بازار ايدز داغ است؛ نه از نظر بيماران، بلكه پزشكان اين بازار را داغ نگه داشته اند. گذشته از خبر توليد داروي ايراني ضد ايدز، آخرين خبر اين است كه براي نخستين بار، واكسن ايدز در آفريقاي جنوبي روي انسان ها به آزمايش گذاشته مي شود. سه هزار مرد و زن شهروند آفريقاي جنوبي كه به ويروس اچ آي وي آلوده نيستند و در دوره سني۱۸ تا 35 سال قرار دارند در اين آزمايش چهار ساله شركت مي كنند. واكسن مورد آزمايش به وسيله شركت داروسازي مرك توليد شده و گروهي متشكل از محققان آمريكايي بر مراحل مختلف اين آزمايش نظارت مي كنند. البته واكسن شركت مرك حاوي ويروس ضعيف اچ آي وي نيست و به همين خاطر خطري از بابت آلوده شدن افراد مورد آزمايش وجود ندارد. در همين حال، اداره دارو و مواد غذاي دولت چين هم اعلام كرده كه نخستين آزمايش باليني واكسن بيماري ايدز ساخت چين، با بررسي تأثير اين واكسن روي ?? داوطلب در دوره اول با موفقيت انجام شده است. اداره دارو و موادغذاي چين خاطر نشان كرده كه دانشمندان چين از سال۱۹۹۶ ميلاد مطالعه و بررس بر رو ژن ها ويروس ايدز را آغاز كردند و به اين نتيجه رسيدند كه بدن انسان پس از تزريق DA م تواند در مقابل ويروس ايدز مصون بماند. واكسن چيني، بر رو برخ حيوانات از جمله ميمون آزمايش شده است و عوارضي نداشته است و دولت چين مي گويد تا سال 2010 آن را به بازار عرضه مي كند.پيش تر، هند هم آزمايش هاي واكسن جلوگيري از ايدز را روي انسان انجام داده بود. هند، بعد از آفريقاي جنوبي دومين كشور جهان از نظر شيوع ايدز است.
در عين حال، يك شركت آمريكايي هم اعلام كرده ظرف پنج سال آينده واكسن بيماري ايدز را در دسترس قرار مي دهد. قرار است شركت واگسجن كه مراحل نهايي آزمايش واكسن ايدز را روي انسان انجام مي دهد، نتايج تحقيقات خود را در اجلاس ايدز اعلام كند. بزرگترين كارخانه سازنده دارو در اروپا با نام گلكسو اسميت كلاين هم اعلام كرده كه قصد تهيه واكسني آزمايشي براي ايدز با كمك انستيتو پاستور فرانسه را دارد. آنها مي خواهند با سوار كردن ژن هاي ويروس اچ.آي.وي بر روي واكسن موجود براي سرخك اين كار را انجام دهند.همه اين اخبار، نشان مي دهد كه رقابتي جدي بين كشورهاي دنيا بر سر توليد واكسن ايدز وجود دارد. در حال حاضر بيش از 30 آزمايش بر روي واكسن ايدز انساني در حال اجرا هستند، اما هيچ كس نمي تواند پيش بيني كند كه كدام يك از اين واكسن ها در برابر ويروسي كه فقط در سال گذشته 5 ميليون نفر را در سراسر جهان آلوده كرد، مؤثر خواهد بود.
آينده اميدوار كننده
پژوهشگران مي گويند اگرچه هيچكدام  از واكسن هايي كه تا به حال آزمايش شده اند، محافظت كاملي در برابر ايدز ايجاد نمي كنند، اما آينده توليد واكسني مؤثر روشن است. به نظر مي رسد، تنها وسيله اي كه مي تواند همه گيري جهاني ايدز را خاتمه دهد، واكسني مؤثر بر ضد آن است.
البته واكسيناسيون بر ضد ويروس نقص ايمني اكتسابي، كار مشكلي است چرا كه اين ويروس، خود سلول هاي دستگاه ايمني را آلوده مي كند و كار واكسن هم معمولاً تحريك همين سلول هاست. مي شود ياد ضرب المثل هرچه بگندد نمكش مي زنند... افتاد. چرا كه ويروس ايدز، دقيقاً همان قابليت دفاعي بدن كه واكسن ها از آن استفاده مي كنند را مورد حمله قرار مي دهد.به هرحال، محققان، علاوه بر كشورهاي صنعتي، در كشورهاي در حال توسعه هم در حال تلاشند. گفته مي شود بودجه تخصيص داده شده به واكسن ايدز در سراسر دنيا در 5 سال گذشته دو برابر شده است.
واكسن ايدز بايد چه كار كند؟
دستگاه ايمن بدن دارا بازو اصل است: يك ايمن هومورال يا ايمن از طريق آنت باد و ديگر ايمن سلول. آنت باد ها، مولكول ها پروتئين هستند كه به ويروس ها و ساير عوامل مهاجم به بدن م چسبند و مانع فعاليت آنها يا ورود آنها به درون سلول ها م شوند. بازو دوم دستگاه ايمن، ايمن سلول، شامل انواع مختلف از گلبول ها سفيد هستند كه سلول ها آلوده شده با ويروس را نابود م كنند. علت عمده سخت مبارزه با HIV اين است كه ويروس ايدز جزء مهم از ايمن سلول، يعن لنفوسيت ها CD4 يا سلول ها T كمك كننده را نابود م كند. سلول ها T كمك كننده، هماهنگ كننده هر دو بازو دستگاه ايمن هستند.هنگام كه شخص با HIV آلوده م شود، هر دو بازو دستگاه ايمن فعال م شوند و انواع بسيار از آنت باد و سلول ايمن را ايجاد م كنند. اما در اكثريت افراد، آنت باد ها نم توانند عفونت HIV را مهار كنند، احتمالاً به خاطر اينكه ويروس آن قدر با سرعت جهش پيدا م كند كه دستگاه ايمن نم تواند آنت باد ها جديد را با همان سرعت توليد كند تا مانع ويروس شوند. اما ايمن سلول در ابتدا موفقيت ظاهر پيدا م كند. در اغلب افراد، پس از دوره ا از افزايش ويروس در خون، ميزان آن در نتيجه عمل گروه از گلبول ها سفيد به نام سلول ها T كشنده سقوط م كند و برا سال ها اين وضعيت حفظ م شود و ويروس به طور پنهان و غيرفعال در درون سلول ها T كمك كننده باق م ماند. اما در نهايت ويروس ها برنده م شوند. سلول ها T كمك كننده به تدريج م ميرند، دستگاه ايمن مختل م شود و عفونت ها ناش از عوامل فرصت طلب- ميكروب هاي كه در شرايط معمول و در افراد سالم بيمار ايجاد نم كنند - باعث بيمار ها مختلف در فرد آلوده به ويروس ايدز م شوند. همين عفونت ها فرصت طلب هستند كه در بسيار از موارد بيماران را م كشند. ايده اصل در توليد واكسن ها اين است كه دستگاه ايمن را از پيش تحريك كرده تا هنگام كه يك عامل مهاجم مثل يك ويروس وارد بدن م شود، دستگاه ايمن كه بيش از اين به علت تزريق واكسن آموخته است آن را شناساي كند، بتواند با سرعت كاف واكنش نشان دهد و ويروس را نابود كند.
مسير دشوار
دانشمندان در تلاش ها اوليه برا ساختن واكسن ايدز برخلاف واكسن ها ويروس قبل برا بيمار هاي مانند فلج اطفال يا سرخك از ويروس ها زنده ضعيف شده يا ويروس ها كشته شده استفاده نكردند. در مورد ويروس ها زنده ضعيف شده ترس آنها اين بود كه ويروس واكسن جهش پيدا كند و به ويروس بيمار زا به وجودآورنده ايدز بدل شود و در مورد ويروس كشته شده اين خطر در ميان بود كه در فرآيند پردازش واكسن ويروس ها زنده ا باق بمانند و با واكسن وارد بدن شوند. بنابراين در تلاش ها اوليه از بخش ها ب ضرر ويروس برا توليد واكسن استفاده شد به  اميد اينكه آنها بتوانند دستگاه ايمن را فعال كنند. اين قطعات شامل بخش هاي از DA ويروس يا پروتئين ها يافته شده در غلاف ويروس بودند؛ اما نتايج حاصل نااميد كننده بود.گرچه واكسن ها توليد آنت باد ها را تحريك م كردند، آنت باد ها ايجاد شده، به انواع ويروس ايدز واكنش نشان نمي دادند. اين آنت باد ها در محيط آزمايشگاه با سويه ا از ويروس كه واكسن از آن توليد شده بود واكنش نشان مي دادند اما نه با نمونه ها ويروس به دست آمده از بيماران. بنابراين، اين واكسن ها - به خصوص در شرايط واقع كه با ويروس ها مرتباً در حال جهش يا موتاسيون روبه رو م شوند- نم توانستند محافظت ايجاد كنند.
در سال ها اخير برخ پژوهشگران تلاش ها خود را بر تحريك بازو ديگر دستگاه ايمن يعن ايمن سلول متمركز كرده اند و نه صرفاً آنت باد ها. به اين ترتيب گروه هاي از پژوهشگران توانسته اند واكسن ها تجرب ايجاد كنند كه توانسته است باعث ايمن در ميمون ها شود. در حيوانات واكسينه شده پس از آلوده شدن با ويروس عامل بيمار، سلول ها T كشنده فعال شدند و تكثير ويروس را مهار كردند و بيمار به وجود نيامد. در آزمايش ها جديدتر هم از قطعات گوناگون DA به دست آمده از ويروس ايدز استفاده شد كه به خود خود تواناي ايجاد عفونت نداشتند. البته بايد در مورد نتايج اين آزمايش ها محتاط بود، چون اين آزمايش ها بر رو ميمون ها و با يك ويروس شبيه ويروس ايدز انجام شده است و موفقيت در آنها لزوماً به معنا موفقيت و ايجاد ايمن در انسان ها در مقابل خود ويروس ايدز نيست. از طرف ديگر بايد توجه داشت كه در انسان ها ممكن است ?? سال يا بيشتر طول بكشد تا عفونت با HIV به ايدز بدل شود و اين امر ارزياب واكسن را مشكل م كند. به هر حال تنها راه برا تعيين مؤثر بودن واكسن ها آزمايش آنها رو انسان هاست.