به بهانه طرح مبارزه با شپش در مدارس تهران
كشتم پديكولوز شش پا را
دكتر اعظم السادات هاشمي
|
|
برنامه اي مشترك بين آموزش و پرورش و دانشگاه هاي علوم پزشكي سه گانه شهر تهران در دست اجراست كه بخشي از آن، اجراي طرح مبارزه با پديكولوز (شپش) براي مدارس فاقد مربي بهداشت است. ارائه آموزش فني به مربيان بهداشت مدارس و آموزش بهداشت به مسئولان و معلمان مدارس توسط كارشناسان مبارزه با بيماري ها و بهداشت محيط و همچنين برنامه هاي آموزشي جهت اطلاع رساني به دانش آموزان و خانواده ها در رأس اين برنامه هاست.
اگر چه بهبود وضعيت بهداشتي، اقتصادي و اجتماعي تاثير بسزايي در كاهش آلودگي به شپش داشته است، اما همچنان اين انگل گستردگي جهاني دارد، به طوري كه در دهه گذشته در ايالات متحده آمريكا هر سال 6 ميليون مورد ابتلا به شپش گزارش مي شود.
شپش مختص جامعه يا طبقه اجتماعي خاصي نبوده و تمام افراد جامعه را مخصوصا در فصول سرد سال ممكن است درگير كند. شيوع اين بيماري در كودكان بسيار بيشتر است و در جنس مونث شايع تر از جنس مذكر است.
اين حشره، به دنبال تماس هاي نزديك بين فردي يا هنگامي كه افراد خانواده در فصول سرد براي تامين گرما لباس هاي بيشتري مي پوشند و به صورت دسته جمعي زندگي مي كنند، از شخصي به شخص ديگر انتقال مي يابد.
شناسنامه شپش
شپش حشره كوچكي به رنگ سفيد مايل به خاكستري است كه داراي دهاني مخصوص مكيدن خون، دو شاخك و سه جفت پاي كوتاه است.
شپش يك انگل خارجي بدن انسان محسوب مي شود. مي تواند سر، بدن و عانه را آلوده كند. تخم شپش رشك نام دارد و بيضي شكل و سفيدرنگ و به اندازه ته سنجاق است و به مو و درز لباس ها مي چسبد. شپش در مو و لباس زندگي مي كند و فقط به خاطر تغذيه روي سطح بدن مي آيد و خودش را به پوست بدن مي چسباند و پوست را سوراخ كرده و بزاق خود را در زير پوست تزريق نموده و با مكيدن خون، مواد زائدي را نيز از خود دفع مي كند. همين تلقيح مواد زائد و بزاق به زير پوست منجر به ايجاد برآمدگي قرمز رنگ خارش داري مي گردد.
از نظر شدت و شيوع آلودگي به انواع شپش، عواملي چون سن، جنس، نژاد، وضعيت اقتصادي و اجتماعي موثر شناخته شده اند. آلودگي در تمام گروه هاي سني ديده مي شود ولي شپش سر در كودكان (سنين مدارس ابتدايي) شيوع بيشتري دارد. نكته اينجاست كه اگر چه به طور معمول شپش در جوامع فقير و متراكم شايع تر است، ولي در شرايط همه گيري كليه طبقات اجتماعي و اقتصادي جامعه را فرا مي گيرد و حتي در جوامع چندنژادي مشاهده شده كه شپش سر در سفيدپوستان شايع تر از سياه پوستان است.
شپش سر:انتقال شپش سر عمدتاً در اثر تماس مستقيم و يا تماس با اشياي آلوده مثل حوله، شانه و برس سر، كلاه، روسري، بالش، لباس هاي خواب و... كه به طور مشترك مورد استفاده قرار بگيرند و يا اينكه در يكجا روي هم قرار داده شوند، صورت مي گيرد. همچنين به وسيله صندلي هاي سالن هاي اجتماعات، كلاس ها، وسايل نقليه عمومي و كمدهاي لباس، حمام هاي عمومي و استخرها و... هم انتقال انجام مي شود. گاهي هم به مناطق كم موي بدن مهاجرت مي كند ولي هرگز در ابرو يا پلك تخم گذاري نمي كند.
شپش تن:آلودگي به شپش تن در حال حاضر منحصر به جوامعي است كه دچار بحران هاي سياسي، اجتماعي و فقر هستند و يا به عنوان يك مشكل عمده بهداشتي متعاقب وقوع حوادث و بلاياي اجتماعي نظير جنگ، زلزله، سيل و... اتفاق مي افتد.
انتقال شپش تن عمدتاً توسط البسه خصوصاً پوشيدن لباس زير ديگران، استفاده از ملحفه و رختخواب مشترك و حوله صورت مي گيرد. به علاوه توسط صندلي وسايل نقليه عمومي و سالن ها هم صورت مي گيرد.
شپش عانه: شپش عانه در مقايسه با دو نوع ديگر از شيوع پايين تري برخوردار است. اين شپش معمولاً از طريق تماس جنسي منتقل مي گردد و لذا در كودكان و مدارس بسيار نادر است. اين بيماري در مردان از شيوع و شدت علائم بيشتري برخوردار است و عمدتاً خارش ناشي از آن در ساعات عصر و شب معمول تر است.
دردسرهاي شپش
آلودگي پوست بدن، موي سر يا عانه روي بدن شخص را پويكولوزيس مي گويند. عوارض مهم پويكولوزيس عبارتند از:
۱ خارش شديد كه فرد را كلافه، خسته و پريشان و بي خواب مي كند و همين امر مي تواند يكي از علل افت تحصيلي در دانش آموزان باشد.
۲ پوسته پوسته شدن و ضخيم شدن پوست در اثر خاراندن زياد.
۳ عفونت ثانويه پوست، مثل زرد زخم كه در اثر خاراندن شديد رخ مي دهد.
۴ انتقال بعضي از بيماري هاي خطرناك مثل تيفوس كه شپش تن، ناقل آن است.
راه هاي پيشگيري و درمان
اولين نكته اين است كه درمان فرد بيمار در آلودگي به شپش تاثيرگذار نيست. حتي اگر با بهترين روش ها نيز درمان شود. چرا كه اگر فردي در مجاورت و تماس نزديك با يك فرد آلوده به شپش قرار داشته باشد، حداكثر تا 2 هفته بعد مجددا آلوده مي گردد، پس مهمترين اصل در مبارزه با شپش، انجام درمان دسته جمعي و همگاني و رفع آلودگي از كليه لوازم و وسايل مورد استفاده افراد به طور همزمان است.
مهمترين نكته در مهار شپش دانش آموزان هم بازديد روزانه موي سر و در صورت لزوم بازديد لباس و بدن آنها توسط معلمان و مربيان مدارس و ارجاع سريع موارد آلوده به واحدهاي بهداشتي درماني براي درمان فرد آلوده به همراه خانواده و اطرافيان وي است. پس از درمان ضدشپش، احتمال انتقال آلودگي از بين مي رود و دانش آموز مي تواند به مدرسه بازگردد.
۶ راه مبارزه با شپش
۱ استحمام مرتب و منظم، شانه كردن موهاي سر در روز به دفعات مختلف، تميزكردن و شست وشوي منظم برس و شانه و لباس ها، روسري و كلاه و ديگر وسايل شخصي از اصول مهم پيشگيري از شپش است.
۲ در شرايط گسترش آلودگي به شپش تن شست وشوي لباس و ملحفه در آب جوش به مدت حداقل 30 دقيقه و يا استفاده از ماشين لباسشويي و خشك كن و اتو كردن منظم لباس و مخصوصا درزهاي لباس براي از بين بردن شپش و رشك مهم است.
۳ پرهيز از تماس لوازم شخصي و لباس هاي افراد آلوده و عدم استفاده از كلاه و شانه و برس ديگران بايستي مورد توجه قرار گيرد.
۴ در موارد آلودگي شديد، شپش سر حتي از طريق پشتي صندلي اتومبيل و اتوبوس، سالن هاي اجتماعات و سمينارها نيز منتقل مي گردد و بايد مورد توجه باشد.
۵ طول موي سر در آلودگي به شپش سر نقشي ندارد و در صورت رعايت مسائل بهداشت فردي و دسترسي به درمان مناسب، كوتاه كردن موي سر ضروري نيست.
۶ در تجربيات دانشكده بهداشت دانشگاه تهران روش پودرپاشي به صورت هفته اي يكبار تا 4 هفته با پودر گامابنزن بسيار موثر بوده و آلودگي را تا حد صفر كاهش داده است. اين روش در صورت وجود آلودگي شديد و وجود خطر انتشار در بين افراد آسيب پذير انجام مي شود.
نحوه كار به اين صورت است كه دست ها، پاها، پشت و جلوي تنه و گردن و همچنين رختخواب ها و ملحفه ها و البسته بايد پودرپاشي گردند.
البته در صورت آلودگي استفاده از داروهاي ضد شپش (از جمله شامپو و لوسيون گامابنزن، شامپو و لوسيون پرمترين) طبق دستور پزشك الزامي است.
|