صنعت توريسم پس از صنايع نفت و خودروسازي، سومين صنعت درآمدزاي هزاره جديد محسوب مي شود و با توجه ويژه به خدمات در اين هزاره پيش بيني مي شود به سرعت به نخستين رتبه درآمدزايي در سطح جهان تبديل شود. به همين دليل است كه نظريه پردازان اقتصاد جهان اهتمام و توجه ويژه خود را به اين صنعت معطوف داشته اند و كشورهاي مختلف تلاش مي كنند در اين فرصت نوين سرمايه گذاري مناسبي داشته باشند.
در كشور ما كه سالها مقام نخست توريسم در خاورميانه را داشته (دهه 46 تا 56 خورشيدي) علي رغم تغيير نگرش به مقوله توريسم و پذيرش آن به عنوان صنعتي درآمدساز،  لزوم توجه بيشتر به ظرفيتهاي سرمايه گذاري در اين صنعت مشهود است. بر اساس اعلام شوراي جهاني توريسم، ايران امروز به جايگاه سي و پنجم سقوط كرده است. در حالي كه طبق برنامه چشم انداز بيست ساله كشور، در پايان برنامه چهارم توسعه حداقل مي بايست پاسپورت چهار ميليون گردشگر خارجي مُهر ورود به ايران خورده باشد، متاسفانه آمارهاي ورودي تا سال گذشته تنها هفتصد و پنجاه هزار توريست ورودي را ثبت كرده اند! بدون شك مؤلفه هاي فراوان و عوامل متعددي در اين ناكامي سهيم بوده اند، اما نبايد نااميد بود.
ايران توان فراواني دارد تا در صورت برنامه ريزي و كار كارشناسي دقيق، ناكامي هاي قبلي را جبران كند. آثار و جاذبه هاي تاريخي و باستاني اكوتوريسم و جلوه هاي طبيعي و همچنين توان ارزشمندي كه مي توانيم تحت عنوان توريسم صنعتي از آن ياد كنيم؛ آن هم در كشوري كه از فناوري هاي بومي گرفته تا صنايع عصر جديد نمونه هاي منحصر به فردي وجود دارد و از اين ميان پيشينه صنعت نفت در ايران به عنوان مهد اين صنعت در خاورميانه فرصتي طلايي و ويژه را به وجود آورده كه در صورت سرمايه گذاري مناسب مي توان به توسعه صنعت توريسم از قبال آن در ايران اميدوار بود.
جهانيان امروزه ايران را با منابع غني نفت و گاز آن مي شناسند و در كنار پيشينه باستاني اين سرزمين به بُعد صنعتي آن در مقوله نفت و گاز نيز توجه دارند.
نزديك به يكصد سال پيش بود كه صنعت نفت با بهره برداري از نخستين چاه نفت خاورميانه در جنوب غرب ايران و استان فعلي خوزستان متولد شد و اين حديث يكصد ساله آغاز شد. طي اين مدت نمونه هاي مختلف ابزار و ادوات صنعتي از نخستين نمونه ها گرفته تا بعد از آن در تاسيسات نفتي ايران مورد استفاده قرار گرفت و بدين ترتيب است كه هركدام از اين تاسيسات به خودي خود موزه ارزشمندي از توسعه فناوري صنعتي جهان است و از ادوات نيروي بخار گرفته تا گازسوز و الكتريسيته مي توان نمونه هاي ارزشمندي را در كنار هم در اين تاسيسات مشاهده كرد؛ امري كه در كمتر مركز پژوهشي صنعتي- دانشگاهي و آكادميك و در كمتر نقطه اي از جهان شاهد آن هستيم و اين مسئله فرصت ارزشمندي براي سرمايه گذاري در توريسم صنعتي براي اين تاسيسات عموماً از رده خارج فراهم مي كند.
توريست هاي صنعتي كارشناسان، مهندسان ارشد، طراحان و برنامه نويسان و همچنين علاقه مندان به تاريخ صنعت هستند و در مبحث توريسم صنعتي بايد روي حضور آنها و همچنين دانشجويان رشته هاي صنعتي و غيره سرمايه گذاري كرد.
قدمت تاسيسات نفتي در ايران به گونه اي است كه مي توان با استفاده از آنها به قوي ترين و معتبرترين مراكز آكادميك و صنعتي دنيا سرويس داد. در اين بين قديمي ترين و جالب ترين نمونه ها را در تاسيسات نفتي مسجدسليمان مي توان مشاهده كرد. نخستين چاه نفت، نخستين نيروگاه برق با نيروي بخار و نخستين تاسيسات جانبي و فراوري نفتي در آن قرار دارند؛ نمونه هايي كه نه تنها در ايران، بلكه در خاورميانه قديمي ترين نمونه ها محسوب مي شوند!
چاه شماره يك نفت خاورميانه كه در مركز شهرستان مسجدسليمان قرار دارد- و در اثر عدم رعايت حفظ حريم ساخت و ساز امروزه ديوار به ديوار منازل مسكوني منطقه است- مجموعه كاملي از نخستين تكنولوژي حفاري، بهره برداري و استخراج و پمپاژ نفت به وسيله نيروي بخار است و ديگ بخار آن سندي بر قدمت صنعتي آن به شمار مي رود كه براي توريست هاي صنعتي بسيار جالب خواهد بود.
علاوه بر اين نيروگاه توليد برق اين منطقه نفت خيز كه با قدمتي نزديك به نود سال نخستين نمونه از توليد برق با استفاده از نيروي بخار است واجد اهميت است و ديگر تاسيسات جانبي نفت نيز شرايطي به همين صورت در منطقه مسجدسليمان دارند. جذابيت هاي توريسم صنعتي در ديگر نقاط استان خوزستان نيز پراكنده اند كه گل سرسبد آنها پالايشگاه نفت آبادان است و ديگر مناطق خوزستان همچون هفتكل و...
در هركدام از اين مناطق تاسيساتي وجود دارند كه البته از نظر فني بدون استفاده و متروك مي باشند و از نظر امنيتي نيز مشكلي جهت بازديد از آنها وجود ندارد و مي توان توريست ها را به بازديد آنها برد.
ويژگي  ديگر صنعت نفت در جنوب غرب ايران اين است كه مراوده صنعتي غرب با اين خط از خاك ايران تنها يك مراوده مكانيكي نيست، بلكه به واسطه حضور كاشفان نفت و كارشناسان و كاركنان بيگانه، خوزستان ساليان سال محل زندگي اين اتباع بوده و چه بسيار كساني كه با مليت هاي مختلف در خوزستان متولد شده اند، ازدواج كرده اند و بعضاً پس از مرگ در گورستان هاي مخصوص كه در جاي جاي مناطق نفت خيز به قبرستان خارجي ها معروف است، به خاك سپرده شده اند. اين ارتباط و حضور مستمر در ايران مراودات فرهنگي و حتي سببي فراواني را همراه داشت و حتي ازدواج هايي نيز انجام شده است! اين توضيحات از آن رو لازم آمد تا بدانيم جذابيت هاي تاسيسات قديمي و مناطق نفتي ايران براي توريست هاي خارجي تنها محدود به بازديد از فناوري هاي قديمي صنعتي نبوده، بلكه تاثيرات عاطفي و فرهنگي نيز براي افرادي خاص به همراه خواهد داشت و اين فرصتي براي سرمايه گذاري است. شهرهاي ايجاد شده در مناطق نفت خيز ايران عموماً ساختاري غربي دارند و از نوع معماري و خيابان بندي گرفته تا وجه تسميه برخي مناطق تشابهات شگفتي بين اين مناطق دورافتاده در جنوب غرب ايران و زيبا ترين شهرهاي اروپايي وجود دارد كه باعث شگفتي و جذب توريست هاي خارجي خواهند بود. البته بديهي است ما در خصوص صنعت توريسم صحبت مي كنيم نه سياست و بررسي بعد استعماري مقوله صنعت نفت و راهكارهاي جلوگيري از تكرار آن شرايط احتمالي كه وظيفه سياستمداران و كارگزاران روابط خارجي است.
با چنين دستور كاري بررسي و شناخت تمامي جذابيت ها و توان درآمدزايي در توريسم صنعتي بسيار قابل توجه بوده و از نظر فرهنگي و تأميني نيز بايد شرايطي فراهم شود تا توريست هاي ما اين اطمينان را داشته باشند كه به واسطه آنچه از نفت بر سر مردم ايران آمده، تهديدي براي ميهمانان بازديد كننده وجود ندارد!
بر اساس اعلام روابط عمومي وزارت نفت، اين وزارتخانه طرحي را براي موزه صنعتي خود دنبال مي كند اما بايد توجه داشته باشيم كه حصول نتيجه در اين زمينه و اين كه اصولاً توريستي از آن موزه بازديد كند همت و سرمايه گذاري بخش خصوصي و حمايت متوليان صنعت گردشگري در ايران را مي طلبد و با در كنار هم قرار گرفتن تمامي اين مؤلفه هاست كه مي توانيم به بهره مندي كشور از درآمدزايي توريسم صنعتي و توسعه توريسم اميدوار باشيم. ظرفيتهاي سرمايه گذاري توريسم صنعتي در ايران بسيار غني و قوي مي باشند اما شرط اول حصول نتيجه از اين ظرفيتها همت و اراده جمعي در اين زمينه است.

كارشناسان ميراث فرهنگي در كاخ گلستان اين روزها تلاش مي كنند مدارك ثبت جهاني اين مجموعه بي نظير را آماده كنند. مسلماً وجود اين كيوسك روزنامه  فروشي در مقابل بناي شمس العماره مانع ثبت جهاني كاخ گلستان خواهد بود.
آيا در همه بالا و پايين خيابان ناصرخسرو  جايي مناسب تر از پيشاني شمس العماره وجود ندارد؟!
عكس ها: جواد گلزار