور، استاد دانشگاه و كارشناس محيط زيست نيز در اين خصوص مي گويد: هر مصوبه اي كه منتهي به بارگذاري جمعيتي، شغلي، زيست محيطي و ايجاد تمركز در استان تهران شود، مغاير اهداف توسعه پايدار براي نجات تهران است.
اين كارشناس محيط زيست مي گويد: مضاف بر اين منابع زيستي مانند هوا و آب مدت زيادي است كه از ظرفيت جمعيتي تهران فراتر رفته يعني در بهترين برآورد آب شرب موجود استان تهران تنها مي تواند پاسخگوي حداكثر 13 ميليون نفر جمعيت باشد كه به آستانه آن هم رسيده ايم، از سوي ديگر در زمينه آلودگي هوا و صدا نيز چندين سال است كه از آستانه هم عبور كرده ايم!
وي با اشاره به اين كه لغو مصوبه ممنوعيت استقرار صنايع در داخل شعاع 120 كيلومتري تهران وضع تهران را بسيار وخيم تر از آنچه هست مي كند، مي افزايد: اين در حاليست كه با وجود اين مصوبه، تعداد زيادي صنايع متخلف داريم و حسب مورد استقرارهايي نيز با مجوز دولت در اين محدوده طي ساليان گذشته صورت گرفته است.
اين كارشناس محيط زيست تاكيد مي كند: چنانچه مصوبه لغو شود، به صورت شتابان و لجام گسيخته تمامي عرصه هاي موجود تهران مورد تاخت وتاز ساخت و سازهاي صنعتي قرار گرفته و تغيير كاربري غيرمجاز اراضي كشاورزي به صنعتي شدت مي گيرد.
به گفته وي لغو مصوبه ممنوعيت استقرار صنايع در داخل شعاع 120 كيلومتري تهران تهديد جدي براي كشاورزي و منابع غذايي استان تهران خواهد بود. اين كارشناس محيط زيست مي گويد: تنها فناوريهاي فاقد آلودگيهاي زيست محيطي و فاقد نياز به نيروي انساني زياد مانند صنايع نرم افزاري كه متخصصان آن بالفعل در محدوده شهري تهران استقرار دارند قابليت ايجاد در تهران را خواهند داشت.

افق دشت فرديس خاكستري است. اين رنگ در آسمان اين منطقه كمي تعجب آور است. چون حداقل در اين قسمت خبري از آمدوشدهاي سنگين خودروها در تهران نيست. وقتي بدانيد در اين منطقه كه در محدوده 12 كيلومتري جنوب كرج قرار دارد، بادهاي معروف شهريار همواره در وزش است تعجب از ديدن اين افق خاكستري تبديل به حيرت مي شود. در اين حال، انسان بي اختيار به ياد تصوير آسمان آبي تهران در روزهايي مي افتد كه باد مي وزد؛ پس چگونه افق در فرديس بادخيز نشان از آلودگي دارد؟ پاسخ اينجاست: تمركز بيش از حد واحدهاي صنعتي.
عكس :عليرضا بني علي

گروه شهري- پروژه آزادراه تهران- شمال داراي مشكلات زيست محيطي است و در صورت رعايت نشدن ملاحظات و مسايل زيست محيطي متوقف مي شود. معاون انساني سازمان حفاظت محيط زيست با بيان اين مطلب گفت: مجوز ساخت آزادراه تهران- شمال مشروط به رعايت مسائل زيست محيطي است. وي ادامه داد: در جلسه اي كه به منظور بررسي اين موضوع با مسئولان ذي ربط برگزار شد، توضيحات لازم از سوي آنان ارايه شد و در نهايت مقرر شد بازديدي از سوي سازمان محيط زيست از منطقه صورت گيرد.

آرش نورآقايي-اگر تاريخ ايران را به سه دوره پيش از تاريخ، دوره ايران باستان و دوره اسلامي تقسيم بندي كنيم، به ترتيب معبد چغازنبيل، مجموعه تخت جمشيد و مسجد جامع اصفهان بهترين گزينه هاي معماري اين دوران  هستند. مسجد جامع اصفهان موزه اي است از تحول و تكامل معماري ايراني در طول چهارده قرن تاريخ ايران پس از اسلام. واقعيت عيني تونل زمان را با گشت زدن در مسجد جامع اصفهان مي توان لمس كرد. اينجا مكان مقدسي است كه در ابتدا جايگاه يك آتشكده عصر ساساني بوده، سپس يك مسجد ساده در قرن دوم و سوم هجري بر روي آن بنا شده. بعد از آن، ديلميان، سلجوقيان، ايلخانيان، مظفريان، تيموريان، تركمن ها، صفوي ها، افغان ها و قاجارها يا توسعه اش داده اند يا مرمتش كرده اند. از طرفي طعمه حريق شده، از زلزله لرزيده و هم در جنگ بمباران شده و با اين حال گنبد تاج الملك آن نهصد سال است كه بدون برداشتن حتي يك ترك به حيات خود ادامه مي دهد و اغراق نيست اگر بگوييم اين گنبد يكي از كامل ترين گنبدهاي آجري بنا شده بر روي كره زمين است. گفته مي شود در مسجد جامع اصفهان از 484 تكنيك مختلف براي ساخت تاق هاي قوسي استفاده شده است. علاوه بر همه اينها زيباترين محراب گچبري شده مساجد ايران، محراب الجايتو را مي توان در اينجا به تماشا ايستاد. در مسجد جامع اصفهان شبستان صفويه، شبستان سلجوقي، شبستان آ ل مظفر، ايوان هاي چهار طرف، مسجد الجايتو، آرامگاه علامه مجلسي، صفه حكيم، صفه عمربن عبدالعزيز، محراب دراويش، حوض، صحن، گنبد نظام الملك ، گنبد تاج الملك و.. از آثاري هستند كه بايد به دقت ديده شوند.

پارك ملي گلستان نه تنها در ايران كه در جهان بي همتاست. به همين دليل هم يونسكو نام آن را در فهرست ذخيره گاه هاي زيستكره درج كرده است. با اين حال 33 سال است كه چنين ميراث گرانبهايي ناديده انگاشته شده است.
سريال تكراري و هر ساله سيل هاي ويرانگر از سال 1378 در پارك ملي گلستان آغاز شد و در سال 1380 به اوج خود رسيد. يك سال بعد سيلي ديگر به راه افتاد و دليلي شد تا هيات دولت در مرداد 1381 احداث جاده اي ديگر در خارج پارك ملي گلستان را تصويب كند و جاده موجود پس از بهسازي و مرمت به عنوان مسير دسترسي محلي و توريستي مورد استفاده قرار گيرد. پس از بررسي هايي كه به عمل آمد دو گزينه در اختيار مسئولان وقت قرار گرفت يكي از شمال پارك ملي گلستان مي گذشت و ديگري از جنوب آن. اما هيچ يك از دو گزينه نظر كساني را جلب نكرد كه قرار بود بودجه احداث راه جديد را تعيين و به دولت تسليم كنند. در نهايت جاده اي كه گرگان را به مشهد وصل مي كند و از ميان جنگل گلستان مي گذرد مقاوم سازي و مرمت شد. يك سال بعد سيلي ديگر جاري شد و تمام هزينه هاي بهسازي و مقاوم سازي جاده را با خود به اعماق دره برد.
تجربه در گلستان نشان داده است كه بايد با طبيعت كنار آمد، گرچه سناريوي تكراري سيل در گلستان هم براي اهالي روستاهاي اطراف، نظير تنگ راه و هم براي بسياري از دست اندركاران، اهميت روز نخست را از دست داده است. در سال 80 گروه هاي عمليات امداد و نجات با تلاشي شبانه روزي به ياري  سيل زدگان شتافتند اما سال بعد اين نقش كمرنگ تر شد چرا كه مردم، اين بار هشدار سازمان هواشناسي را جدي گرفتند و مناطق در معرض سيل را تخليه كردند. بدين ترتيب زندگي در شرايط اضطراري را بدون هيچ گله و شكايتي دنبال كردند.
از سوي ديگر چند سالي است كه اخبار مربوط به اين فاجعه خانمان سوز در گلستان كمتر بازتابي وسيع مي يابد، شايد به اين دليل كه تلفات جاني آن چون دوره هاي گذشته چشمگير نيست. بي گمان با مقاوم سازي جاده اي كه بارها تخريب شده حتي اگر ميلياردها دلار به دست توانگر ايراني در آن هزينه شود فاجعه اي ديگر پديد خواهد آمد؛ عده اي پيرامون اين جاده به اصطلاح مقاوم ساكن مي شوند، ساخت و ساز مي كنند و به كلي گذشته نه چندان دور را از ياد مي برند تا اين كه بار ديگر سيل بي هراس و ويرانگر از راه برسد، بار ديگر فاجعه اي شكل گيرد و باز رسانه ها فرياد برآورند و تمام تقصيرها را به گردن طبيعتي بيندازند كه قادر نيست به زبان آدميان سخن بگويد.
استادان دانشگاه در نامه اي به رئيس جمهوري خواستار تغيير مسير جاده اي شدند كه در سال هاي اخير تنها هزينه هاي جاني و مالي در پي داشته است. اين درخواست به شكل هاي گوناگون 33 سال است كه بي جواب مانده و نتيجه آن در سال هاي اخير به خوبي نمايان شده است. شايد وقت آن رسيده باشد كه به محيط زيست بيشتر توجه شود و در طرح هاي عمراني و صنعتي بيش از رفع تكليف مورد مطالعه و بررسي قرار گيرد. در اين صورت هم مي توان تخريب طبيعت را كاهش داد و هم از به يغما رفتن جان و مال مردم جلوگيري كرد.