|
بررسي راه حل هاي بدغذايي و بي اشتهايي كودكان در گفت وگو با دكتر سيدضياءالدين مظهري
به بچه ها التماس نكنيد
صدف كوه كن
|
|
|
پدر و مادر هر كدام بشقابي در دست گرفته اند و التماس مي كنند كه يك قاشق بيشتر بخورد، مادر، صداي هواپيما در مي آورد، پدر خم مي شود تا سواري بدهد و نهايتاً كودك فراري از غذاخوردن به خواسته آنها توجهي نمي كند و زير چشمي اوضاع را مي پايد و شايد در دلش به اين كارها مي خندد.مشكل كم غذايي يا بد غذايي كودكان، اغلب يكي از بزرگترين دغدغه هاي والدين، به خصوص آنها كه اولين تجربه بچه داري را از سر مي گذرانند است. بسياري از آنها با صرف وقت و هزينه زيادي تلاش مي كنند تا مشكل بدغذايي كودكشان را به هر طريق برطرف كنند، در حالي كه به نظر
دكتر سيدضيا ءالدين مظهري- متخصص تغذيه و رئيس انجمن تغذيه ايران- اكثر خانواده ها، برداشت هاي نادرستي از روند رشد كودكشان دارند و توقعات آنها در بسياري از موارد نابجاست. گفت وگوي ما با دكتر مظهري را بخوانيد.
* آقاي دكتر، شما به كدام بچه ها بد غذا مي گوييد؟
- ببينيد، مشكلي كه ما در خانواده ها شاهد آن هستيم، برداشت غلطي است كه اكثر آنها از روند رشد بچه ها و ميزان اشتها و كم اشتهايي بچه ها دارند. اغلب ديده مي شود خانواده ها با وجود اين كه فرزندشان از رشد مناسبي برخوردار است و از غذاي كافي استفاده مي كند، تصورشان اين است كه كودكشان واماندگي رشد داشته يا تغذيه درستي ندارد، چون كم اشتها است. در اينجا ذكر اين نكته لازم است كه مقايسه كردن دو كودك با يكديگر بسيار اشتباه است، چرا كه دنياي دروني هر فردي با ديگري بسيار متفاوت است.
* منظورتان از دنياي دروني چيست؟
- دنياي درون، دنياي ژنتيكي، پيام ها و كدها و رموزي است كه در درون هر سلولي وجود دارد و از آغازين لحظه زندگي اين كدها با هم آميخته شده و براي هر فردي دنياي بخصوصي را ايجاد مي كنند كه مي تواند به نسل بعدي انتقال يابد. به عنوان مثال مادر يا پدري كه فرض مي كنند كودكشان نسبت به كودك هم سن و سال خودش كوتاه قدتر است، علت را بايد در خودش يا شاخه پدري يا مادري خودش يا همسرش جست وجو كند، چرا كه اولين مسئله اي كه براي افزايش قد و رسيدن به يك قد معين وجود دارد، ظرفيت ژنتيكي هر فرد است.
* بالاخره مسائلي نظير كوتاه قدي و كم اشتهايي تا كجا طبيعي است و از كجا به بعد غيرطبيعي تلقي مي شود؟
- براي اين كه والدين مطمئن شوند كه فرزندانشان در روند رشد متفاوتي كه دارند، طبيعي پيش مي روند يا خير، ما محدوده اي داريم كه از حداقل شروع شده و به حداكثري مي رسد كه قرار گرفتن كودك در آن محدوده طبيعي تلقي مي شود. مثلاً ما يك فرمول سرانگشتي داريم كه مي توان با استفاده از آن حدس زد كه بچه به چه قدي خواهد رسيد. در مورد دخترها، ما مي توانيم از جمع بستن قد مادر با قد پدر، تقسيم بر 2 و منهاي 5 تخمين بزنيم كه دخترمان به چه قدي برسد مناسب است و از جمع اين عدد با عدد 6 حاصل جمعي به دست مي آيد كه مي توان با آن محدوده قدي پسرها را حدس زد.
* پس چرا پدر و مادرهايي هستند كه كوتاهند ولي بچه هاي قد بلندي دارند و يا برعكس؟
- به اين دليل كه علاوه بر مسايل زمينه ژنتيكي، محيط زندگي، نوع تغذيه و فعاليت هاي بدني نيز از عوامل تضمين كننده بيان كامل ژن به شمار مي آيند و گاهي به دليل عدم تعادلي كه در محيط زندگي و تغذيه و حتي بي نظمي در شرايط عاطفي فرد، با وجود زمينه ژنتيك لازم جهت جهش رشد، به رشد كافي نرسند. نكته ديگر اين كه در مورد مسايل ارثي و ژنتيكي سلسله مراتبي وجود دارد، اين كه اطلاعات مانند يك لوح محفوظ رونويسي شده و به نسل بعدي منتقل خواهد شد، در اينجا است كه بايد به شاخه پدري و مادري توجه كنيد. شايد تأثير ژن پدر بزرگ يا مادربزرگ باشد كه البته اين موارد، نمونه هاي استثنايي هستند.
* شما از تأثير محيط گفتيد، آيا تغذيه هم جزء تأثيرات محيطي محسوب مي شود؟
- نه تنها تغذيه بلكه ارتباط عاطفي، محبت ديدن يا مهر ورزيدن، ميزان تحرك، ساعت هاي كه فرد جلوي تلويزيون مي گذراند يا خوردن تنقلاتي مثل چيپس و پفك يا فعاليت هاي جهشي و كششي مثل واليبال، بارفيكس و... از عوامل مساعد كننده افزايش قد محسوب مي شوند. در رابطه با تغذيه هم بايد گفت بدن هر انساني نياز به پنجاه نوع ماده مغذي از زيرمغذي ها، ويتامين ها و مواد معدني گرفته تا ماكرونوترينست ها (پروتئين، چربي، كربوهيدرات و...) دارد و اين مواد بايد در قالب غذايي كه مي خوريم به بدن ما برسد تا مواد مورد نياز براي رشد و نمو و ترميم بافت ها در اختيار سلول ها قرار گيرد، بنابر اين باز هم به والدين تأكيد مي كنم كه پدر عزيز! مادر گرانقدر! مسئله تغذيه اين نيست كه كودك شما زياد غذا بخورد، بلكه از نظر ما متخصصين تغذيه، وقتي كه بتوانيم 50 ماده مغذي مورد نياز براي بدن را به شكل متناسب، متعادل و متنوع از طريق غذايي كه مي خوريم در اختيار ميلياردها سلول قرار دهيم، حجم غذاي مصرفي چندان اهميتي ندارد، در واقع كيفيت چيزي كه مي خوريم بسيار با اهميت است.
* اين معادله غذايي در چه سني اهميت بيشتري دارد؟
- اصولاً تأثير تغذيه از نخستين لحظه حيات تا ممات به اثبات رسيده است؛ يعني از زماني كه نطفه بسته مي شود، تأثيرگذاري تغذيه صحيح شروع شده و با استفاده از ذخاير بدني مادر در دوران حاملگي و حتي قبل از آن يعني دوران كودكي و نوجواني مادر حتي، به رشد خود ادامه مي دهد. در واقع بلند مدت ترين نياز بشر، نياز به غذاست. از اين جهت است كه ما تأكيد مي كنيم، تغذيه خانم ها خيلي اهميت دارد و ارزشمند ترين گروه هر جامعه اي را تشكيل مي دهند، زيرا اگر چه 50 درصد جامعه كنوني را خانم ها تشكيل مي دهند، ولي صددرصد نسل آينده را اينها به وجود مي آورند و اين موضوع تاكيدي مجدد بر اين نكته است كه پشت سر هر مرد موفقي، بانويي موفق است. بنابر اين تغذيه خانم ها و دختر خانم ها از اهميت ويژه اي برخوردار است! ما در زمينه تغذيه صحيح به خصوص به گروه هاي آسيب پذير مثل مادران حامله و شيرده، نوجوانان و كودكان در حال رشد هشدار مي دهيم.
* مطالبي كه گفتيد در مورد شش ماه اول زندگي كودك هم صدق مي كند؟ در اين سن كه همه بچه ها شير مي خورند.
- بله، اهميت اين موضوع به قدري است كه سرنوشت آينده افراد را رقم مي زند،چرا كه سلول هاي مغز كه فرمانده كل بدن در دستيابي به دانش و بينش و مهارت هستند ،در سه ماهه سوم حاملگي شروع به افزايش تعداد و حجم مي كنند. بعد از تولد هم 6 ماه اول زندگي بسيار اهميت دارد و تغذيه مناسب در اين دوران هم از اهميت ويژه اي برخوردار است چرا كه هر فردي با هر وزني كه به دنيا مي آيد. در طول پنج يا شش ماه اول، وزنش دو برابر مي شود. بنابر اين تغذيه اي كه به نام شير مادر توصيه مي كنيم، يكي از بهترين تركيباتي است كه خداوند در اختيار كودك مي گذارد. در واقع شير مادر، حكم خون سفيد را دارد و از عجايب اين تركيب حياتي اين است كه در هر لحظه اي منطبق با نيازهاي نوزادي است كه از آن تغذيه مي كند و با وجود اين همه پيشرفت هاي تكنولوژيك، هنوز جايگزيني براي شيرمادر پيدا نكرده اند كه بتواند حتي يك هزارم ارزش شير مادر را داشته باشد.
* تا كي مي شود گفت اين شير، غذاي اصلي كودك است؟
- تأكيد من بر اين است كه در يك سال اول زندگي نوزاد، شير مادر را غذاي اصلي كودك قرار دهيم و غذاهاي تكميلي را در جهت تأمين يا افزايش انرژي دريافتي و يا دريافت موادي نظير آهن و زيرمغذي هاي ديگري كه ذخايرش در شير مادر به پايان رسيده است به كودك مي دهيم، البته در روند تغذيه تكميلي نكته حائز اهميت اين است كه روند به گونه اي آغاز شود كه منوي تك غذايي كودك در زمان تبديل به منوي چند غذايي علاوه بر رعايت اصول تنوع، به تدريج از حالت مايع به حالت پوره و لعابي و بعد به شكل غذاهاي سفت تر در آيد.
* بعضي از مادرها معتقدند كه بعد از مدتي شيرشان رقيق تر مي شود و كم رنگ تر، به همين خاطر از شيرهاي ديگر استفاده مي كنند. به نظر شما كار درستي است؟
- خير! اينجا باز هم باور غلطي وجود دارد كه متأسفانه زياد به چشم مي خورد، چرا كه شير و تركيبات موجود در آن بسيار غني است تا جايي كه اگر حتي مادري كه سوء تغذيه هم دارد، كيفيت شير توليدي اش بهتر از هر ماده غذايي مصنوعي ديگر است. مسئله رقيق بودن و غليظ بودن شير نيز همان طور كه گفتيم مطابق با نياز كودك در هر زمان است چرا كه وقتي كودك شير مي خورد و مي خوابد و بيدار مي شود، احتياج به آب و قند دارد بنابراين شير آغازين كه به آن شير پيشين هم مي گويند، آب و قند بيشتري داشته و در روند مكيدن سينه مادر با ترشح هورمون هاي پرولاكتين واكسي توسين (هورمون هاي مرتبط با شيردهي) ساخته شدن شير و جهش آن تأمين مي شود و به چربي شير اضافه مي شود و بسيار جالب است كه هضم چربي شير مادر در مقايسه با چربي هاي موجود در شير خشك، با وجود آنزيمي به نام ليپاز كه در شير مادر وجود دارد بسيار قابل هضم تر است.
* به هرحال، دردسر از وقتي كه قرار مي شود بچه ها به جز شير مادرشان غذاهاي ديگر هم بخورند، شروع مي شود.
- زماني كه تغذيه تكميلي شروع مي شود، اگر اصول تنوع، تعادل و تناسب را رعايت كنيم، مواد غذايي مناسبي در اختيار كودك قرار خواهد گرفت. در واقع غذا خوردن كودك بايد طوري باشد كه زور و اجبار و التماس و خواهش و تهديد و جايزه و... در آن وجود نداشته باشد، چرا كه اين عوامل عكس العمل هاي دفاعي در كودك ايجاد كرده و پايه گذاري روش هاي غلطي را مي كند كه تا مدت زيادي والدين را درگير خواهد كرد. در بسياري از موارد، كودك، روش غذاخوردن را از پدر و مادر به ارث مي برد. اگر روش و منش والدين در غذاخوردن صحيح باشد، بچه ها از آنها الگوبرداري مي كنند؛ مثلاً عادت خوبي مثل صبحانه خوردن، اغلب از والدين به بچه ها منتقل مي شود.
* پس اگر بچه اي غذا نخورد، چه بايد كرد؟ بايد بي تفاوت بود؟
- نه! در واقع بايد در مقابل عكس العمل بچه ها، خونسرد بود، اگر خورد، خورد و اگر نخورد، هم نخورد، نه توهين، نه تحقير، نه توصيه ! مي توانيد غذا را از جلوي او برداريد تا كودك بفهمد كه غذا خوردن يا نخوردن يك عامل تهديد كردن مادر نيست. جالب است بدانيد كه در برخي مواقع كودكان از حرص دادن والدينشان خوشحال مي شوند و در مواقعي هم آن را به عنوان دستمايه اي براي عصباني كردن مادر قرار مي دهند و در بعضي مواقع والدين را به حد جنون مي رسانند! حتي گاهي بچه، امواج مغزي مادر را بدون اين كه مادر چيزي را ابراز كند دريافت كرده و در دلش مي خندد و مي گويد پدري از تو در مي آورم!
* خب اگر مادر اصرار نكرد و بچه هم غذا نخورد، چي؟
- چنين چيزي امكان ندارد، اگر مادر كمي دندان روي جگر بگذارد مسئله حل مي شود. خيلي از مادرها مي آيند و در حالي كه توي سر خودشان مي زنند و گريه مي كنند از بدغذايي كودكانشان گله مندند. من در اين مواقع به جاي توجه به كودك، به رفتارهاي مادر توجه مي كنم و معمولاً اختلالات و اشتباهاتي كه مخصوصاً در بچه اولي ها وجود دارد و نگراني ها و بي تجربگي ها دليل اين اتفاق است. شما نمي توانيد تصور كنيد كه رفتارهاي غلط والدين تا چه حد لحظات لذت بخش غذا خوردن را براي بچه ها تبديل به شكنجه مي كند. وضع وقتي بدتر مي شد كه گاهي پدرها و مادرها دست ها و پاهاي بچه را گرفته و غذا را به زور توي دهانش مي گذارند طبيعي است كه كودك از غذا متنفر مي شود. شما تصور كنيد به رستوراني شيك برويد كه بهترين غذاها را دارد ولي موقع صرف غذا، گارسون ها دستهاي شما را گرفته و غذا را به زور در دهانتان بگذارند، در اين صورت عطاي آنجا را به لقايش خواهيد بخشيد.
* گفتيد كه اشتهاي بچه ها نمودار سلامت آنان نيست، پس مادرها بايد از كجا بفهمند غذايي كه به كودكشان مي دهند، براي تأمين سلامت او كافي است؟
- همان طور كه بچه ها از نظر روند رشد و نمو با هم متفاوت هستند، اشتهاي آنها هم با يكديگر فرق مي كند و اشتهاي اينها را نحوه فعاليت و رشدشان تغيير مي دهد. براي اين كه پدر و مادرها مطمئن شوند كه كودكشان به اندازه كافي غذا خورده و اين را به عنوان يك عامل زورگويي يا تحميل اراده نكنند بهتر است از كارت هاي پايش رشد استفاده كنند. اين كارت ها خيلي عالي به شما نشان مي دهد كه روند رشد كودك، سير صعودي دارد يا افقي دارد يا نزولي. اگر روند صعودي دارد، كودك غذا را مناسب دريافت مي كند. ممكن است گاهي نمودار روند افقي داشته باشد كه در اينجاست كه معلوم مي شود تغييراتي در تغذيه بچه ايجاد شده، مثلاً ممكن است در شرف دندان در آوردن باشد، ممكن است كه دل درد يا گوش درد داشته باشد كه بايد به هر حال ريزيابي كرد، گاهي هم منحني نزولي است و آن وقت هم بايد علت يابي كرد كه چرا اين مسئله وجود آمده است. ولي در 98 درصد موارد اگر بچه ها را يك مقدار آزاد بگذارند، تا از غذاهايي كه دوست دارند، استفاده كنند، وضع بهتر مي شود. در واقع بچه ها مثل بزرگترها نيستند، گاهي ممكن است غذايي را چندين روز بخورند، گاهي ممكن است چند روز لب به هيچ غذايي نزنند. در اين صورت خيلي اصرار نبايد كرد و بعداً مي شود آن غذاها را سرسفره آورد. يا اين كه غذاهايي را كه بچه دوست دارد و خيلي با ميل مي خورد، را لابه لاي غذاهايي كه مي خواهيم بايد به او بدهيم.
|
