گروه ادب و هنر- از ميان 25 فيلم حاضر در بخش مسابقه جشنواره فجر 10 فيلم توسط فيلمسازاني ساخته شده كه يا جوان هستند و يا حضورشان در سينما چندان پررنگ نبوده است. فيلم هاي آدم، اخراجي ها، باز هم سيب داري؟، پابرهنه در بهشت و مصائب دوشيزه ساخته هاي اول كارگردانانشان هستند. سازندگان فيلم هاي پاداش سكوت، گوشواره و روز برمي آيد، جزو نسل تازه فيلمسازي ايران محسوب مي شوند.
فيلم هاي سبيل مردونه و قفل ساز هم توسط كارگرداناني ساخته شده كه تا اين مقطع حضور چندان محسوسي در سينما نداشته اند و راه يافتن آثارشان به بخش مسابقه سينماي ايران مي تواند يك اتفاق قلمداد شود.
آدم
*روستايي كه سال هاست كسي در آن نمرده
عبدالرضا كاهاني يكي از فيلم اولي هاي جشنواره امسال است. او آدم را به تهيه كنندگي علي واجدسميعي و با همكاري مركز گسترش سينماي مستند و تجربي مقابل دوربين برده است. گفته مي شود اين فيلم، يكي از آثار معناگراي جشنواره امسال است. كاهاني در اولين ساخته اش به روستايي دورافتاده پرداخته است؛ روستايي كه سال هاست كسي در آن نمرده است.
كاهاني در آدم در كنار نابازيگران از بازيگران معروف نيز استفاده كرده است. در اين فيلم، بازيگراني چون مهتاب كرامتي، فرشته صدرعرفايي و حامد بهداد حضور يافته اند. فرشته صدرعرفايي قبلا سابقه بازي در فيلم هايي كه تصويري غريب نما را ارائه مي دهند داشته و بارها نقش زنان روستايي را بازي كرده است. بايد ديد در اين فيلم مهتاب كرامتي و حامد بهداد چگونه حضور يافته اند.
اخراجي ها
*كمدي جنگي
مسعود ده نمكي را مي توان از معدود فيلمسازاني دانست كه با وجود اين كه فيلم اولش را ساخته خيلي ها كنجكاو ديدن كارش هستند. اولين فيلم سينمايي اين فعال سابق سياسي كه قبلا با دو مستند جنجالي اش هم به كفايت، شهر را شلوغ كرده است، احتمالا يكي از پرسروصداترين كارهاي جشنواره امسال خواهد بود؛ به خصوص اين كه انبوهي از بازيگران مطرح نيز در اخراجي ها حضور دارند؛ اكبرعبدي، امين حيايي، محمدرضا شريفي نيا، نيوشا ضيغمي، كامبيز ديرباز، مريلا زارعي، ارژنگ اميرفضلي، عليرضا اوسيوند و نگار فروزنده، از جمله بازيگران اخراجي ها هستند. اين فيلم كه يك كمدي جنگي است، بر اساس فيلمنامه اي از پيمان قاسم خاني مقابل دوربين رفته است. ده نمكي گويي اخراجي ها را در زماني طولاني تر از تايم معمول سينماي ايران كارگرداني كرده است. مي گويند بعد از تدوين نسخه بالاي دوساعته فيلم،  همچنان انبوهي از راش ها بيرون مانده است. اخراجي ها به گفته سازنده اش با رويكردي طنزآميز به جنگ، كوشيده تا سينماي دفاع مقدس را از بن بست مضامين كليشه اي خارج كند. اخراجي ها ماجراي يك گروه تلويزيوني است كه در تدارك تهيه برنامه اي درباره خاطرات جنگ است. بايرام -يكي از رزمندگان- در بيان خاطرات خود، از شخصيتي به نام مجيد مي گويد كه عاشق نرگس دختري جنوب شهري مي شود. عباس برادر نرگس به خاطر شخصيت جاهل مآبانه مجيد، با ازدواج خواهرش مخالف است اما ميرزا - پدر نرگس- كه روحيه اي عارفانه دارد جور ديگري با اين قضيه برخورد مي كند.
اين البته فقط يكي از خطوط داستاني اخراجي ها ست. ده نمكي گفته اگر فيلمش با استقبال همراه شود، اخراجي هاي۲ را هم خواهد ساخت.
بازهم سيب داري؟
*فيلم تجربي دشوار
پنج سال طول كشيد تا بايرام فضلي توانست فيلمبرداري بازهم سيب داري؟ را به پايان برساند. اين اولين فيلم فضلي است كه به عنوان مدير فيلمبرداري و سازنده فيلم هاي كوتاه، فعاليت هاي پرتعدادي داشته است. بازهم سيب داري؟ تنها فيلم بخش مسابقه سينماي ايران است كه قبلا نمايش جهاني هم داشته است.
پابرهنه در بهشت
* عاشقانه ملتهب
بهرام توكلي كه چند فيلم كوتاه را در كارنامه دارد، پابرهنه در بهشت را سال گذشته مقابل دوربين برد. اين فيلم كه در هنگام فيلمبرداري روز برمي آيد ناميده مي شد امين تارخ، هومن سيدي، نگار جواهريان و افشين هاشمي حضور يافته اند. ماجرا در يك آسايشگاه رواني مي گذرد. جايي كه يك دختر بيمار به جواني كه مانند خودش بيمار است علاقه مند شده و با او ازدواج مي كند. توكلي با اولين فيلم اش به بخش مسابقه راه يافته است. مي گويند امين تارخ در پابرهنه در بهشت نقش و گريم متفاوتي دارد.
پاداش سكوت
*در جست وجوي قهرمانان جنگ
در ميان فيلم هاي جنگي امسال، پاداش سكوت به دلايل متعدد، يكي از مهم ترين آثار جشنواره به شمار مي آيد. اولين دليل، منبع اقتباس پاداش سكوت است. فرهاد توحيدي فيلمنامه اين فيلم را براساس يكي از متفاوت ترين آثار ادبيات داستاني دفاع مقدس، به نگارش درآورده است. دليل دوم حضور مازيار ميري در مقام كارگردان است. ميري نه متعلق به نسل سينماگران دفاع مقدس است و نه در ساخته هاي قبلي اش نشاني از جبهه و جنگ ديده شده. بايد ديد او چگونه از فيلم هاي جشنواره پسندي چون قطعه ناتمام و به آهستگي به فيلمي جنگي چون پاداش سكوت رسيده است. سومين دليل اهميت پاداش سكوت   هم تركيب بازيگرانش است. پرويز پرستويي، آتيلا پسياني، رضا كيانيان، جعفر والي، مهتاب كرامتي، فرهاد اصلاني، پريوش نظريه، سيما تيرانداز، مهدي صفوي و شبنم قدمي بازيگران سومين ساخته ميري هستند. بهرام بدخشاني فيلمبردار فيلم قبلاً با كارهايي چون دوئل و هيوا توانايي خود را در زمينه فيلمبرداري آثار جنگي نشان داده است. پاداش سكوت   قرار است در فرمي متفاوت، خاطرات جبهه و جنگ را زنده كند.
روز برمي آيد
* فيلم مجهولات
اين يكي از غير منتظره ترين فيلم هاي حاضر در بخش مسابقه است. فيلمي كه كمتر كسي حتي در جريان ساخته شدنش بود و هنوز هم اطلاعات چنداني درباره اش وجود ندارد. بيژن ميرباقري كارگردان روز بر مي آيد ، در جشنواره بيست و دوم با ما همه خوبيم حاضر بود. روز بر مي آيد گويا محصول تلويزيون است و شيرين بينا هم يكي از بازيگرانش است.
سبيل مردونه
* در آرزوي دوچرخه
راه يافتن سبيل مردونه ساخته جواد اردكاني كه سالها پيش با قناري به جشنواره آمده بود؛ در بخش مسابقه سينماي ايران، از نكات جالب توجه جشنواره بيست و پنجم است. سبيل مردونه ماجراي خان عمو مردي مسن و عقب مانده ذهني است كه آرزو دارد يك دوچرخه داشته باشد.
قفل ساز
*يك فيلم كانوني
غلامرضا رمضاني هر چند سال يك بار فيلمي در حيطه سينماي كودك و نوجوان مي سازد و گويا قفل ساز هم چنين اثري است. قفل ساز كه پنجمين ساخته بلند رمضاني است بازيگر حرفه اي ندارد. اين فيلم ماجراي قاسم قفل ساز است كه به دلايلي دستگير و به زندان مي افتد. در اين ميان محمد، پسر نوجوان قاسم هم در اين گرفتاري، بي تقصير نيست. محمد هم از سويي مي كوشد تا پدر را آزاد كند و هم شغل او قفل سازي را ادامه مي دهد.
گوشواره
*كودكانه
لبخند انار   يكي از موفق ترين داستان هاي متاخر هوشنگ مرادي كرماني به شمار مي آيد. موسائيان پنجمين فيلمش را براساس اين داستان ساخته است. فيلمنامه را هم خود هوشنگ مرادي كرماني نوشته است.موسائيان بعد از اين كه در كار قبلي اش با بازيگران حرفه اي كار كرد؛ در گوشواره پا را از اين هم فراتر گذاشته و از بازيگران صاحب نام استفاده كرده است، آن هم در شرايطي كه فيلم متعلق به سينماي كودك است. اكبر عبدي، مسعود رايگان، رويا تيموريان از جمله بازيگران اين فيلم به شمار مي آيند. گوشواره داستان مهين دختر فقيري است كه گران ترين هديه تولد را براي دوستش مهتاب مي خرد اما در اين بين با واقعيت هايي آشنا مي شود.
مصائب دوشيزه
* جوانانه
سيدمسعود اطيابي كه پيش از اين به عنوان مدير توليد و تهيه كننده فعاليت داشت، در اولين فيلم بلند ش در مقام كارگردان به سراغ داستاني جوان پسند رفته است. در اين فيلم كه توسط سيد غلامرضا موسوي تهيه شده، بازيگراني چون مهدي پاكدل، بهنوش طباطبايي، پوريا پورسرخ، جمشيد شاه محمدي، مهسا كرامتي، فهيمه رحيم نيا، ژانت ويسكانيان و بهزاد فراهاني حضور يافته اند. بازيگراني كه بيشتر در تلويزيون فعال اند تا سينما. اين فيلم ماجراي يك دختر مسيحي است كه در آستانه ازدواجش با يك تصادف رانندگي، زندگي اش به مسيري تازه كشيده مي شود.

وقتي در جشنواره بيست و يكم فجر، هيچ فيلمساز بزرگي حضور نيافت، عده اي از اين كه هيچ فيلم خوبي در جشنواره به نمايش درنخواهد آمد، سخن مي گفتند. جشنواره چنان كه پيش بيني مي شد، سردتر و كم  رونق تر از هميشه برگزار شد. منتها در شرايطي كه هيچ كس انتظار نداشت سه فيلمساز تازه نفس باعث شدند، فجر بيست و يكم بدون آثار قابل توجه به كار خود خاتمه ندهد. هيچ كس انتظار نداشت نفس عميق پرويز شهبازي فيلم فوق العاده اي باشد. همچنان كه در ديدن راي باز مهدي  نوربخش هم پيش از جشنواره رغبتي وجود نداشت اما در روزهاي پاياني جشنواره كساني كه براي چندمين بار به تماشاي اين فيلم شتافتند، كم نبود. همان طور كه شب هاي روشن ، فيلم محبوب تماشاگران جشنواره اي شد.
يك سال بعد اين ماجرا با فيلم بوتيك تكرار شد. خيلي ها با ذهنيت منفي به تماشاي اولين ساخته بلند حميد نعمت الله نشستند. بخصوص اين كه يك سال قبل زمانه فيلم اول حميد صلاحمند كه سالها دستياري بهرام بيضايي را در كارنامه داشت با بازيگراني مشابه، انتظارات را برآورده نكرده بود، ولي بوتيك به مثابه يك پديده درخشيد. فجر هميشه جاي خوبي براي كشف پديده ها بوده است.
جداي از اينها، پايين آمدن معدل سني كارگردانان سينماي ايران را بايد جدي گرفت. نسل تازه اي به ميدان آمده كه در آنها استعدادهاي قابل توجهي به چشم مي خورد. چه در حوزه سينماي بدنه و جريان اصلي و چه در سينماي مستقل و اصطلاحا جشنواره اي. سينما براي پويايي نياز به نيروهاي تازه دارد. در دوره هاي مختلف تاريخي، اين سينماگران جوان بوده اند كه آينده سينماي ايران را رقم زده اند. چه در اواخر دهه چهل كه نسل كيميايي و مهرجويي، موج نوي سينماي ايران را در مقابل جريان فيلمفارسي علم كردند و چه در دهه شصت، كه سينماي نوين ايران به يمن حضور سينماگران جوان و خوشفكر آوازه اي جهاني يافت. هر چند كه در موفقيت هاي سينماي پس از انقلاب، فيلمسازان برجسته اي كه از اواخر دهه چهل به ميدان آمدند هم نقش مهمي را ايفا كردند. در جشنواره امسال، داريوش مهرجويي و مسعود كيميايي به عنوان دو سينماگر شاخص آن نسل حضور دارند. نسل مياني هم حضور پررنگي را در جشنواره بيست و يكم تجربه خواهد كرد.
جشنواره امسال اما مي تواند جشنواره جوانان باشد. فيلمسازاني كه با اولين ساخته هايشان به فجر مي آيند مي توانند در دوره هاي بعد، نام هاي پراعتبار سينماي ايران باشند. اين را يك سابقه تاريخي به ما مي گويد.