دكتر كردواني
چشم انداز
دوسوم مساحت كشور ايران مناطق خشك، نزديك به نيمي از آن بيابان و دست كم يك پنجم از مساحت آن بيابان واقعي است، يعني جايي كه زادآوري زيستي در آن حداقل ممكن است. در همه سده هاي گذشته، كمابيش، در ساليان گذشته با روندي شتابناك تر بيابان هاي ايران روز به روز افزونتر گسترش يافته و به اين طريق شمار انبوه تري از شهروندان ما بستر حيات و معيشت خود را از دست مي دهند. با اين وجود، بيابانزايي هرگز به طور جدي و به عنوان يك مسئله و دلمشغولي ملي مورد توجه دولتمردان، عامه مردم و رسانه ها قرار نداشته است.
گروه شهري اسدالله افلاكي: توسعه كشاورزي با روش هاي ناپايدار و گسترش
بي رويه سازه هاي انساني از مهمترين عوامل بيابانزايي و در عين حال كويرزدايي است.
گزارش سالانه سازمان ملل كه پانزدهم خرداد ماه به مناسبت روز جهاني محيط زيست منتشر شد هشداري بود درباره وقوع بزرگترين فاجعه طبيعي تاريخ و نابودي عرصه حيات در بخش قابل توجهي از كره زمين. براساس اين گزارش در حالي كه يك چهارم از كل سطح زمين را بيابان تشكيل داده و افزون بر آن 500 ميليون نفر در مناطق خشك زندگي مي كنند منابع آبي تجديدناپذيري كه بيابانها را تغذيه مي كند در معرض خطر قرار دارد.اين در حالي است كه برخي مسئولان و كارشناسان داخلي نيز نسبت به گسترش بيابانهاي كشور هشدار مي دهند. 120 ميليون هكتار از زمينهاي كشور در معرض بياباني شدن است.
اين گفته علي سلاجقه دبير كميته ملي توسعه پايدار كشور است كه معتقد است: براساس تعريف جديد كنوانسيون بيابان زدايي و مجامع بين المللي، برخي مناطق شمال كشور نيز در معرض بياباني شدن است، اما ضرايب بياباني شدن آنها با مناطق كويري كاملاً متفاوت است. در اين ميان دكتر پرويز كردواني، استاد نمونه دانشگاه تهران كه چندي پيش به عنوان يكي از چهره هاي ماندگار نيز برگزيده شد نظري كاملاً متفاوت با ساير كارشناسان دارد.كردواني در گفت و گو با همشهري تصريح مي كند: بين بيابانزايي و توسعه بيابان تفاوت بسياري وجود دارد. بيابانزايي ممكن است هر سال اتفاق بيفتد ولي توسعه بيابان مربوط به دوره هاي زمين شناسي است.
اين استاد دانشگاه مي افزايد: امروزه برخلاف تصور اغلب كارشناسان، هر چه زمان مي گذرد نه تنها در ايران بلكه در سراسر جهان عامل بيابانزايي يعني نابودي پوشش گياهي كمتر مي شود كه اين ناشي از توسعه علم، بالارفتن سطح زندگي مردم و بخصوص افزايش زندگي شهرنشيني است كه نياز بشر را به استفاده از گياه كمتر كرده است، چرا كه ديگر براي پخت آجر، سوخت خانگي، ساخت خانه و موارد مشابه آن از گياه استفاده نمي شود.
از همه مهمتر دام مرتعي تبديل به دام صنعتي شده و بيش از 10 ميليون هكتار از زمينهاي كشور تحت عنوان منطقه حفاظت شده قرق شده است. علاوه بر اين سازمان مراتع و جنگل مدعي است از دهه 40 تاكنون چند ميليون هكتار بيابانزدايي كرده است.
به گفته وي آنچه سبب بيابانزايي مي شود عامل خشكسالي است به ويژه آن كه خشكسالي توأم با چراي دام باشد.
كردواني برخلاف مسئولان سازمان جنگل ها و مراتع كه با اجراي طرح تعادل دام و مرتع مي كوشند از ورود دام به برخي مراتع جلوگيري كنند معتقد است: قرق بي رويه به نابودي مراتع دامن مي زند زيرا وقتي منطقه اي قرق مي شود دامدار ناگزير دام خود را براي چرا به بخش ديگري مي برد در نتيجه بر اثر چراي بي رويه پوشش گياهي نابود مي شود.
حفر چاهها عاملي مؤثر در بيابانزايي
اين استاد دانشگاه در گفت وگو با همشهري تصريح كرد: آنچه تاكنون بدان توجه نشده حفر چاههاي عميق و نيمه عميق است. از دهه 40 كه حفر اين چاهها در روستاها آغاز شد قرار بود فاصله بين چاهها يك كيلومتر باشد اما بر اثر گذشت زمان و نياز به آب اين فاصله به 500 و در مواردي به 200 متر كاهش يافت كه نتيجه آن، حفر بي رويه چاه و برداشت بيش از حد آب از سفر ه هاي زيرزميني و پايين رفتن سطح آب بود. ضمن آنكه سبب خشك شدن اغلب قناتهاي كشور شد، به طوري كه تنها در ورامين 200 رشته قنات خشكيده؛ روندي كه تا خشك شدن 50 هزار رشته قنات كشور ادامه دارد.
وي مي افزايد: از سوي ديگر پايين رفتن سطح آب سبب پيشروي آبهاي شور شد تا آنجا كه حتي در شهرهايي مثل ساري و دشت گرگان و كوير مركزي، آب چاهها شور شد و صدمات جبران ناپذيري را متوجه باغها ساخت، تا آنجا كه امروز درختان باغهاي جهرم خشك شده و چوب آن تبديل به ذغال صادراتي شده است.
به زعم كردواني اگر اين وضع ادامه پيدا كند 15 الي 20 سال ديگر در بسياري از مناطق كشور از جمله رفسنجان باغ پسته اي وجود نخواهد داشت زيرا در رفسنجان كه روزگاري عمق چاهها از 20 متر تجاوز نمي كرد اكنون به 300 متر رسيده است.
طرح اسكان عشاير
با آنكه همواره مسئولان سازمان جنگل و مراتع بر يكجانشيني عشاير تاكيد كرده اند و اجراي اين طرح را يكي از راهكارهاي مؤثر در حفظ و احياي مراتع مي دانند اما بسياري از كارشناسان به دليل يكسونگري اين طرح، از آن به عنوان طرحي غيركارشناسانه كه باعث نابودي شيوه اي منحصر به فرد از زندگي شده، ياد مي كنند. كردواني يكجانشيني عشاير را نيز سبب حفر چاههاي ديگري مي داند كه بر مشكلات موجود دامن خواهد زد.
تاثير مديريت غلط منابع آب
كردواني مي گويد: گسترش بي رويه شهرها و نياز روزافزون به آب در مناطق شهري از جمله تهران سبب حفر چاههاي متعدد و برداشت بي رويه آب از سفره هاي آب زيرزميني شده تا آنجا كه فقط در تهران 1050 حلقه چاه حفر شده است به طوري كه بخش قابل توجهي از پوشش گياهي جنوب تهران و درختهاي اين مناطق به دليل پايين رفتن سطح آب خشك شده است.همچنانكه حفر چاه در دشتهاي اصفهان، كرج، ورامين و بسياري نقاط سبب خشك شدن پوشش گياهي شده است.
كويرزدايي
اين استاد دانشگاه خاطرنشان مي سازد: در زمينهاي كويري (نمكزار) پايين رفتن سطح آب باعث شده آب شور كوير نيز پايين برود و در نتيجه زمينهاي اين مناطق قابل كشت شود. با اين همه، كويرزدايي به اين قيمت نمي ارزد.
وي در پايان تأكيد مي كند: آمارهايي كه برخي مسئولان و كارشناسان اعلام مي كنند از جمله اينكه هر ثانيه 2700 متر به كويرهاي ما اضافه مي شود يا پوشش گياهي از بين مي رود خلاف واقعيت است و هنوز بررسي دقيق، علمي و جامعي صورت نگرفته كه نشان دهنده وسعت بيابانهاي كشور و مناطق كويري باشد.
